Tadeusz Michał Nittman

rotmistrz
Data i miejsce urodzenia	6 września 1896 Lwów
Data śmierci	1942
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier, Cesarsko-królewska Obrona Krajowa Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie, Armia Ochotnicza
Jednostki	1 Pułk Piechoty, Pułk Strzelców Cesarskich Nr III, 19 Pułk Strzelców Krajowych, 2 Pułk Ułanów
Stanowiska	dowódca oddziału
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-ukraińska, wojna polsko-bolszewicka
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Tadeusz Michał Nittman (ur. 6 września 1896 we Lwowie, zm. 1942) – rotmistrz kawalerii Wojska Polskiego, kawaler Virtuti Militari, literat, dziennikarz, podróżnik.

Tadeusz Michał Nittman^[1] urodził się 6 września 1896 we Lwowie^{[2][3][4][5][6]}. Był synem Karola (1863-1929, profesor gimnazjalny, historyk) i Wandy (1867-1931, aktorka teatralna, nauczycielka)^{[3][6][7][8][9][10][11][12]}. Miał siostrę^[8][9].

Od 1910 do 1914 należał do harcerstwa, od 1913 do 1914 do drużyn strzeleckich^[3]. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich i od 1914 do 1915 służył w szeregach 1 pułku piechoty w składzie I Brygady^{[13][3][14][15]}. Następnie został wcielony do C. K. Armii i przebywał na froncie włoskim i bałkańskim oraz w szeregach tzw. „dywizji tureckiej” na obszarze Azji Mniejszej^[13][3]. Potem w C. K. Obronie Krajowej został mianowany podporucznikiem piechoty z dniem 1 stycznia 1917^[16]. Do 1918 był przydzielony do pułku strzelców cesarskich Nr III^[17] oraz do 19 pułku strzelców^[18]. U kresu wojny działał we Lwowie w związku „Wolność”, a po aresztowaniu por. dr. Adama Próchnika ps. „Halny”, został wybrany komendantem tej organizacji^{[19][20][21][22]}. Działał też w Polskiej Organizacji Wojskowej pod pseudonimem „Michał”^[23][24][20].

Od początku listopada 1918 uczestniczył w obronie Lwowa podczas wojny polsko-ukraińskiej walcząc w stopniu podporucznika^[20][4]. W pierwszych dniach był oficerem do zleceń Naczelnej Komendy Wojsk Polskich^[20]. 3 listopada 1918 w składzie ochotników przeszedł ze Szkoły im. Konarskiego na Dworzec Główny^[20]. Tam został mianowany przez komendanta dworca por. Ludwika de Laveaux komendantem załogi dworca^[20]. Tam brał udział w działaniach, przyczyniając się do zachowania dworca w rękach polskich^[25]. 4 listopada został przydzielony przez NKWP do placówki na Wulce, gdzie punktem polskiego oporu był Dom Techników^[26]. 5 listopada wystąpił z propozycją utworzenia kawaleryjskiego lotnego oddziału konnego karabinów maszynowych, który następnie organizował w Szkole im. Sienkiewicza i został jego dowódcą (jednostka została określona mianem jako „lotna maszynka”)^[27][28][29]. Wraz ze sformowanym oddziałem działał poza Lwowem, we wsiach Rzęsna Ruska, Kozice, Domażyr, Rzęsna Polska, rozbijając siły ukraińskie i biorąc jeńców^[30]. Około połowy listopada oddział „lotna maszynka” przydzielono pod komendę por. Tadeusza Krynickiego, dowódcy ułanów lwowskich „Wilków”, wraz z którym tworzył jednostkę (która potem stanowiła dywizjon ułanów lwowskich)^[31][32]. W niej Nittman objął funkcję wachmistrza-szefa szwadronu^[33]. W połowie miesiąca brał udział w zwycięskich walkach na Zamarstynowie i Podzamczu^[34]. 18 listopada jego oddział skierowano do operacji na Gródek Jagielloński, gdzie przeprowadził skuteczną akcję przeciw wrogom^[35]. Następnie wraz z kawalerzystami powrócił do Lwowa, oswobodzonego przez Polaków 22 listopada, zajmując koszary przy ul. Piekarskiej^[36]. Łącznie w walkach o miasto jego oddział był kierowany w różne rejony walk, odznaczając się decydującą w walkach skutecznością używanych lotnych karabinów maszynowych^[37]. Od 25 listopada uformowany był już szwadron karabinów maszynowych, dysponujący 3 plutonami po 2 km, w sile około 100 koni i 60 ludzi^[37].

Potem walczył na froncie ukraińskim i w wojnie polsko-bolszewickiej^[3]. 14 lipca 1920, w stopniu porucznika, został dowódcą dywizjonu karabinów maszynowych Detachement rtm. Abrahama, którego proporzec bojowy „lotnej maszynki ułańskiej” został poświęcony 25 lipca 1920 przed kościołem św. Marcina na Podzamczu^[38]. 9 sierpnia 1920 został ciężko ranny pod Chodaczkowem^[7][39][3]. Wówczas w trakcie kontroli karabinów maszynowych, rozstawionych w różnych pozycjach, został trafiony przy ostrzale ze strony wroga^[40]. Rannego wynosiło go sześciu towarzyszy, z których trzech zostało wtedy śmiertelnie postrzelonych, a czwarty ranny^[40]. W rezultacie Nittman trafił do niewoli sowieckiej^[7][40][3].

W Wojsku Polskim został awansowany na stopień rotmistrza ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919^[41][42][4]. W 1923 był oficerem w stanie nieczynnym 2 pułku ułanów z Suwałk^[43]. Był inwalidą^[3]. Około 1924 został przeniesiony w stan spoczynku^[2][44]. Jako emerytowany oficer^[45] zamieszkiwał we Lwowie^[44][2]. Był członkiem kapituły Krzyża Obrony Lwowa^[46]. W 1934 jako rotmistrz w stanie spoczynku był przydzielony do Oficerskiej Kadry Okręgowej nr I jako oficer w dyspozycji dowódcy O.K. I i pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III^[47]. Został osadnikiem wojskowym w majątku Sienkiewicze nr 2 i 9 na terenie osady Duże Zahajce (gmina Dederkały, Powiat krzemieniecki)^[48][49]. Był członkiem założycielem Związku Obrońców Lwowa^[3]. W 1928 pełnił funkcję prezesa zarządu Legii Inwalidów Wojsk Polskich^{[3][50][51][52][53][54]}. Współtworzył Federację Polskich Związków Obrońców Ojczyzny^[3]. Działał w organizacjach inwalidów i młodzieżowych^[3]. Był ławnikiem w Inwalidzkim Sądzie Administracyjnym.

Ukończył studia prawnicze i nauk politycznych na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie^[13][3]. Studiował też filozofię na Uniwersytecie w Heidelbergu i Uniwersytecie w Monachium^[13][3]. Uzyskał stopień doktora praw i nauk politycznych^[2][3]. Był literatem, dziennikarzem^[4]. Pisał powieści (w tym dotyczące tematyki egzotycznych państw, które odwiedzał^[55]), nowele, opowiadania, artykuły do prasy^[15][3]. Tworzył także wiersze^{[56][57][58][59][60]}, w 1919 wydał poezje legionowe^[7], był też krytykiem literackim^[61]. W kwietniu 1933 w Warszawie został wybrany członkiem zarządu Zrzeszenia Beletrystów Polskich^[62]. Był współautorem przedstawienia Szachy Pana Marszałka^[63]. Redagował wydawane w latach 30. czasopismo „Głos Orląt”, bezpłatny dodatek do „Wiarusa” dla dzieci rodzin podoficerskich^[64]. Był również podróżnikiem, w 1924 jako korespondent czasopism podróżował po Afryce Północnej i Zachodniej (Maroko, Algieria, Południowa Sahara)^[65][3][4]. Następnie przebywał we Francji i w Hiszpanii, w 1932 na Węgrzech i w Czechosłowacji, a w 1933 we Włoszech, Jugosławii, Bułgarii i w Rumunii (w tym czasie zajmował się kwestią macedońską)^[55]. Odwiedził też Azję Mniejszą^[15]. Latem 1935 został wybrany delegatem okręgowego zgromadzenia wyborczego w Okręgu nr 3 w Warszawie^[66]. Wygłaszał prelekcje^[67], także na antenie radiowej^[68][69].

Pod koniec 1937, jadąc pociągiem z Wiednia do Warszawy został okradziony (przed stacją w Radziwiłłowie) z pieniędzy przez dwóch sprawców, którzy przysiadając się do przedziału poczęstowali to uprzednio czekoladkami, które wywołały rozstrój żołądka (podróżujący wraz z nim obywatel belgijski Abram Wit Żak także został okradziony)^[70].

Był żonaty z Haliną^[71]. Do 1939 zamieszkiwał w Warszawie przy ulicy Czerniakowskiej 202^[3]. Zmarł w 1942^[4]. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie^[4].

• Pieśni moje. Poezje z lat wojny (1919, Lwów)^[72][3]
• Bonaparte. Opowieści wiarusów polskich o cesarzu (1923, Lwów/Poznań; przedmowa)
• Mój przyjaciel Igor. Romans prawie egzotyczny (1924, Lwów)^[72][3]
• Jej chłopiec. Opowieść z pustyni arabskiej (1924, Kraków)^[72]
• Juljusz Słowacki Balladyna (komentarz). Geneza, charakterystyka osób, dokładna treść, ocena (1925, Lwów)
• Lotna maszynka ułańska (jako przyczynek do historji kawalerji lwowskiej) (w: „Panteon Polski” nr 21-23, 25, 27 z 1925/1926)^{[73][74][75][76][77]}
• Z tajemnic życia na Saharze (w: „Iskier” nr 35-36 z 1926)^[78]
• W cieniu palm i minaretów (Marokko). Wrażenia z podróży (1927, Poznań; jako Tom IV serii Na dalekich lądach i morzach. Biblioteka podróży, przygód i odkryć)^[79]
• Juljusz Słowacki: Balladyna (komentarz). Geneza, charakterystyka osób, dokładna treść, opracowanie tematów (1928, Lwów; wyd. 2)
• O ławce, Kilińskim i żołnierzu (w: „Almanach Lwowski” r. 1 z 1928)^[80]
• Jaś – 10-lecie (1928, nowela)^[81]
• Pod ręką Fatmy. Wrażenia z podróży do Maroka i Algieru (1931, Lwów/Warszawa)^[3]
• Cień porucznika Guadro. Pamiętnik topielca (1931, Warszawa)^[72][3]
• Szyby o zmroku (1931, nowela)^[82]
• Lustro kalifa Omara (po 1931)^[72][83]
• Mój udział w pracach związku „Wolność” i POW (w: Obrona Lwowa. 1–22 listopada 1918. Tom 1)
• Walki o Lwów (w: „Polska Zbrojna” nr 330-338 z 1933^[20] oraz w: Obrona Lwowa. 1–22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918-1920. Relacje uczestników^[84][85])
• Mały Piłsudczyk (1935, Warszawa; wyd. 1)^[3][86][15]
• Gdyśmy psom na ogonach wieszali austriackie medale... (w: „Kronika Polski i Świata” nr 7 z 1938)^[87]
• Miłość Fatiny (mój przyjaciel Igor). Romans prawie egzotyczny (1937, w: „Wschód”^[88]; 1938, Lwów)^[15]
• Lwy Zaddwórzańskie (1938, w: „Wschód”)^[89]
• Mały Piłsudczyk (1939, Warszawa; wyd. 2)
• Józek Bezimienny. Jeden akt z bohaterskich dni Lwowa (1939, Lwów)

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari nr 3191 (udekorowany przez gen. broni Tadeusza Rozwadowskiego 17 kwietnia 1921 podczas uroczystości pod pomnikiem Adama Mickiewicza we Lwowie)^[3][90]
• Krzyż Niepodległości (7 lipca 1931, za pracę w dziele odzyskania niepodległości)^[91].
• Krzyż Walecznych – czterokrotnie^[3]
• Złoty Krzyż Zasługi^[3]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[3]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[3]
• Krzyż Obrony Lwowa
• Odznaka pamiątkowa IV Odcinka „Obrony Lwowa”^[92]

• Czesław Mączyński: Boje lwowskie. Cz. 2. Oswobodzenie Lwowa (1–24 listopada 1918 roku). T. II. Warszawa: 1921, s. 1–279.
• Janina Walicka-Łada: „Ułani, ułani malowane dzieci...” (Przyczynek do dziejów Armii Ochotniczej).. Lwów: 1921, s. 1–46.
• Tadeusz Michał Nittman: W cieniu palm i minaretów (Marokko). Wrażenia z podróży. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1927.
• Tadeusz Michał Nittman: Walki o Lwów. W: Obrona Lwowa. 1–22 listopada 1918. Tom 2. Źródła do dziejów walk o Lwów i województwa południowo-wschodnie 1918-1920. Relacje uczestników. Jarosław Waniorek (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 1993, s. 262–279. ISBN 83-85218-56-4.
• Stanisław Zieliński: Mały słownik pionierów polskich kolonjalnych i morskich. Podróżnicy, odkrywcy, zdobywcy, badacze, eksploratorzy, emigranci-pamiętnikarze, działacze i pisarze migracyjni. Warszawa: Instytut Wydawniczy Ligi Morskiej i Kolonialnej, 1933, s. 325–326.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.

• Publikacje Tadeusza Michała Nittmana w bibliotece Polona