Ribat (arab. رباط) – jest to wojskowy klasztor muzułmański, ufortyfikowany, zwykle położony przy granicy. Budynek otoczony murem posiadał wieżę, salę modlitw (np. ribat w Tunezji w mieście Susa, stąd częste przekształcanie w późniejszych czasach ribatów w meczety). Ich powstanie wiązane jest z obowiązkiem prowadzenia świętej wojny i strzeżenia granic państwowych[1].
Terminu tego na terenie Iranu z biegiem czasu zaczęto używać na określenie umocnionych karawanserajów[1].
Najbardziej znany tunezyjski ribat znajduje się w Monastyrze - na jego terenie kręcono takie filmy, jak: "Angielski Pacjent", "Żywot Briana", "Matrix 2" czy polskie "W pustyni i w puszczy".
Od nazwy al murabitin (mieszkańcy klasztoru) pochodzi nazwa Almorawidzi - nazwa trzech berberyjskich dynastii.
Znaczenie islamskie
[edytuj | edytuj kod]Znaczenie historyczne
[edytuj | edytuj kod]
Słowo ribat w swoim skrócie odnosi się do dobrowolnej obrony islamu i dlatego pierwotnie ribaty były używane do przechowywania osób, które walczyły w obronie islamu w dżihadzie.[2] Można je również określać innymi nazwami, takimi jak khanqah, najczęściej używane w Iranie i tekke, najczęściej używane w Turcji.[3]
Klasycznie ribat odnosił się do pełnienia warty na placówce granicznej w celu obrony dar al-Islam. Ten, kto wykonuje ribat, nazywany jest murabitem.
Współczesne zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Współczesne użycie terminu ribat jest powszechne wśród grup dżihadystów, takich jak Al-Ka’ida[4] czy Islamskie Państwo Iraku i Lewantu.[5] Termin ten był także używany przez salafickich dżihadystów działających w Strefie Gazy. W ich terminologii ʻArḍ al-Ribat „Kraina Ribat” to nazwa Palestyny, w dosłownym znaczeniu „kraju czuwającego na granicy”, rozumianego w kontekście ich ideologii globalnego dżihadu, która jest zasadniczo przeciwny palestyńskiemu nacjonalizmowi.[6]
Jako karawanseraj
[edytuj | edytuj kod]Z czasem niektóre ribaty stały się schroniskami dla podróżników na głównych szlakach handlowych (karawanserajach).[7]
Sufizm
[edytuj | edytuj kod]Bractwa sufickie
[edytuj | edytuj kod]Z czasem niektóre ribaty stały się schronieniem dla mistyków. W tym ostatnim sensie tradycja ribat była być może jednym z wczesnych źródeł mistycznych bractw sufickich i rodzajem późniejszej zawiya, czyli loży sufickiej, która rozprzestrzeniła się na Afrykę Północną, a stamtąd przez Saharę do Afryki Zachodniej. Tutaj domy marabutów (nauczycieli religii, zwykle sufich) nazywane są ribatami. Takie miejsca duchowego odosobnienia nazywano Khānqāh (pers. خانقاه). Do ważnych rybatów, o których warto wspomnieć, należą Rabati Malik (ok. 1068–80 r.), który znajduje się na pustyni w Azji Środkowej i nadal jest częściowo nienaruszony, oraz Ribat-i Sharaf z XII wieku, który został zbudowany na planie kwadratu z dziedzińcem i długimi sklepionymi pomieszczeniami wzdłuż ścian.[7] Większość ribatów miała podobny wygląd architektoniczny, który składał się z otaczającego muru z wejściem, pomieszczeń mieszkalnych, magazynów prowiantu, wieży strażniczej używanej do sygnalizowania w przypadku inwazji, czterech do ośmiu wież i meczetu.[8]
Termin Ribat był pierwotnie używany do opisania posterunku granicznego, w którym mogli przebywać podróżni (zwłaszcza żołnierze). Termin ten z czasem przekształcił się i stał się znany jako centrum bractw sufickich. Ribaty zostały przystosowane do celów pokojowych, gdzie mogli gromadzić się sufi.[9] Zwykle ribaty zamieszkiwał szejk, a jego rodzina i goście mogli przychodzić i uczyć się od niego.[3] Wielokrotnie w tym samym budynku znajdował się także grób fundatora.[3] Instytucjonalizacja tych ośrodków była możliwa częściowo dzięki darowiznom od bogatych kupców, właścicieli ziemskich i wpływowych przywódców.[10] Niektóre z tych związków otrzymywały również regularne stypendia na ich utrzymanie.[3]
Instytucje te służyły jako swego rodzaju szkoła, w której szejk mógł uczyć swoich uczniów sposobów specyficznego ṭarīqah (arab. طَـرِيْـقَـة, bractwo lub bractwo sufickie). Były również wykorzystywane jako miejsce kultu, gdzie szejk mógł obserwować członków określonego bractwa sufickiego i pomagać mu na wewnętrznej ścieżce do ḥaqīqah (arab. حَـقِـيْـقَـة, ostateczna prawda lub rzeczywistość).
Żeński Sufizm
[edytuj | edytuj kod]Inne użycie słowa ribat odnosi się do pewnego rodzaju klasztoru lub domu rekolekcyjnego dla sufickich kobiet. Żeńskie szejki (arab. شيخة), średniowieczne badaczki prawa oraz duża liczba wdów i rozwódek żyły w abstynencji i oddawały cześć w ribatach.[11]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Sourdel D., Sourdel J.: Cywilizacja islamu (VII-XIII w.). s. 553.
- ↑ Alastair Northedge. ʿAbbāsid art and architecture. „Encyclopedia of Islam”. 3.
- ↑ a b c d Annemarie Schimmel: Mystical Dimensions of Islam. University of North Carolina Press, 1975, s. 231-232. ISBN 0-8078-1223-4. (ang.).
- ↑ Mark Long. Ribat, al-Qaeda, and the Challenge for US Foreign Policy. „Middle East Journal”. 63 (1), s. 31-47, zima 2009. DOI: 10.3751/63.1.12. (ang.).
- ↑ Archived copy. Foreign Military Studies Office, 2015-06-04. [dostęp 2024-03-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-18)]. (ang.).
- ↑ RADICAL ISLAM IN GAZA. „Middle East Report”. 104, s. 6-7, 2011-03-29. International Crisis Group.
- ↑ a b Richard Ettinghausen, Oleg Grabar, Marilyn Jenkins: The Art and Architecture of Islam 650-1250. Yale University Press, 1994, s. 277–278. ISBN 0-300-05330-4. (ang.).
- ↑ Hassan S. Khalilieh. The Ribât System and Its Role in Coastal Navigation. „Journal of the Economic and Social History of the Orient”. 42 (2), s. 212–225, 1999. Brill. DOI: 10.1163/1568520991446811. (ang.).
- ↑ VI The Caravansarai. W: Robert Hillenbrand: Islamic Architecture: Form, Function and Meaning. Nowy Jork: Columbia University Press, 1994, s. 331. ISBN 978-0-231-10132-5. (ang.).
- ↑ Auer Blain. Futūḥ. „Encyclopaedia of Islam”. 3, luty 2012. Brill. (ang.).
- ↑ Valerie Hoffman: Sufism, Mystics, and Saints in Modern Egypt. Columbia (Karolina Południowa): University of South Carolina Press, 1995, s. 232. ISBN 978-1570038495.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Sourdel D., Sourdel J., Cywilizacja islamu (VII-XIII w.), PIW, Warszawa 1980.
