Robert Kuwałek

Data i miejsce urodzenia	1966 Lublin, Polska
Data i miejsce śmierci	5/6 czerwca 2014 Lwów, Ukraina
Doktor nauk historycznych
Specjalność: historia Żydów w Polsce
Alma Mater	Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Doktorat	1999 – historia Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej promotor: Zygmunt Mańkowski
Muzealnik
Placówka	Państwowe Muzeum na Majdanku
Okres zatrudn.	1999–2014
Kierownik
Placówka	Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu
Okres spraw.	2004–2007
Odznaczenia

Robert Kuwałek (ur. 1966 w Lublinie, zm. 5^[1] lub 6^[2] czerwca 2014 we Lwowie) – polski historyk, pedagog, współtwórca aktualnego upamiętnienia ofiar niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu, pracownik naukowy Państwowego Muzeum na Majdanku i kierownik Muzeum – Miejsca Pamięci w Bełżcu.

Absolwent VI Liceum Ogólnokształcącego w Lublinie^[3][4]. W 1990 obronił na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim pracę magisterską pt. Organizacja Ogólnych Syjonistów w Lublinie w latach 1926–1939, napisaną pod kierunkiem Ryszarda Bendera^[5][4].

Po studiach pracował w Archiwum Państwowym w Lublinie, badając dzieje społeczności żydowskiej w Lublinie. W latach 1995–1999 był nauczycielem historii w Prywatnym Liceum Ogólnokształcącym im. Stanisława Wyspiańskiego w Lublinie oraz Społecznym Liceum Ogólnokształcącym w Bychawie^[4][2].

W 1999 obronił na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej rozprawę doktorską pt. Żydowska Gmina Wyznaniowa w Lublinie w latach 1821–1914. Funkcjonowanie instytucji samorządu religijnego i narodowościowego, napisaną pod kierunkiem Zygmunta Mańkowskiego^[6][7].

Od 1999 roku pracownik działu naukowego Państwowego Muzeum na Majdanku. W 2002 roku dzięki stypendium Fundacji Kościuszkowskiej prowadził badania w United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie i w oddziale(inne języki) National Archives and Records Administration w College Park^[4][2]. W latach 2002–2004 organizator Miejsca Pamięci na terenie ośrodka zagłady w Bełżcu i jego pierwszy kierownik (2004–2007)^[4][2][8]. Wiceprezes Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej w Lublinie (początkowo koło nr 5 organizacji ogólnopolskiej), które po jego śmierci zawiesiło działalność^[9]. Przewodnik m.in. po Lublinie i Lwowie. Wieloletni wykładowca Szkoły Letniej Nauczania o Holokauście. Autor licznych artykułów i kilku pozycji książkowych. Był m.in. członkiem redakcji polskiej księgi Sprawiedliwych wśród Narodów Świata^[10].

Współpracował przez wiele lat z lubelskim Ośrodkiem „Brama Grodzka – Teatr NN”^[4].

Pochowany w kolumbarium części komunalnej cmentarza przy ul. Lipowej w Lublinie (kwatera P3AZ-XIV-2d)^[11].

Jako historyk specjalizował się w dziejach osadnictwa żydowskiego oraz zagłady Żydów podczas II wojny światowej (w ramach operacji Reinhardt), w szczególności na Lubelszczyźnie i ziemi lwowskiej. Jego najważniejszą pracą była oparta na źródłach archiwalnych monografia obozu zagłady w Bełżcu, przełożona na języki francuski (2013), niemiecki (2013, wydanie poprawione 2014)^[12] i angielski (2016).

W ramach badań nad rolą formacji SS-Wachmannschaften w zagładzie Żydów zajmował się sprawą ukraińskiego strażnika z obozu w Sobiborze Iwana Demianiuka^[13], osądzonego i skazanego w Niemczech w 2011.

W okresie poprzedzającym śmierć przygotowywał pracę o powojennych śledztwach niemieckich w sprawie zbrodni nazistowskich w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa^[14]. Przeprowadził w archiwum Centrali Badania Zbrodni Narodowosocjalistycznych w Ludwigsburgu kwerendę na potrzeby planowanej monografii obozu w Sobiborze^[15], był zaangażowany w opracowanie scenariusza wystawy historycznej Muzeum Byłego Obozu Zagłady w Sobiborze^[15][16][2].

Na przełomie maja^[17] i czerwca 2014 Robert Kuwałek pracował we Lwowie jako przewodnik grupy niemieckich turystów^[18][19][16]. 5 czerwca, po zakończeniu zwiedzania w dniu poprzedzającym wyjazd do Polski, późnym wieczorem powiadomił żonę telefonicznie ze lwowskiego Rynku o zamiarze powrotu do hostelu LeoCity z powodu zmęczenia, po czym zaginął (nie zameldował się w hostelu, a jego telefon był wyłączony)^{[17][20][18][19]}. Na prośbę jego żony władze podjęły tej samej nocy próbę ustalenia jego miejsca pobytu^[18][19]. Poszukiwania zostały przerwane po tym, jak mężczyzna podający się za przyjaciela Kuwałka oświadczył, że przebywa on w restauracji Kryjówka(inne języki), stylizowanej na kwaterę polową Ukraińskiej Powstańczej Armii. 7 czerwca w wyniku interwencji Konsulatu Generalnego RP we Lwowie poszukiwania zostały wznowione^[16] i ciało Kuwałka zostało zidentyfikowane tego samego dnia w miejskiej kostnicy, dokąd trafiło 6 czerwca o godz. 18^[18][19] po odnalezieniu go 6 czerwca rano na jednej z głównych ulic miasta, w pobliżu hotelu Lwów^[16] (1 km na północ od LeoCity; według innej wersji: w pobliżu hostelu LeoCity^[14]). Milicja przyjęła wstępnie, że zgon był spowodowany udarem mózgu^[14]. Zgodnie z oświadczeniem naczelnika milicji we Lwowie Serhija Zjubanenki z 8 czerwca ciało nie nosiło widocznych śladów obrażeń, a przyczyną śmierci było zadławienie wymiotami, które miało wynikać ze złego stanu zdrowia Kuwałka i spożycia alkoholu^[17]. Milicja stwierdziła kradzież torby z dokumentami i pieniędzmi, jednak śmierć Kuwałka została zakwalifikowana jako nieszczęśliwy wypadek. Raport medycyny sądowej został sporządzony do 10 czerwca. Mężczyzna odpowiedzialny za zaprzestanie poszukiwań w noc zaginięcia, który zgodnie z ustaleniami śledczych przybył do Lwowa z Kuwałkiem i niemieckimi turystami, przebywał już wówczas w Polsce^[16]. Kontrola nagrań z monitoringu dokonana przez zarząd sieci restauracji – przy braku zainteresowania ze strony śledczych – ustaliła, że Kuwałka nie było w Kryjówce w nocy 5/6 czerwca 2014^[21].

Ze związku z Anną, nauczycielką historii i wiedzy o społeczeństwie, miał córkę Idę^[22].

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2008)
• Medal „Powstanie w Getcie Warszawskim” przyznawany przez Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej (2014)^[23].

• Lublin – Jerozolima Królestwa Polskiego (z Wiesławem Wysokiem), Lublin 2001.
• Obóz zagłady w Bełżcu, Lublin 2010. ISBN 978-83-925187-8-5.
• Rudolf Reder, Bełżec (red.), Warszawa 2022.

• Żydowskie Gminy Wyznaniowe w powiecie chełmskim w latach 1918-1939, „Rocznik Chełmski” 1 (1995), s. 217–244.
• Obóz zagłady w Sobiborze w historiografii polskiej i obcej, „Zeszyty Majdanka” 21 (2001), s. 115–164.
• Zbrodnie w lesie krępieckim w świetle zeznań świadków, „Zeszyty Majdanka” 21 (2001), s. 277–306.
• Czy Lublin miał żydowskie elity?, „Scriptores” 11/1 (2003), s. 91–111.
• Żydzi lubelscy w obozie koncentracyjnym na Majdanku, „Zeszyty Majdanka” 22 (2003), s. 77–120.
• Odszyfrowane radiotelegramy ze stanami dziennymi obozu koncentracyjnego na Majdanku (styczeń 1942 – styczeń 1943 r.) (z Tomaszem Kranzem i Beatą Siwek-Ciupak), „Zeszyty Majdanka” 24 (2008), s. 201–232.
• Krótkie życie na „Wschodzie”. Żydzi z terenu Rzeszy deportowani do dystryktu lubelskiego, „Studia Żydowskie” 4/4 (2012), s. 31–51.
• Zagłada żydowskiego Chełma. Żydzi w Chełmie Lubelskim w latach 1939–1944. Zarys problemu, w: Zagłada Żydów na polskiej prowincji, red. Adam Sitarek, Michał Trębacz i Ewa Wiatr, Instytut Pamięci Narodowej, Łódź 2012, s. 175–201.
• Relacje i zeznania Rudolfa Redera, w: Obóz Zagłady w Bełżcu w relacjach ocalonych i zeznaniach polskich świadków, red. Dariusz Libionka, Państwowe Muzeum na Majdanku, Lublin 2013, s. 13–81.
• Materiały śledztwa z lat 1945–1946 w sprawie zbrodni popełnionych w obozie zagłady w Bełżcu (red., z Dariuszem Libionką), w: Obóz Zagłady w Bełżcu w relacjach ocalonych i zeznaniach polskich świadków, red. Dariusz Libionka, Państwowe Muzeum na Majdanku, Lublin 2013, s. 103–247.
• Były obóz koncentracyjny na Majdanku i miejsca zagłady na Lubelszczyźnie w prasie i świadomości mieszkańców (1944–1956), w: Słowa w służbie nienawiści, red. Alicja Bartuś, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2013, s. 275–292.
• Nowe ustalenia dotyczące liczby ofiar niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze, „Zeszyty Majdanka” 26 (2014), s. 17–60.
• Kolaboracja ze strachu? Jeńcy sowieccy w formacji SS-Wachmannschaften z obozu szkoleniowego SS w Trawnikach, w: Jeńcy sowieccy na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, red. Jakub Wojtkowiak, Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, Warszawa 2015, s. 201–231.
• Zagłada sztetl. Żydzi w Izbicy pod okupacją nazistowską, w: Żydzi w Zamościu i na Zamojszczyźnie. Historia – kultura – literatura, red. Weronika Litwin, Monika Szabłowska-Zaremba, Sławomir Jacek Żurek, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2012, s. 255–277.

• DariuszD. Libionka DariuszD., Robert Kuwałek (1966–2014). In memoriam, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, 10, 2014, s. 21–24 .

• Wybrane publikacje, wykłady i wypowiedzi Roberta Kuwałka
• Nekrolog Roberta Kuwałka na stronie Centrum Badań nad Zagładą Żydów