Stanowisko paleontologiczne w Miłoszowie

Stanowisko paleontologiczne w Miłoszowie – środkowodewońskie stanowisko paleontologiczne w Górach Świętokrzyskich, w którym znaleziono bogatą i zróżnicowaną biotę kopalną.

Wiadomości ogólne

Położenie, charakter i budowa geologiczna

Stanowisko znajduje się koło Miłoszowa, osady wsi Nieczulice, w lesie noszącym również nazwę Miłoszów^[1]. Dewońskie skały osadowe, należące do formacji skalskiej, znajdują się płytko pod powierzchnią gruntu i były badane przy pomocy wykopów. Budowa geologiczna tego terenu, należącego do synkliny bodzentyńskiej^[2], jest trudna do interpretacji ze względu na liczne uskoki^[3].

Historia badań

Utwory dewonu w Miłoszowie odkrył w 1934 Jan Samsonowicz^[4]. Po nim geologią i faunami kopalnymi tego rejonu zajmowali się między innymi Anna Stasińska, Gertruda Biernat i Piotr Filonowicz^[5]. W latach 2018–2022 badania prowadził tu międzynarodowy zespół koordynowany przez Andrzeja Balińskiego i Adama T. Halamskiego z Instytutu Paleobiologii PAN^[3]^[6].

Biota kopalna

Datowanie

Utwory formacji skalskiej odsłaniające się w Miłoszowie zostały datowane na żywet (młodszy wiek środkowego dewonu), a dokładniej na przedział od wczesnego żywetu do wczesnej części środkowego żywetu. Datowanie było możliwe na podstawie konodontów i palinomorf^[3]. Przedział ten odpowiada datowaniu absolutnemu na okres od około 384 do 382 milionów lat temu^[7].

Skład systematyczny

Ogółem z Miłoszowa podano 257 gatunków bioty środkowodewońskiej, z czego 200 gatunków morskich (otwornic^[8], zwierząt i akritarch) i 57 gatunków palinomorf lądowych. Najbardziej zróznicowaną grupą fauny kopalnej są ramienionogi (68 gatunków), a do innych obficie reprezentowanych grup należą mszywioły (20 rodzajów) i szkarłupnie (18 gatunków). Ponadto znaleziono przedstawicieli gąbek, koralowców czteropromiennych i denkowych, ślimaków, małży, trylobitów, małżoraczków, konodontów i innych grup^[3].

Paleogeografia i rekonstrukcja paleoekosystemów

W dewonie Miłoszów znajdował się na południowym szelfie kontynentu Laurosji (Eurameryki). Innymi słowy, obszar obecnych Gór Świętokrzyskich był wówczas morzem i należał do Oceanu Reickiego. Najpłytsze środowiska znajdowały się na południu dzisiejszych Gór Świętokrzyskich (region kielecki), natomiast część północna (region łysogórski), w tym okolice Miłoszowa, były stosunkowo głębsze^[9].

W Miłoszowie znaleziono pozostałości kopalne tych generalnie głębszych ekosystemów, a spośród nich całej sekwencji – od stosunkowo najpłytszych drobnych raf koralowych (globetum), przez łąki liliowcowe (crinoidetum), do zróżnicowanego zespołu łąk ramienionogowych (brachiopodetum), które zajmowały głębsze położenia^[3].

Opisano stamtąd obracane przez prąd wody kolonie denkowców (ang. coralliths), rzadką w paleozoiku formę morfologiczną koralowców środowisk głębszych (mezofotycznych(inne języki))^[10].

Gatunki opisane z Miłoszowa

Z Miłoszowa opisano siedem gatunków nowych dla nauki, z czego dwa są również typami nowych rodzajów. Są to ramienionogi: Antirhynchonella linguiformis Biernat, 1966; Desquamatia circulareformis Biernat, 1964; Eumetabolotoechia subplicata (Biernat, 1966) [pierwotna nazwa Leiorhynchus subplicatus Biernat, 1966]; Moravilla andreae Baliński & Halamski, 2023; Leiocyrtia rara Baliński in Baliński & Halamski, 2023 [typ rodzaju Leiocyrtia Baliński in Baliński & Halamski, 2023]; Undispirifer sidoniae Halamski & Baliński in Baliński & Halamski, 2023^[11]. Oprócz tego z Miłoszowa opisano akritarchę Teleostomata rackii Kondas, Filipiak & Breuer [typ rodzaju Teleostomata Kondas, Filipiak & Breuer]^[12]. Ponadto w Miłoszowie występuje nieznany skądinąd gatunek trylobita z rodzaju Scabriscutellum Richter & Richter, 1956, któremu jednak nie nadano nazwy ze względu na to, iż znaleziono tylko jeden okaz^[3].

Znaczenie dla nauki

Znaczenie odsłonięć w Miłoszowie jest wielorakie. Po pierwsze bogactwo fauny pochodzącej bezpośrednio sprzed wydarzenia Taghanic jest jedną z przesłanek, pozwalających na stwierdzenie, iż cały okres między wydarzeniami Kačák(inne języki) a Taghanic był okresem stabilnych optymalnych warunków dla rozwoju fauny (ang. environmental stasis)^[13]. [Wcześniejsze fauny, z okresu bezpośrednio po wydarzeniu Kačák, znane są z nieodległego odsłonięcia w Skałach^[3]^[14].]

Po drugie, zebrany w Miłoszowie materiał paleontologiczny dowodzi silnego wewnętrznego zróżnicowania basenu łysogórskiego (na niewielkim obszarze istniało kilka typów ekosystemów)^[3].

Ponadto biota miłoszowska, jak na standardy dewońskie, jest bogata na skalę światową^[3].

Bibliografia

Halamski, A.T. (red.), 2022. Middle Devonian biota and environments of the Łysogóry Region (Poland) [Tematyczny numer czasopisma Annales Societatis Geologorum Poloniae, tom 92, zeszyt 4]

Przypisy

↑ WIG - Mapa Taktyczna Polski 1:100 000. Pas 45 Słup 32 (A45 B32). Arkusz BODZENTYN, Wojskowy Instytut Geograficzny, 1934 .
↑ AndrzejA. Konon AndrzejA., Regionalizacja tektoniczna Polski — Góry Świętokrzyskie i regiony przyległe, „Przegląd Geologiczny”, 56 (10), 2008, s. 921–926 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ A.T.A.T. Halamski A.T.A.T. i inni, The pre-Taghanic (Givetian, Middle Devonian) ecosystems of Miłoszów (Holy Cross Mts, Poland), „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), 2022, s. 323–379 .
↑ J.J. Samsonowicz J.J., Sprawozdanie z badań geologicznych w okolicy kopalni "Staszic" pod Słupią Nową, „Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego”, 38, 1934, s. 21–23 .
↑ P.P. Filonowicz P.P., Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski: Arkusz Słupia Nowa (M-34-43-A) 1:50 000, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1968, s. 73 .
↑ A.T.A.T. Halamski A.T.A.T., Middle Devonian biota and environments of the Łysogóry Region (Poland): Introduction, „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), s. 317–321 .
↑ R.T.R.T. Becker R.T.R.T., J.E.A.J.E.A. Marshall J.E.A.J.E.A., A.-C.A.C. Da Silva A.-C.A.C., The Devonian period [with contributions by F.P. Agterberg, F.M. Gradstein and J.G. Ogg], [w:] F.M.F.M. Gradstein i inni red., Geologic Time Scale, t. 2, Amsterdam–Oxford–Cambridge, MA: Elsevier, 2020, s. 733–810 .
↑ M.M. Gajewska M.M., Middle Devonian Foraminifera from the Holy Cross Mountains, „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), s. 411–424 .
↑ Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej - Dewon [online], www.eceg.uw.edu.pl [dostęp 2023-11-20] .
↑ Mikołaj K.M.K. Zapalski Mikołaj K.M.K. i inni, Coralliths of tabulate corals from the Devonian of the Holy Cross Mountains (Poland), „Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology”, 585, 2022, s. 110745, DOI: 10.1016/j.palaeo.2021.110745, ISSN 0031-0182 [dostęp 2023-11-20] .
↑ A.A. Baliński A.A., A.T.A.T. Halamski A.T.A.T., Pre-Taghanic (Lower to lower Middle Givetian) brachiopods from Miłoszów in the Holy Cross Mountains (Poland), „Annales Societatis Gologorum Poloniae”, 93 (1), 2023, s. 3 – 102 .
↑ MarcelinaM. Kondas MarcelinaM., PawełP. Filipiak PawełP., PierreP. Breuer PierreP., Teleostomata rackii gen. et sp. nov.: an acritarch from the Devonian (Givetian) of south-central Poland, „Palynology”, 46 (2), 2022, s. 1–8, DOI: 10.1080/01916122.2021.1982788, ISSN 0191-6122 [dostęp 2023-11-20] (ang.).
↑ A.A. Pisarzowska A.A., G.G. Racki G.G., M.M. Rakociński M.M., Habitats in the Pre-Taghanic (Givetian, Middle Devonian) muddy carbonate ramp at Miłoszów (Holy Cross Mountains, Poland): geochemical and microfacies evidence, „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), s. 381–409 .
↑ P.P. Woźniak P.P., A.T.A.T. Halamski A.T.A.T., G.G. Racki G.G., Cyclic ecological replacement of brachiopod assemblages in the top-Eifelian Dobruchna Brachiopod Shale Member (Skały Formation) of the Holy Cross Mountains (Poland), „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), 2022, s. 445–463 .

[1] WIG - Mapa Taktyczna Polski 1:100 000. Pas 45 Słup 32 (A45 B32). Arkusz BODZENTYN, Wojskowy Instytut Geograficzny, 1934 .

[2] AndrzejA. Konon AndrzejA., Regionalizacja tektoniczna Polski — Góry Świętokrzyskie i regiony przyległe, „Przegląd Geologiczny”, 56 (10), 2008, s. 921–926 .

[:0-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ A.T.A.T. Halamski A.T.A.T. i inni, The pre-Taghanic (Givetian, Middle Devonian) ecosystems of Miłoszów (Holy Cross Mts, Poland), „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), 2022, s. 323–379 .

[4] J.J. Samsonowicz J.J., Sprawozdanie z badań geologicznych w okolicy kopalni "Staszic" pod Słupią Nową, „Posiedzenia Naukowe Państwowego Instytutu Geologicznego”, 38, 1934, s. 21–23 .

[5] P.P. Filonowicz P.P., Objaśnienia do Szczegółowej mapy geologicznej Polski: Arkusz Słupia Nowa (M-34-43-A) 1:50 000, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1968, s. 73 .

[6] A.T.A.T. Halamski A.T.A.T., Middle Devonian biota and environments of the Łysogóry Region (Poland): Introduction, „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), s. 317–321 .

[7] R.T.R.T. Becker R.T.R.T., J.E.A.J.E.A. Marshall J.E.A.J.E.A., A.-C.A.C. Da Silva A.-C.A.C., The Devonian period [with contributions by F.P. Agterberg, F.M. Gradstein and J.G. Ogg], [w:] F.M.F.M. Gradstein i inni red., Geologic Time Scale, t. 2, Amsterdam–Oxford–Cambridge, MA: Elsevier, 2020, s. 733–810 .

[8] M.M. Gajewska M.M., Middle Devonian Foraminifera from the Holy Cross Mountains, „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), s. 411–424 .

[9] Europejskie Centrum Edukacji Geologicznej - Dewon [online], www.eceg.uw.edu.pl [dostęp 2023-11-20] .

[10] Mikołaj K.M.K. Zapalski Mikołaj K.M.K. i inni, Coralliths of tabulate corals from the Devonian of the Holy Cross Mountains (Poland), „Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology”, 585, 2022, s. 110745, DOI: 10.1016/j.palaeo.2021.110745, ISSN 0031-0182 [dostęp 2023-11-20] .

[11] A.A. Baliński A.A., A.T.A.T. Halamski A.T.A.T., Pre-Taghanic (Lower to lower Middle Givetian) brachiopods from Miłoszów in the Holy Cross Mountains (Poland), „Annales Societatis Gologorum Poloniae”, 93 (1), 2023, s. 3 – 102 .

[12] MarcelinaM. Kondas MarcelinaM., PawełP. Filipiak PawełP., PierreP. Breuer PierreP., Teleostomata rackii gen. et sp. nov.: an acritarch from the Devonian (Givetian) of south-central Poland, „Palynology”, 46 (2), 2022, s. 1–8, DOI: 10.1080/01916122.2021.1982788, ISSN 0191-6122 [dostęp 2023-11-20] (ang.).

[13] A.A. Pisarzowska A.A., G.G. Racki G.G., M.M. Rakociński M.M., Habitats in the Pre-Taghanic (Givetian, Middle Devonian) muddy carbonate ramp at Miłoszów (Holy Cross Mountains, Poland): geochemical and microfacies evidence, „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), s. 381–409 .

[14] P.P. Woźniak P.P., A.T.A.T. Halamski A.T.A.T., G.G. Racki G.G., Cyclic ecological replacement of brachiopod assemblages in the top-Eifelian Dobruchna Brachiopod Shale Member (Skały Formation) of the Holy Cross Mountains (Poland), „Annales Societatis Geologorum Poloniae”, 92 (4), 2022, s. 445–463 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]