 Bupleurum aureum | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
przewiercień | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Bupleurum L. Sp. Pl. 236. 1 Mai 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
| |||
Przewiercień (Bupleurum L.) – rodzaj roślin z rodziny selerowatych. Obejmuje według różnych źródeł ok. 165[5], 180[6] lub blisko 220[7] gatunków (generalnie rodzaj trudny taksonomicznie – wiele z gatunków bardzo podobnych i trudnych do odróżnienia, wiele też jest bardzo zmiennych[6]). Rośliny te występują głównie w Eurazji i północnej Afryce[5]. Rosną w formacjach trawiastych i w zaroślach, zwykle w miejscach suchych, na stokach, także jako chwasty w uprawach. Kwiaty zapylane są głównie przez muchówki[8]. Niektóre gatunki używane są jako lecznicze, zwłaszcza w medycynie chińskiej[5] (przy czym ich stosowanie wymaga ostrożności ze względu na trujące właściwości części podobnych gatunków z tego rodzaju[6]), niektóre bywają uprawiane jako ozdobne, w tym np. przewiercień okrągłolistny B. rotundifolium[8][5]. Gatunek ten był także wykorzystywany w Europie jako leczniczy do XVIII wieku[9].
Rozmieszczenie geograficzne
[edytuj | edytuj kod]Występują one w większości w Azji, zwłaszcza w jej południowo-zachodniej części, ale sięgają na wschodzie po Japonię[8]. W Europie spotykanych jest 39 gatunków[5], w większości w jej południowej części[8]. Rośliny te rosną także w Afryce Północnej, na Wyspach Kanaryjskich[5]. Zasięg pojedynczych gatunków obejmuje poza tym Afrykę Południową (B. mundtii[6]) oraz chłodniejsze rejony Ameryki Północnej[8]. Centrum zróżnicowania jest Turcja, gdzie rośnie 46 gatunków[8].
W Polsce naturalnie występują cztery gatunki, jeden jest zadomowionym antropofitem, kolejne dwa spotykane są jako przejściowo dziczejące (efemerofity)[10].
- Gatunki flory Polski[10][11]
- przewiercień sierpowaty (Bupleurum falcatum L.)
- przewiercień długolistny (Bupleurum longifolium L.)
- przewiercień jaskrowaty (Bupleurum ranunculoides L.)
- przewiercień okrągłolistny (Bupleurum rotundifolium L.) – antropofit zadomowiony
- przewiercień cienki (Bupleurum tenuissimum L.)
- przewiercień Desfontaines'a (Bupleurum fontanesii Guss. ex Caruel, syn. Bupleurum odontites L.) – efemerofit
- przewiercień wąskolistny (Bupleurum lancifolium Hornem., syn. Bupleurum protractum Hoffmanns. & Link) – efemerofit
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne, byliny, półkrzewy i rzadko krzewy[12][8][9]. Osiągają zwykle do ok. 1 m wysokości, czasem więcej[8], gatunki krzewiaste mierzą do 2,5 m[13]. Mają pędy nagie, zielone lub sine[6], zwykle wzniesione i rozgałęzione[14] skrętolegle lub dwurzędowo[6]. U nasady pędu często z włóknistymi pozostałościami po nasadach liści odziomkowych i drewniejącą szyją korzeniową[6]. B. dracaenoides z południowo-zachodnich Chin ma łodygę pachykauliczną (słabo rozgałęzioną), drewniejącą, osiągającą dwa metry wysokości i ma w efekcie pokrój małego drzewa[5].
- Liście
- Pojedyncze, całobrzegie, o kształcie od wąskolancetowatego do kolistego[9] i zwykle z użyłkowaniem równoległym[5][8] lub siatkowatym[14]. Dolne liście na ogonkach[14] pochwiasto obejmujących łodygę[6]. Górne liście często żółte lub brązowe i obejmujące łodygę[8] uszkowato, obrastające ją całkowicie lub siedzące[14][6]. Czasem liście skórzaste[6].
- Kwiaty
- Drobne, żółte, żółtozielonawe, żółtoczerwonawe[14], zebrane w luźne baldachy złożone[6], czasem bez pokryw i pokrywek lub z tymi listkami okazałymi, pełniącymi rolę powabni[8][12]. Działek kielicha brak[8]. Płatki korony i pręciki w liczbie 5[8]. Płatki okrągławe, jajowate lub sercowate, całobrzegie lub na szczycie wycięte[14]. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Szyjki słupka dwa[8], krótkie[14][6], często odgięte[6]. Krążek miodnikowy płaski[14].
- Owoce
- Rozłupnie rozpadające się na dwie rozłupki, z 5 żebrami, czasem oskrzydlonymi[8], kształtu okrągławego, jajowatego lub wydłużone. Na powierzchni nagie, pomarszczone lub pokryte szczecinkami[14].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
W obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae rodzaj klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae, plemienia Bupleureae[4].
- Bupleurum acutifolium Boiss.
- Bupleurum aeneum Boiss. & A.Huet
- Bupleurum aequiradiatum (H.Wolff) Snogerup & B.Snogerup
- Bupleurum affine Sadler
- Bupleurum aira Snogerup
- Bupleurum aitchisonii (Boiss.) H.Wolff
- Bupleurum alatum R.H.Shan & M.L.Sheh
- Bupleurum album Maire
- Bupleurum aleppicum Boiss.
- Bupleurum alpigenum Jord. & Fourr.
- Bupleurum americanum J.M.Coult. & Rose
- Bupleurum anatolicum Hub.-Mor. & Reese
- Bupleurum andhricum M.P.Nayar & R.N.Banerjee
- Bupleurum angulosum L. – przewiercień kanciasty
- Bupleurum angustissimum (Franch.) Kitag.
- Bupleurum antonii Maire
- Bupleurum apiculatum Friv.
- Bupleurum asperuloides Heldr.
- Bupleurum atargense Gorovoj
- Bupleurum atlanticum Murb.
- Bupleurum aureum Fisch. ex Hoffm. – przewiercień złocisty
- Bupleurum badachschanicum Lincz.
- Bupleurum baimaense X.G.Ma & X.J.He
- Bupleurum balansae Boiss. & Reut.
- Bupleurum baldense Turra
- Bupleurum barceloi Coss. ex Willk.
- Bupleurum benoistii Litard. & Maire
- Bupleurum bicaule Helm
- Bupleurum boissieri Post
- Bupleurum boissieuanum H.Wolff
- Bupleurum bourgaei Boiss. & Reut.
- Bupleurum brachiatum K.Koch ex Boiss.
- Bupleurum brevicaule Schltdl.
- Bupleurum canaliculatum Diels
- Bupleurum candollei Wall. ex DC.
- Bupleurum canescens Schousb.
- Bupleurum capillare Boiss. & Heldr.
- Bupleurum cappadocicum Boiss.
- Bupleurum chaishoui R.H.Shan & M.L.Sheh
- Bupleurum chevalieri Cherm.
- Bupleurum chinense DC.
- Bupleurum citrinum Hochst.
- Bupleurum clarkeanum (H.Wolff) Nasir
- Bupleurum commelynoideum H.Boissieu
- Bupleurum commutatum Boiss. & Balansa
- Bupleurum condensatum R.H.Shan & Y.Li
- Bupleurum constancei Nazir
- Bupleurum contractum Korovin
- Bupleurum croceum Fenzl
- Bupleurum dalhousianum (C.B.Clarke) Koso-Pol.
- Bupleurum davisii Snogerup
- Bupleurum densiflorum Rupr.
- Bupleurum dianthifolium Guss.
- Bupleurum dichotomum Boiss.
- Bupleurum dielsianum H.Wolff
- Bupleurum distichophyllum Wight & Arn.
- Bupleurum dracaenoides Huan C.Wang, Z.R.He & H.Sun
- Bupleurum dumosum Coss. & Balansa
- Bupleurum eginense (H.Wolff) Snogerup
- Bupleurum elatum Guss.
- Bupleurum erubescens Boiss.
- Bupleurum euboeum Beauverd & Topali
- Bupleurum euphorbioides Nakai
- Bupleurum exaltatum M.Bieb.
- Bupleurum falcatum L. – przewiercień sierpowaty
- Bupleurum faurelii Maire
- Bupleurum ferganense Lincz.
- Bupleurum flavicans Boiss. & Heldr.
- Bupleurum flavum Forssk.
- Bupleurum flexile Bornm. & Gauba
- Bupleurum foliosum Salzm. ex DC.
- Bupleurum freitagii Rech.f.
- Bupleurum fruticescens L.
- Bupleurum fruticosum L.
- Bupleurum gansuense S.L.Pan & P.S.Hsu
- Bupleurum gaudianum Snogerup
- Bupleurum gerardi All.
- Bupleurum ghahremanii Mozaff.
- Bupleurum gibraltaricum Lam.
- Bupleurum gilanicum Mozaff.
- Bupleurum gilesii H.Wolff
- Bupleurum glumaceum Sm.
- Bupleurum gracile d'Urv.
- Bupleurum gracilipes Diels
- Bupleurum gracillimum Klotzsch
- Bupleurum greuteri Snogerup
- Bupleurum gulczense O.Fedtsch. & B.Fedtsch.
- Bupleurum gussonei (Arcang.) Snogerup & B.Snogerup
- Bupleurum hakgalense Klack.
- Bupleurum hamiltonii N.P.Balakr.
- Bupleurum handiense (Bolle) G.Kunkel
- Bupleurum haussknechtii Boiss.
- Bupleurum heldreichii Boiss. & Balansa
- Bupleurum hoffmeisteri Klotzsch
- Bupleurum imaicola J.Kern.
- Bupleurum iranicum Bidarlord & Lyskov
- Bupleurum isphairamicum Pimenov
- Bupleurum jucundum Kurz
- Bupleurum kabulicum Rech.f.
- Bupleurum kakiskalae Greuter
- Bupleurum kaoi Liu, C.Y.Chao & Chuang
- Bupleurum karglii Vis.
- Bupleurum khasianum (C.B.Clarke) P.K.Mukh.
- Bupleurum koechelii Fenzl
- Bupleurum kohistanicum Nasir
- Bupleurum komarovianum Lincz.
- Bupleurum kosopolianskyi Grossh.
- Bupleurum krylovianum Schischk.
- Bupleurum kunmingense Yin Li & S.L.Pan
- Bupleurum kurdicum Boiss.
- Bupleurum kurzii P.K.Mukh.
- Bupleurum kweichowense R.H.Shan
- Bupleurum lanceolatum Wall. ex DC.
- Bupleurum lancifolium Hornem. – przewiercień wąskolistny
- Bupleurum lateriflorum Coss.
- Bupleurum latissimum Nakai
- Bupleurum leucocladum Boiss.
- Bupleurum libanoticum Boiss. & C.I.Blanche
- Bupleurum linczevskii Pimenov & Sdobnina
- Bupleurum lipskyanum (Koso-Pol.) Lincz.
- Bupleurum longeradiatum Turcz.
- Bupleurum longicaule Wall. ex DC.
- Bupleurum longifolium L. – przewiercień długolistny
- Bupleurum lophocarpum Boiss. & Balansa
- Bupleurum luxiense Yin Li & S.L.Pan
- Bupleurum lycaonicum Snogerup
- Bupleurum maddenii C.B.Clarke
- Bupleurum malconense R.H.Shan & Y.Li
- Bupleurum marginatum Wall. ex DC.
- Bupleurum marschallianum C.A.Mey.
- Bupleurum martjanovii Krylov
- Bupleurum mayeri Micevski
- Bupleurum mesatlanticum Litard. & Maire
- Bupleurum microcephalum Diels
- Bupleurum miyamorii Kitag.
- Bupleurum mongolicum V.M.Vinogr.
- Bupleurum montanum Coss. & Durieu
- Bupleurum multinerve DC.
- Bupleurum mundii Cham. & Schltdl.
- Bupleurum muschleri H.Wolff
- Bupleurum nanum Poir.
- Bupleurum nematocladum Rech.f.
- Bupleurum nigrescens Nasir
- Bupleurum nipponicum Koso-Pol.
- Bupleurum nodiflorum Sm.
- Bupleurum nordmannianum Ledeb.
- Bupleurum odontites L. – przewiercień Desfontaines'a
- Bupleurum oligactis Boiss.
- Bupleurum orientale Snogerup
- Bupleurum pachnospermum Pančić
- Bupleurum pamiricum Pimenov & Kljuykov
- Bupleurum papillosum DC.
- Bupleurum pauciradiatum Fenzl ex Boiss.
- Bupleurum pendikum Snogerup
- Bupleurum persicum Boiss.
- Bupleurum petiolulatum Franch.
- Bupleurum petraeum L. – przewiercień skalny
- Bupleurum plantagineum Desf.
- Bupleurum plantaginifolium Wight
- Bupleurum polyactis Post ex Snogerup
- Bupleurum polyclonum Yin Li & S.L.Pan
- Bupleurum polyphyllum Ledeb.
- Bupleurum postii H.Wolff
- Bupleurum praealtum L. – przewiercień wywyższony
- Bupleurum pulchellum Boiss. & Heldr.
- Bupleurum qinghaiense Yin Li & J.X.Guo
- Bupleurum ramosissimum Wight & Arn.
- Bupleurum ranunculoides L. – przewiercień jaskrowaty
- Bupleurum regelii Lincz. & V.M.Vinogr.
- Bupleurum rigidum L.
- Bupleurum rischawianum Albov
- Bupleurum rockii H.Wolff
- Bupleurum rollii (Montel.) Pignatti
- Bupleurum rosulare Korovin ex Pimenov & Sdobnina
- Bupleurum rotundifolium L. – przewiercień okrągłolistny
- Bupleurum rupestre Edgew.
- Bupleurum sachalinense F.Schmidt
- Bupleurum salicifolium R.Br.
- Bupleurum schistosum Woronow
- Bupleurum scorzonerifolium Willd.
- Bupleurum semicompositum L.
- Bupleurum setaceum Fenzl
- Bupleurum shanianum X.G.Ma & X.J.He
- Bupleurum shikotanense M.Hiroe
- Bupleurum sibiricum Vest ex Spreng.
- Bupleurum sikkimensis P.K.Mukh.
- Bupleurum sintenisii Asch. & Urb. ex Huter
- Bupleurum × sitenskyi Šourková
- Bupleurum smithii H.Wolff
- Bupleurum sosnowskyi Manden.
- Bupleurum spinosum Gouan – przewiercień ciernisty
- Bupleurum stellatum L.
- Bupleurum stenophyllum (Nakai) Kitag.
- Bupleurum stewartianum Nasir
- Bupleurum subnivale (Galushko) Galushko
- Bupleurum subovatum Link ex Spreng.
- Bupleurum subspinosum Maire & Weiller
- Bupleurum subuniflorum Boiss. & Heldr.
- Bupleurum sulphureum Boiss. & Balansa
- Bupleurum swatianum Nasir
- Bupleurum teberdense Kljuykov
- Bupleurum tenuissimum L. – przewiercień cienki
- Bupleurum terminum A.P.Khokhr.
- Bupleurum thianschanicum Freyn
- Bupleurum thomsonii C.B.Clarke
- Bupleurum trichopodum Boiss. & Spruner
- Bupleurum triradiatum Adams ex Hoffm.
- Bupleurum turcicum Snogerup
- Bupleurum tuschkanczik Stepanov
- Bupleurum veronense Turra
- Bupleurum virgatum Cav.
- Bupleurum wenchuanense R.H.Shan & Y.Li
- Bupleurum wittmannii Steven
- Bupleurum wolffianum Bornm. ex H.Wolff
- Bupleurum woronowii Manden.
- Bupleurum yinchowense R.H.Shan & Y.Li
- Bupleurum yunnanense Franch.
- Bupleurum zoharii Snogerup
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-22].
- ↑ a b Genus: Bupleurum L., [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [online], USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System, National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland.
- ↑ a b c d e f g h David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 139, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Bupleurum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-06-11].
- ↑ a b Bupleurum L., [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-07-10].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 310. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 264. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 45, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b Wiesław Gawryś, Słownik roślin zielnych, Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 42, ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 382. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ a b c d e f g h i Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 46–47.
Identyfikatory zewnętrzne:
