SAWAK

‏ساواک‎

Historia
Państwo	Iran
Sformowanie	20 marca 1957
Rozformowanie	12 lutego 1979
Komendanci
Pierwszy	Tejmur Bachtijar
Ostatni	Naser Moghadam
Organizacja
Dyslokacja	Teheran
Formacja	tajna policja
Multimedia w Wikimedia Commons

SAWAK (pers. ساواک; pełna nazwa: سازمان اطلاعات و امنیت کشور, Sazeman-e Ettela’at wa Amnijat-e Keszwar) – irańska tajna policja polityczna, służba bezpieczeństwa i wywiadu działająca w latach 1957–1979.

Sawak został utworzony z pomocą zachodnich służb wywiadowczych – brytyjskiej Secret Intelligence Service, amerykańskiej Central Intelligence Agency oraz izraelskiego Mosadu. Sawak był głównym narzędziem represji wobec przeciwników politycznych szaha Mohammada Rezy Pahlawiego oraz jakichkolwiek sprzeciwów publicznych w Iranie. Odpowiedzialny był za torturowanie i więzienie tysięcy przeciwników reżimu.

Założycielem i pierwszym dyrektorem, od 1958 roku do 1961 roku, był gen. Tejmur Bachtijar, który został zamordowany w zamachu w 1970 roku przez służby Sawaku. Został zastąpiony przez gen. Hasana Pakrawana, który sprawował stanowisko szefa Sawaku do 1965 roku. Pakrawan został zdymisjonowany za niewłaściwe rozprawienie się z opozycją. Jego miejsce zajął gen. Nematollah Nasiri, bliski przyjaciel szaha z dzieciństwa i szkoły.

Sawak utrzymywał przez cały czas swego istnienia ścisłe stosunki z amerykańską Central Intelligence Agency. Sawak i CIA na mocy porozumienia wstrzymywały się od wszelkich operacji przeciwko sobie. Za zgodą szaha Sawak pozwalał agencjom wywiadowczym Stanów Zjednoczonych, m.in. CIA i NSA, na korzystanie z terytorium Iranu do wykonywania wszelkiego rodzaju działań wywiadowczych wymierzonych w Związek Radziecki, zwłaszcza monitorowania systemów łączności przez NSA. Sawak był także zobowiązany informować CIA o sytuacji wewnętrznej Iranu – politycznej i społecznej. W zamian CIA udostępniała Sawakowi raporty i oceny działalności wywiadu izraelskiego w Iranie oraz świadczyła wysoką pomoc materialno-finansową. Mimo bardzo dobrych stosunków pomiędzy Sawakiem i CIA agenci Sawaku śledzili Amerykanów w swym kraju i jak najbardziej ograniczali ich wpływy. Tajna policja szaha prowadziła również operacje wymierzone w działaczy studenckich na terenie USA.

U szczytu swojego istnienia Sawak zatrudniał ok. 5 tys. oficerów i cywilnych pracowników etatowych, nie licząc tysięcy płatnych lub dobrowolnych informatorów i agentów.

Po przejęciu władzy w Iranie przez fundamentalistów islamskich gmach kwatery głównej Sawaku został wzięty szturmem, przy czym zniszczono większość archiwum. Wielu wysokich oficerów oraz ostatniego szefa Sawaku, Nematollaha Nasiriego, postawiono przed sądem i stracono. W lutym 1979 roku Islamskie Zgromadzenie Konsultatywne zaaprobowało ustawę o rozwiązaniu Sawaku. W jego miejsce został powołany Narodowy Ośrodek Wywiadu, który w przeciwieństwie do Sawaku został pozbawiony uprawnień policyjnych.

• Tejmur Bachtijar (1957–1961)
• Hasan Pakrawan (1961–1965)
• Nematollah Nasiri (1965–1978)
• Naser Moghadam (1978–1979)

• Normam Polmar, Thomas B. Allen, Księga Szpiegów, Wydawnictwo Magnum Warszawa 2000