S-400 Triumf

Informacje podstawowe
Inne nazwy	S-300PMU3 SA-21A (Growler A) SA-21B (Growler B)
Warstwa obrony	wyższa terminalna, terminalna
Platforma systemu	mobilna-drogowa
Państwo	Rosja
Producent	Ałmaz-Antiej / Fakel
Wejście do służby	28 kwietnia 2007
Status systemu	operacyjny
Pociski
Pociski	• 48N6DM • 9M96, 9M96E • 9M96E2 • 40N6
System
Wyrzutnia	TEL: TP85TE2, 5P85SE2
Liczba pocisków	cztery
Radary
Nazwa / model	• wykrywania: 64N6E2 • naprowadzania: Kod NATO Grave Stone
Inne elementy systemu
Moduł zarządzania walką	55K6E
Multimedia w Wikimedia Commons

S-400 Triumf (ros. C-400 Триумф) – rosyjski system rakietowy czwartej generacji typu ziemia-powietrze, opracowany przez Centralne Biuro Konstrukcyjne Ałmaz-Antiej, stanowiący wersję rozwojową systemu S-300PMU (Kod NATO: SA-10C). System S-400 ma cechować się zwiększoną skutecznością w zwalczaniu samolotów o obniżonej wykrywalności.

Nowoczesny system przeciwlotniczy S-300P został przyjęty na uzbrojenie w ZSRR pod koniec lat 70. XX wieku, charakteryzujący się wykorzystaniem po raz pierwszy w ZSRR rakiet odpalanych pionowo z pojemników startowych. Obok rozwoju tego systemu, już na początku lat 80. podjęto w biurze konstrukcyjnym Ałmaz prace nad systemem nowej generacji^[1]. Wymagania taktyczne sformułowano w 1986 roku i wtedy też pojawiło się oznaczenie S-400^[1]. Zakładano zwiększenie zasięgu do 300–400 km oraz ilości zwalczanych równocześnie celów^[2]. Nowy system miał jednak zachować pokrewieństwo z rodziną S-300P, w tym zunifikowane miały być wyrzutnie i zachowana możliwość obsługiwania starszych pocisków^[2]. W pierwotnej wersji systemu S-400 zachowano 70-80% technologii zastosowanych w systemie S-300, w tym kontenery startowe, wyrzutnie oraz radary^[3]. Początkowo był znany jako S-300PMU3, a później przemianowany na S-400 (Kod NATO: SA-21 Growler^[4]).

Budowa S-400 rozpoczęła się w późnych latach 90. XX wieku. System został oficjalnie zapowiedziany w styczniu 1999 roku. 12 lutego przeprowadzono pierwsze testy, które jak 100% innych ujawnionych rosyjskim mediom testów zakończyło się powodzeniem^[5]. Początkowo S-400 był testowany z wykorzystaniem rakiet używanych przez S-300, jednak z powodu niewiele lepszych osiągów od swoich poprzedników, zdecydowano się na opracowanie nowego typu rakiet. S-400 otrzymał cztery nowe typy rakiet, 9M96E i 9M96E2 o zasięgu odpowiednio 40 i 120 km oraz rakiety dalekiego zasięgu 48N6E3/48N6DM i 40N6 zdolną niszczyć cele w odległości 400 km^[6]. 28 kwietnia 2007 roku system S-400 został formalnie przyjęty na uzbrojenie rosyjskich sił zbrojnych^[7].

System S-400 ugrupowany jest w bataliony składające się z od 8 do 12 wyrzutni, mieszczących po cztery pociski w każdej. System S-400 ma cechować się zwiększoną skutecznością w zwalczaniu samolotów o niskiej skutecznej powierzchni odbicia^[8][9].

Wykrywanie celów zapewnia system radarowy Niebo-M, w którego skład wchodzi RLM-M (55Zh6UME) pracujący na falach o dużej długości, co umożliwia wykrywanie celów na dużych dystansach (400 km), w tym celów o obniżonej sygnaturze radarowej jak samoloty z wysokimi charakterystykami stealth. Z uwagi jednak na użycie przez RLM-M fal o dużej długości, radar nie daje obrazu sytuacji o dużej rozdzielczości, co uniemożliwia określenie dokładnej pozycji celu, a więc pobranie namiaru bojowego i naprowadzanie pocisków rakietowych.

Toteż Niebo-M uzupełniany jest w batalionie pracującym w paśmie L radarem RLM-S (55Zh6ME). Pasmo L jest obok w pasm S, C, X oraz Ku najczęściej wykorzystywanym pasmem przy wykrywaniu celów zapewniającym rozdzielczość wystarczającą do pobrania namiaru bojowego i naprowadzania na cel (zarówno jednak pasmo L jak i S, nie są wystarczające dla śledzenia obiektów stealth)^[5]. Ostatnim elementem systemu jest pracujący w paśmie X radar RLM-S. Radary pracujące na falach o wysokiej częstotliwości nie są jednak w stanie wykryć obiektów stealth z dużej odległości, toteż założeniem systemu S-400 jest wskazanie przez radar RLM-M ogólnego kierunku w którym znajduje się obiekt stealth, co umożliwia wcześniejsze przygotowanie pracujących w pasmie X radarów na wykrycie obiektu stealth, gdy ten znajdzie się w niewielkiej odległości (34 km w przypadku samolotu F-35)^[5]. W skład batalionu wchodzi także mobilne centrum dowodzenia 55K6E na podwoziu samochodowym, najczęściej 8 wyrzutni typu TEL TP85TE2 lub 5P85SE2 oraz mobilny maszt 40W6MR^[5].

Według oficjalnego stanowiska Rosji dla rosyjskich mediów, system S-400 był testowany 32 raz w sześciu różnych ćwiczeniach i nie wydarzył się ani jeden test nieudany, co najprawdopodobniej jest dezinformacją^[5][a]. Rosja nie ujawniła też rodzajów przechwytywanych przez system celów, a fakt, że wszystkie testy odbywały sie w ramach ćwiczeń sugeruje, że Rosja nie przeprowadzała testów podczas fazy konstrukcyjno-rozwojowej systemu^[10]. Dostępne informacje sugerują, że Rosja jest jednym z nielicznych krajów które nie ujawniają żadnych informacji o nieudanych testach, a według oficjalnych informacji rządu rosyjskiego 100% testów kończy się sukcesem^[10][5][b].

S-400 może korzystać z czterech nowych typów rakiet (48N6E3, 40N6, 9M96E, 9M96E2), a także z rakiet używanych przez poprzedni system S-300PMU2 Faworit (48N6E, 48N6E2). W rezultacie S-400 może być uzbrojony w zestaw różnych rakiet, co zapewnia dużą uniwersalność oraz umożliwia dostosowanie do danego zagrożenia.

• 48N6E3/48N6DM – pierwsza z nowych rakiet dalekiego zasięgu dla systemu S-400, będąca wersją rozwojową 48N6E2, o zasięgu 240 km
• 40N6 – rakieta dalekiego zasięgu, mogąca zwalczać cele powietrzne na odległość 400 km^[11]. Rakieta ta ma za zadanie niszczenie samolotów kontroli i wczesnego ostrzegania AWACS, JSTARS
• 9M96E, 9M96E2 – jednostopniowe rakiety o zasięgu odpowiednio 40 i 120 km, przeznaczone do zwalczania samolotów oraz wszelkiego typu broni lotniczej. Są lżejsze i mniejsze od odpowiedników używanych przez inne systemy S-300. Prawdopodobieństwo trafienia ma wynosić 0.9 dla samolotów załogowych i 0.8 dla bezzałogowych. Rakieta może manewrować przy przeciążeniach sięgających 20 g i wysokościach do 35 km^[6][c].

Arabia Saudyjska zamówiła system S-400 w październiku 2017 roku^[13]. Szacowany koszt dywizjonu w przypadku kontraktu dla Arabii Saudyjskiej to ok. 320 milionów dolarów, przy koszcie jednego pojazdu 40–50 milionów^[14][15].

Według doniesień prasowych użytkownikiem S-400 będą także Chiny. Zamówienia mają dotyczyć dostawy co najmniej sześciu dywizjonów (48 wyrzutni) S-400, a wartość kontraktu ma przekraczać 3 mld dolarów^[16]. Chiny ubiegały się o możliwość zakupu S-400 już od pewnego czasu, jednak Rosja w obawie przed nadmiernym wzmacnianiem potęgi militarnej Chin, nie zezwalała na eksport tak nowoczesnej broni^[17]. Pierwsze jednostki miały być skierowane na obszar Chin w rejonie Tajwanu, co pozwoliłoby kontrolować przestrzeń powietrzną nad wyspą^[18]. Tymczasem jeden transport S-400 do Chin został uszkodzony przez sztorm i zniszczony przez Rosjan^[19].

5 października 2018 roku Indie podpisały kontrakt na kupno systemu^[20]. W lipcu 2019 roku Turcja została pierwszym eksportowym użytkownikiem systemu, co wobec obaw o szpiegostwo wojskowo-techniczne doprowadziło do pozbawienia Turcji udziału w programie JSF i możliwości nabycia myśliwców wielozadaniowych F-35^[21]. Jednocześnie, w 2021 roku z powodu nie spełnienia przez pierwszy dostarczony batalion systemu S-400 tureckich oczekiwań w zakresie sprawności S-400 w zwalczaniu nisko lecących obiektów, dronów oraz pocisków manewrujących Turcja zrezygnowała z przewidzianego wcześniejszą umową zakupu kolejnego batalionu tego systemu^[22].

System S-400 został skierowany do służby operacyjnej w 2007 roku i choć odniósł sukcesy podczas rosyjskiej pełnoskalowej inwazji na Ukrainę, jego udziałem stały się też spektakularne porażki^[5]. System S-400 poniósł straty w konflikcie o Górski Karabach w 2016 roku, gdzie radary systemu były niszczone przez izraelskiej produkcji drony-kamikaze i inną amunicję krążącą^[23]. W kwietniu 2017 roku rozstawiony w Latakii rosyjski batalion S-400 nie przechwycił 60 amerykańskich pocisków manewrujących wystrzelonych na syryjską bazę lotniczą Shayrat w Hims^[5]. Przy deklarowanym przez Rosję zasięgu 400 km rosyjskiego systemu, baza Shayrat znajdowała się około 150 kilometrów od miejsca stacjonowania S-400 w Latakii^[5].

Doświadczenia z używania systemu S-400 przez tureckie siły zbrojne stały się powodem oskarżenia Rosji o celowe wprowadzenie w błąd co do transferu technologi produkcji systemu oraz jego rzeczywistych charakterystyk, które odbiegają od wartości rzeczywistych. Zgodnie z ujawnionymi danymi tureckimi, system jest w stanie wykryć cel wielkości Jumbo Jeta na dystansie 400 km znajdujący się na wysokości 20 000 metrów, jednak w przypadku celu na wysokości 5 000 metrów odległość wykrycia spada wielokrotnie, zaś efektywność systemu spada do 30–40%^[23]. Przy celu znajdującym się na wysokości 1 000 metrów maksymalny zasięg wykrycia spada do 70-180 km, zaś przy celach poniżej pułapu 1 000 metrów - przy celach aerodynamicznych poniżej 1 km - skuteczny zasięg zwalczania nie wykracza poza dystans kilku kilometrów^[23].

Systemy S-400 używane są przez Rosję również podczas rozpoczętej przez Rosję pełnoskalowej inwazji na Ukrainę w 2022 roku. Nie są znane szczegóły użycia tego systemu w walkach na Ukrainie, jednak według niektórych informacji 25 lutego 2022 roku pociskiem wystrzelonym z systemu S-400 zestrzelony został należący do sił powietrznych Ukrainy samolot myśliwski Su-27 pilotowany przez płk. Ołeksandra Oksanczenkę^[24]. Pocisk, którym zestrzelony został samolot Oksanczenki, wystrzelony został z terytorium Białorusi, zaś przechwycenie nastąpiło niedaleko Kijowa w odległości ok. 150 km od wyrzutni^[25]. Ukraińskie samoloty Su-27 od czasów radzieckich nie były jednak znacząco unowocześniane, nie były więc wyposażone w jakiekolwiek środki walki elektronicznej, a wiele ukraińskich samolotów nie dysponowało nawet urządzeniami ostrzegającymi o zagrożeniach i zbliżających się pociskach rakietowych^[25].

Nie są znane łączne ukraińskie straty zadane przez pociski systemu S-400, jednak wraz z napływem na Ukrainę pomocy wojskowej z państw zachodnich (w tym pocisków antyradarowych AGM-88 HARM, pocisków manewrujących Storm Shadow i systemów rakietowych HIMARS) oraz dzięki odpowiedniemu użyciu ukraińskiej konstrukcji pocisków manewrujących Neptun, siły rosyjskie zaczęły ponosić straty w systemach S-400, które same stały się celem ukraińskich ataków^[26][27]. Do września 2023 roku rosyjskie wojska straciły elementy bądź nawet cały batalion systemu S-400 w co najmniej 5 przypadkach^[26][28]. W czasie jej trwania, system ten nie okazał się tak skuteczny jak wynikało z wcześniejszych rosyjskich deklaracji, jednak oprócz zwalczania celów powietrznych, rosyjskie systemy S-400 używane są przez Rosję do ataku na cele lądowe w Ukrainie^[28].

• Tomasz Szulc. Rosyjski system obrony przeciwlotniczej S-400 Triumf. „Nowa Technika Wojskowa”. 11/2007, listopad 2007. Warszawa: Magnum-X. 
• Shea Cotton, Jeffrey Lewis: The Global Missile Defense Race: Strong Test Records and Poor Operational Performance. NTI, 16 kwietnia 2021. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
• Alex Hollings: The S-400 myth: why Russia's air defense prowess is exaggerated. Sandboxx, 21 lipca 2022. [dostęp 2024-08-26]. (ang.).
• Maksymilian Dura: Rosyjska „prawda” o systemie S-400. Defence24, 26 Stycznia 2017. [dostęp 2024-08-27]. (pol.).
• Almaz S-300P/PT/PS/PMU/PMU1/PMU2 Almaz-Antey S-400 Triumf SA-10/20/21 Grumble/Gargoyle. ausairpower.net, 27 stycznia 2014. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
• Russia’s S-400 Missile System Gains First Blood in Ukraine: Su-27 Shot Down 150km Away. militarywatchmagazine.com, 6 marca 2022. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
• Ellie Cook: Russia's S-400 Air Defense Systems Are Being Cut to Shreds. Newsweek, 20 września 2023. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
• Ellie Cook: Ukraine Says 'Flawless' New Missile Wiped Out Russian S-400 'Triumf' System. Newsweek, 27 sierpnia 2023. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
• Carlin Maya: S-400: Russia's Dangerous Missile System the Air Force Truly Worries About. National Interests, 12 stycznia 2024. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
• S-400 Triumf. Missile Threat, 6 lipca 2021. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).
• Turkey accused Russia of fraud, discloses fatal flaws in Russian-made S-400 SAM system, calling it a "chimney". Global Defense Corp, 1 stycznia 2020. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).