 Robert Sibbald | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data śmierci |
sierpień 1722 |
| Zawód, zajęcie | |
| Współtwórca i prezes Królewskiego Kolegium Lekarskiego w Edynburgu Lekarz Króla Szkocji Geograf Króla Szkocji Członek Honorowy Królewskiego Kolegium Lekarskiego w Londynie[1] | |
Robert Sibbald (ur. 15 kwietnia 1641 w Edynburgu, zm. w sierpniu 1722) – szkocki lekarz, profesor Uniwersytetu Edynburskiego, przyrodoznawca, botanik, zoolog, geograf, chemik, antykwariusz.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Robert Sibbald urodził się w bogatej rodzinie posiadaczy ziemskich w hrabstwie Fife. Ojcem Roberta był sir David Sibbald, brat Jamesa Sibbalda, lorda strażnika Wielkiej Pieczęci Szkockiej a matką Margaret Boyd (styczeń 1606 – 10 lipca 1672)[2]. Sibbaldowie mieszkali najpierw w Kipps, ale uchodząc przed niebezpieczeństwem dżumy przenieśli się w 1645 roku do rodzinnego domu Sibbalda w Fife[3].
Sibbald rozpoczął naukę łaciny w 1650 roku w mieście Cupar w hrabstwie Fife[3], a następnie uczył się w Królewskim Gimnazjum w Edynburgu. W latach 1653–1659 studiował na Uniwersytecie Edynburskim, gdzie w 1659 roku otrzymał tytuł magistra[4]. Przygotowywał się następnie do kariery duchownego, ale jego studia teologiczne trwały zaledwie 6 miesięcy[4].
.jpg)
W marcu 1660 roku Sibbald rozpoczął studia na Uniwersytet w Lejdzie. Studiował tam anatomię, chirurgię, botanikę, chemię i filozofię. Ze względu na kłopoty finansowe spowodowane śmiercią ojca musiał skrócić tam studia. Po 18 miesiącach pobytu w Lejdzie przeniósł się do Paryża, gdzie studiował przez następne 9 miesięcy, a następnie kontynuował studia w Angers, gdzie otrzymał dyplom lekarski w 1662 roku[4]. Po ukończeniu studiów powrócił do Szkocji, zatrzymując się po drodze trzy miesiące w Londynie. W 1685 roku został mianowany pierwszym profesorem medycyny na Uniwersytecie Edynburskim. Został oficjalnym lekarzem króla Karola II w 1682 i Jakuba II w 1685 roku[5].
W 1686 roku przeszedł na wiarę katolicką. Było to szokiem dla jemu współczesnych, tłumy demonstrowały przed jego mieszkaniem. Sibbald był zmuszony do ustąpienia ze stanowiska prezesa Kolegium Lekarskiego, sam schronił się w Londynie. W tym samym roku powrócił do kościoła protestanckiego i wrócił do Edynburga[6].
W tym czasie klęski głodu nawiedzały Szkocję i Anglię[7]. Sibbald był wyczulony na te niekorzystne czynniki wpływające na stan zdrowia[8]. W dziele Provision for the poor ... opisywał rozpowszechnione przypadki głodu i szalejące epidemie w kraju, formułował konieczność stosowania środków zaradczych[9].
Działalność Sibbalda obejmuje, oprócz medycyny, także geografię, geografię regionalną[10][a], kartografię, botanikę, rolnictwo, przemysł i handel. W 1682 roku został mianowany królewskim geografem[11]. Jego nazwisko zostało upamiętnione w nazwie naukowej rodzaju roślin Sibbaldia o polskiej nazwie zwyczajowej sybaldia. W 1692 roku opisał płetwala błękitnego[12]. Biblioteka Roberta Sibbalda, sprzedana na aukcji[b] po jego śmierci, liczyła około 5400 ksiąg i 114 rękopisów[13].
Tytuł szlachecki Sibbald otrzymał w 1682 roku[14]. Zmarł w 1722 roku, pochowany został na cmentarzu Greyfriars Kirkyard w Edynburgu[15].
Królewskie Kolegium Lekarskie w Edynburgu
[edytuj | edytuj kod]Wielkim osiągnięciem Sibbalda było utworzenie Królewskiego Kolegium Lekarskiego w Edynburgu. Poprzednie próby uzyskania zgody królewskiej (Royal Charter) na utworzenie Kolegium Lekarskiego w Edynburgu nie powiodły się. Sibbald zaczął na nowo starania w 1680. Akt królewski powołania Kolegium został podpisany w dniu świętego Andrzeja 1681 roku, a w 1684 roku Sibbald został wybrany na prezesa Kolegium[11]. Ważną funkcją Kolegium, podobnie jak podobnych kolegiów lekarskich w Europie, było przyznawanie prawa wykonywania zawodu lekarza (wcześniej w Szkocji trzeba było zazwyczaj jechać za granicę, aby zdobyć wykształcenie medyczne). Ważnym członkiem Kolegium był Archibald Pitcairne, z którym Sibbald pozostawał w nieprzyjaznach stosunkach[16].
Farmakopea
[edytuj | edytuj kod]Sibbald był współtwórcą Farmakopei Edynburskiej[17]. Pierwszą, nieudaną próbę stworzenia Farmakopei podjęło Edynburskie Kolegium Lekarskie w 1683 roku, pierwsze wydanie Farmakopei ukazało się dopiero w 1699 roku. Do 1817 roku było dziewięć wydań po łacinie, następne były w języku angielskim. Od 1864 roku Farmakopea Edynburska, podobnie jak Londyńska i Dublińska występowały łącznie jako Farmakopea Brytyjska[17].
Ogród botaniczny
[edytuj | edytuj kod]
Pierwszym wielkim projektem Sibbalda było założenie ogrodu botanicznego z roślinami leczniczymi. Ogród miał być wzorowany na ogrodach królewskich w Paryżu, gdzie Sibbald studiował botanikę w 1661 roku. W tworzeniu ogrodu pomagał mu kuzyn, botanik Andrew Balfour[18] i zamożny posiadacz ziemski i zbieracz roślin Patrick Moray[19]. Budowa ogrodu została zakończona w 1670 roku, a w 1699 roku ogród otrzymał przywilej królewski[20]. Już w krótkim czasie po założeniu ogród posiadał zbiór przeszło 800 roślin lekarskich, w 1683 roku ogród posiadał przeszło 2000 gatunków roślin pochodzących „z Lewantu, Włoch, Hiszpanii, Francji, Holandii, Anglii, Indii Wschodnich i Indii Zachodnich[11]. Sibbald pozyskał dla ogrodu finansową pomoc Rady Miejskiej, lokalnej szkoły i Rady Adwokackiej.
Ogród służył jako źródło świeżych roślin leczniczych do wytwarzania lekarstw i do kształcenia studentów w botanice lekarskiej[21]. W 1763 roku powierzchnia ogrodu została znacznie powiększona, a obecne jego umiejscowienie zostało ustalone w 1820 roku. Ogród jest drugim najstarszym ogrodem botanicznym w Wielkiej Brytanii[22].
Publikacje (wybór)
[edytuj | edytuj kod]- 1683: An Account of the Scottish Atlas. Folio, Edinburgh[23]
- 1684: Scotia illustrata. Edinburgh[24]
- 1699: Provision for the poor in time of dearth and scarcity[8]
- 1710: The History Ancient and Modern, of the Sheriffdoms of Linlithgow and Stirling, Edinburgh, Andrew Simson, 1710[c]
- 1711: Description of the Islands of Orkney and Zetland. Folio, Edinburgh[25]
- 1803: A History Ancient and Modern of the Sheriffdoms of Fife and Kinross. Cupar[26][d]
- 1833: The Autobiography of Sir Robert Sibbald, Edinburgh, 1833[27]
- 1838: The Birds of Great Britain and Ireland[28]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Główne dzieła Sibbalda w dziedzinie chorografii: An Account of the Scottish Atlas; or, The Description of Scotland Ancient and Modern, Edinburgh, 1683; Scotia Illustrata, Edinburgh, 1684; Historical Inquiries, Concerning the Roman Monuments and Antiquities in the North-Part of Britain called Scotland, Edinburgh, 1707; The History, Ancient and Modern, of the Sherrifdoms of Fife and Kinross, Edinburgh, 1710
- ↑ Katalog tej aukcji liczył 140 stron, był oprawiony w skórę cielęcą i zawierał 24 czyste kartki dla prowadzenia notatek[13].
- ↑ Pełny tytuł książki brzmi: „The History Ancient and Modern, of the Sheriffdoms of Linlithgow and Stirling in which there is an Account of The Royal Seats and Castles; And of the Royal Burghs and the Ports; And of the Religious Houses and Hospitals; And of the most Remarkable Houses of the Nobility and Gentry. With an Account of The Natural Products of the Land and Water. In two Books, The first Book Treateth of the Shire of Linlith-gow; the Second of Stirling-shire. By Sir Robert Sibbald, Doctor of Medicine. Quas Aer Volucres, prefert; quos Flumina Pisces; Et Quae, Genuniis, Munera Terra dedit. Edinburgh: Printed by Mr. Andrew Simson, for the Author, MDCCX”
- ↑ Pełny tytuł książki brzmi: "The History, Ancient and Modern, of Fife and Kinross, with a Description of both, and of the Firths of Forth and Tay and the Islands in them; In which there is an Account of the Royal Seats and Castles; and of the Royal Burghs and Ports; and of the Religious Houses and Schools; of the most Remarkable Houses of the Nobility and Gentry with an Account of the Natural Products of the Land and Waters. By Sir Robert Sibbald, M.D., London 1803[26].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Emerson 1988 ↓, s. 42.
- ↑ Sibbald 1833 ↓, s. 11.
- ↑ a b Sibbald 1833 ↓, s. 13.
- ↑ a b c Emerson 1988 ↓, s. 43.
- ↑ Sir Robert Sibbald, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-07-17] (ang.).
- ↑ Withers 1996 ↓, s. 46.
- ↑ Karen J. Cullen: Famine in Scotland - the 'Ill Years' of the 1690s. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2010. [dostęp 2018-07-27].
- ↑ a b Sir Robert Sibbald: Provision for the poor in time of dearth and scarcity. Where there is an account of such food as may be easily gotten when corns are scarce, or unfit for use: and of such meats as may be used when the ordinary provisions fail, or are very dear. Londyn: James Watson, 1699. ISBN 1-240-93509-9. [dostęp 2018-07-25].
- ↑ KAREN J. CULLEN, CHRISTOPHER A. WHATLEY & MARY YOUNG, King William’s Ill Years: new evidence on the impact of scarcity and harvest failure during the crisis of the 1690s on Tayside, „The Scottish Historical Review”, 55 (2), 2006, s. 250–276, DOI: 10.1179/sre.2000.35.276.418.
- ↑ Withers 1996 ↓, s. 43.
- ↑ a b c Jackson 2003 ↓, s. 30.
- ↑ August Pivorunas, The Feeding Mechanisms of Baleen Whales: Since Robert Sibbald first described baleen whales in 1692, we have come to distinguish three types–the right whales, grazers on copepods; the finner whales, engulfers of krill and fish; and the gray whale, a forager of the sea bottom, „American Scientist”, 67 (4), 1979, s. 432–440.
- ↑ a b J.W.B., Sir Robert Sibbald’s Library, „The British Medical Journal”, 1922, s. 888.
- ↑ Withers 1996 ↓, s. 44.
- ↑ Historic Environment Scotland: GREYFRIARS PLACE, GREYFRIARS CHURCHYARD, INCLUDING MONUMENTS, LODGE GATEPIERS, RAILINGS AND WALLS. [dostęp 2018-07-25].
- ↑ Emerson 1988 ↓, s. 51.
- ↑ a b David L. Cowen, THE EDINBURGH PHARMACOPOEIA, „Medical History”, 1 (2), 1957, s. 123–139, DOI: 10.1017/S0025727300021049.
- ↑ Emerson 1988 ↓, s. 45.
- ↑ Sibbald 1833 ↓, s. 21.
- ↑ Harold R. Fletcher, William H. Brown: The Royal Botanic Garden Edinburgh 1670-1970. Edinburgh: HMSO, 1970. [dostęp 2018-07-25].
- ↑ James Sutherland: Hortus medicus Edinburgensis, or, A catalogue of the plants in the Physical Garden at Edinburgh : containing their most proper Latin and English names; with an English alphabetical index. Edinburgh: Andrew Anderson, 1683. [dostęp 2018-07-25].
- ↑ Royal Botanic Garden Edinburgh. [dostęp 2018-07-25].
- ↑ J.C. Stone, TIMOTHY PONT AND THE MAPPING OF SIXTEENTHCENTURY SCOTLAND: SURVEY OR CHOROGRAPHY?, „Survey Review”, 35 (276), 2000, s. 418–430, DOI: 10.1179/sre.2000.35.276.418.
- ↑ Sir Robert Sibbald: Scotia illustrata. [dostęp 2018-07-24].
- ↑ Robert Monteith, published under the Superintendence of Sir Robert Sibbald, Knt. M.D.: Description of the Islands of Orkney and Zetland, reprinted from the Edition of 1711. Thomas G. Stevenson, 1845. [dostęp 2018-07-22].
- ↑ a b Robert Sibbald: The History, Ancient and Modern, of Fife and Kinross, with a Description of both, and of the Firths of Forth and Tay and the Islands in them. Londyn: Tullis, 1803. [dostęp 2018-07-24].
- ↑ Sibbald 1833 ↓, s. 1.
- ↑ William Jardine: The Natural History of the Birds of Great Britain and Ireland, Part one Birds of Prey, Illustrated by thirty-six of plates, with Momoir and Portrait of Sir Robert Sibbald, BART. M.D., by Sir William Jardine. W.H. Lizars, 1838. [dostęp 2018-07-22].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Clare Jackson: Restoration Scotland, 1660–1690: Royalist Politics, Religion and Ideas. Woodbridge: Boydell Press, 2003. ISBN 0-85115-930-3.
- Roger L. Emerson, Sir Robert Sibbald, Kt, the Royal Society of Scotland and the Origins of the Scottish Enlightenment, „Annals of Science”, 45, 1988, s. 41–72, DOI: 10.1080/00033798800200111.
- Robert Sibbald: The Autobiography of Sir Robert Sibbald. Eidinburgh: Thomas Stevenson and John Wilson, 1833. ISBN 0-85115-930-3.
- Charles W.J. Withers, Geography, science and national identity in early modern Britain: The case of Scotland and the work of Sir Robert Sibbald (1641–1722), „Annals of Science”, 53(1), 1996, s. 29–73, DOI: 10.1080/00033799600200111.
