Tejmur Bachtijar

‏تیمور بختیار‎

generał porucznik
Data i miejsce urodzenia	1914 Isfahan
Data śmierci	12 sierpnia 1970
Przebieg służby
Lata służby	1933–1960
Siły zbrojne	Imperialna Armia Irańska
Jednostki	SAWAK
Główne wojny i bitwy	brytyjsko-sowiecka inwazja na Iran, kryzys irański (1946)
Multimedia w Wikimedia Commons

Tejmur Bachtijar (pers. ‏تیمور بختیار‎; ur. 1914, zm. 12 sierpnia 1970) – irański generał, pierwszy dyrektor tajnej policji politycznej SAWAK, którą kierował w latach 1957–1961.

Był synem Moazzama Bachtijara, przywódcy jednego z plemion Bachtiarów. Wykształcenie średnie uzyskał we francuskiej szkole w Bejrucie w 1933, po czym ukończył École Spéciale Militaire de Saint-Cyr i Akademię Wojskową w Teheranie^[1].

Karierę w armii irańskiej umożliwił mu udział w likwidowaniu Autonomicznej Republiki Azerbejdżanu, powstałej w toku kryzysu irańskiego. Podczas przygotowań do zamachu stanu w 1953, który obalił rząd Mohammada Mossadegha powierzono mu istotne zadanie: w razie niepowodzenia pierwszej próby aresztowania premiera w Teheranie, dowodzona przez niego armia zmotoryzowana miała wkroczyć do stolicy. Ostatecznie jego interwencja w takiej postaci nie okazała się konieczna, jednak jego lojalność wobec szacha Mohammada Rezy Pahlawiego została wynagrodzona stanowiskiem wojskowego gubernatora Teheranu^[1]. Karierze Bachtijara sprzyjały również wpływy jego krewnych, zwłaszcza fakt, że spokrewniona z nim Sorajja Esfandijari Bachtijari wyszła w 1951 za mąż za szacha Iranu^[1].

W 1957 został pierwszym dyrektorem tajnej policji politycznej szacha, utworzonej przy pomocy jego brytyjskich i amerykańskich doradców - SAWAK^[1]. Kierując SAWAK, bezwzględnie zwalczał organizacje opozycyjne, zwłaszcza socjalistyczną partię Tude^[2].

W lutym 1961 był osobistym wysłannikiem szacha do nowo wybranego prezydenta Stanów Zjednoczonych Johna F. Kennedy’ego. W tym samym roku nawiązał kontakt z ambasadą amerykańską w Teheranie, próbując uzyskać poparcie dla planu obalenia rządu Alego Aminiego. Próba ta zakończyła się jednak całkowitym niepowodzeniem^[1]. Pogłoski o antyrządowej działalności szefa SAWAK sprawiły, że w porozumieniu z szachem, który również przestał mu ufać^[1], premier Ali Amini zmusił go do rezygnacji ze sprawowanych funkcji i do emigracji^[3].

Początkowo wydawało się, że wygnanie Bachtijara będzie krótkie. Szach nadal jednak mu nie ufał. Ostatecznie w 1969 potwierdził wydany przez obie izby irańskiego parlamentu akt uznania Bachtijara za winnego zdrady stanu, pozbawiający go stopnia generalskiego i całego mienia, które podległo konfiskacie. Były dyrektor SAWAK udał się do Europy i próbował bez powodzenia uzyskać poparcie Brytyjczyków dla swoich planów odsunięcia szacha od władzy. Następnie wyjechał do Iraku i tam nawiązał kontakty z różnymi organizacjami irańskiej opozycji^[3]. Próbował spotkać się z ajatollahem Chomeinim, nie jest jednak pewne, czy do takiego spotkania doszło. Nawiązał także kontakty z partią Tude, którą zwalczał, kierując irańską tajną policją^[3].

W 1967 Mohammad Reza Pahlawi polecił SAWAK zamordować Bachtijara, którego zagranicznej działalności coraz bardziej się obawiał. W marcu 1968 generał został zatrzymany w Libanie pod zarzutem nielegalnego wwozu broni, jednak starania Iranu o jego ekstradycję zostały w ostatniej chwili odrzucone, a wojskowy otrzymał zgodę na wyjazd do Szwajcarii. Następnie udał się do Iraku, dokąd zaprosił go Saddam Husajn, obiecując mu równocześnie pomoc w utworzeniu i szkoleniu zbrojnej organizacji, która mogłaby obalić szacha. Jego najbliższe otoczenie było już wtedy całkowicie zinfiltrowane przez irańską tajną policję^[3]. Ostatecznie Tejmur Bachtijar został zastrzelony podczas polowania przez agenta SAWAK w sierpniu 1970^[4].

Był dwukrotnie żonaty. Dzięki korupcji zgromadził ogromny majątek, prowadził skandalizujący tryb życia, stale nawiązując nowe romanse^[1].