| Dzielnica Grudziądza | |
 Pawilon handlowy przy ul. Legionów | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miasto | |
| W granicach Grudziądza |
15 marca 1934 (Małe Tarpno) |
| SIMC |
0983445 |
| Wysokość |
26 m n.p.m. |
| Strefa numeracyjna |
56 |
| Kod pocztowy |
86-300 |
| Tablice rejestracyjne |
CG |
Położenie na mapie Grudziądza  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  | |
 53°30′04″N 18°46′35″E/53,501111 18,776389
| |
Tarpno (niem. Tarpen) – dzielnica Grudziądza, usytuowana w północnej części miasta.
Dzielnica powstała z połączenia Małego Tarpna (w granicach miasta od 15 marca 1934) oraz Wielkiego Tarpna (w granicach miasta od 2 lipca 1976)[1].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Tarpno graniczy od północy z obszarem gminy Grudziądz, od wschodu z Owczarkami, od południa z Kuntersztynem i Tuszewem, a od zachodu z Śródmieściem i Nadbrzeżem Wiślanym.
Podział na osiedla
[edytuj | edytuj kod]Dzielnica składa się z następujących osiedli mieszkaniowych:
- Osiedle Tarpno (na zachód od Śródmieścia)
- Osiedle Tarpno Drugie (dawniej osiedle 900-lecia, umowna granica to ul. Karabinierów, Poniatowskiego i Mieszka)
- Nowe Tarpno (ul. Milczewskiego-Bruna i Stachury)
- Osiedle przy Basenie (przy ul. Kruszelnickiego)[2]
- Małe Tarpno (wzdłuż ul. Paderewskiego)
- Wielkie Tarpno (ul. Paderewskiego, ul. Jana Pawła II, Droga Graniczna oraz okolice jeziora Tarpno)
- Franciszkowo (ul. Lipowa, Waryńskiego, Droga Graniczna i Kurpiowska)
- Osada Tarpno (ul. Waryńskiego, ul. Doktora Jana Zagierskiego, ul. Doktorów Rodziewiczów i ul. Doktora Jana Zająca)[3]
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Pochodzenie nazwy Tarpno nie jest znane. Pierwsza wzmianka o wsi Tarpen lub Tarppin pochodzi z 1414 roku z rejestru szkód w krzyżackiej „Księdze strat” w tzw. „wojnie głodowej”[4].
Nazwa miejscowości na przestrzeni lat miała różne brzmienie, np. Terpno, Tarpin, Tarppen. W 1565 roku w nazewnictwie polskim pojawiła się nazwa Tarpno, zaś w nim wyodrębniono Folwark Tarpno (niem. Gut Tarpen), do którego należała w późniejszych latach „Karczma pod Dębem” (niem. „Eichenkranz”), Wielkie Tarpno-wieś (niem. Gross Tarpen) oraz w 1801 roku Małe Tarpno (niem. Klein Tarpen), będące północnym przedmieściem Grudziądza[4][5][6].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wielkie Tarpno
[edytuj | edytuj kod]W 1414 roku w krzyżackiej „Księdze strat” szkodę w Wielkim Tarpnie oceniono na 200 grzywien, ale otrzymano tylko 50 grzywien. W 1438 roku wieś chłopska w Wielkim Tarpnie obejmowała 20 włókien, a chłopi płacili 15 szkojców czynszu od włóki. Po przejęciu Folwarku Tarpno w 1466 r. przez starostów grudziądzkich, na przełomie XV i XVI wieku wieś podupadła[4].
Z 1565 roku pochodzi wzmianka o założeniu w Folwarku Tarpnie nowego folwarku oraz ziemi jeszcze nie obsadzonej przez zagrodników. Za czasów starosty Jana Zborowskiego rozwinęła się tutaj hodowla owiec, która liczyła około 1000 sztuk. W „Inwentarzu starostwa” z 1603 r. zapisano, ze istniał tutaj spichlerz, 2 stodoły, 2 szopy, 4 chałupy ogrodnicze, owczarnia oraz dom niemały z kominem murowanym dla urzędnika i czeladzi. Podczas wojny szwedzkiej folwark zostaje zrujnowany tak, że musiano go odnowić[4].
W 1620 roku zostaje wybudowany drewniany kościółek św. Krzyża, ufundowany przez Jakuba Szczepańskiego – starostę grudziądzkiego i podkomorzego chełmińskiego. Był kościołem filialnym fary grudziądzkiej[7]. Kościół ten miał długość 23 łokcie i szerokość 15 łokci. Ołtarz był bogato złocony i posiadał 3 konfesjonały[4].
W inwentarzu z 1739 wzmiankowana jest karczma i nowy dom dla owczarza. Do folwarku przylegały dwa lasy, a pilnowało dwóch leśniczych[4].
W okresie Konfederacji Barskiej, podczas uroczystości odpustowych 14 września 1769 w wyniku napaści huzarów pruskich pod dowództwem Sternberga, którzy przybyli z Prabut w celu werbowania ochotników do wojska, 20 osób zostało zabitych lub ciężko rannych, a świątynia została sprofanowana. Mimo powołania polsko-pruskiej komisji sprawcy nie ponieśli odpowiedzialności[7].
Po I rozbiorze Polski folwarkiem zarządzał August Stanisław Golz. W tym samym czasie został odnowiony Kościół św. Krzyża[4]. W 1797 roku król Fryderyk Wilhelm II nadał posiadłość tarpińską prezesowi regencyjnemu Schroetterowi za 435 talarów i 35 groszy czynszu. Rok później nowym właścicielem folwarku w Wielkim Tarpnie zostaje Szczepan Klawiter, następnie Marcin Sommerfeld[4].
Po pokoju toruńskim w 1807 roku granica Prus z Księstwem Warszawskim biegła wzdłuż Osy i Trynki, tak, że prawobrzeżna ziemia należała do Prus a lewobrzeżna do Królestwa. W 1808 roku Kościół św. Krzyża uległ profanacji w czasie wojen napoleońskich. W 1820 roku właścicielem folwarku zostaje Franz August Müller. W 1829 roku Kościół św. Krzyża z uwagi na zły stan zachowania zostaje rozebrany, a jego wyposażenie przekazane do kościoła św. Mikołaja[4]. Ówczesny dzierżawca majątku Wielkiego Tarpna Holder Egger za ruiny zapłacił 6 talarów. W 1839 ogrodzono cmentarz i wystawiono na pamiątkę kościoła małą kapliczkę, która nie zachowała się do dnia dzisiejszego[8]. W 1885 roku folwark zamieszkiwało 140 mieszkańców, trudniących się hodowlą owiec na tucz, oraz sprzedażą mleka, a we wsi było 161 osób. Wieś zajmowała 138 ha. W następnych latach liczba ludności Wielkiego Tarpna malała[4].
W 1930 majątek (około 180 ha i jezioro) w Wielkim Tarpnie otrzymała Państwowa Średnia Szkoła Hodowlano-Rolnicza w użytkowanie. Rok później Wielkie Tarpno wraz z folwarkiem liczyło 339 mieszkańców i posiadało 504,9 ha. Sołtysem wsi był Ignacy Kozicki[4].
2 lipca 1976 Wielkie Tarpno oraz Owczarki zostały przyłączone do granic administracyjnych miasta[1].
W 2018 roku przy ul. Waryńskiego wybudowano Osadę Tarpno – osiedle nowoczesnych domów szeregowych[3].
Małe Tarpno
[edytuj | edytuj kod]Ożywienie gospodarcze Grudziądza na przełomie XVIII i XIX wieku oraz budowa cytadeli i obiektów administracji pruskiej, spowodowała napływ tysięcy robotników z głębi Niemiec. W związku z tym w 1801 roku na północ od miasta, w niedalekiej odległości od cytadeli podjęto decyzję o wyznaczeniu działek na budowę domów. Teren ten nazwano Małym Tarpnem i obejmował od zachodu tzw. Piaskowe Góry (część Kępy Fortecznej), od wschodu Kanał Trynka, od południa – drogę do Nowej Wsi, a od północy – drogę do Świerkocina[4].
W 1868 Małe Tarpno liczyło 834 mieszkańców, a w roku 1885 obejmowało 39 hektarów, 86 domów i 929 mieszkańców[4]. 12 maja 1899 roku do Małego Tarpna dotarła pierwsza linia tramwajowa, łącząca je ze śródmieściem Grudziądza i dworcem kolejowym.
Wobec dużego napływu ludności polskiej po I wojnie światowej zachodziła konieczność wybudowania nowego obiektu sakralnego. W 1921 zakupiono restaurację „Concordia” z bardzo wielką salą i ogrodem od właściciela – pana Karnata za sumę 14 000 000 marek polskich i przystąpiono do przebudowy. Prace wykonywał budowniczy M. Olkowski z Grudziądza. Dnia 1 października 1922 roku dokonano poświęcenia kaplicy przez ks. prałata Dembka z parafii św. Mikołaja z Grudziądza. Po przebudowie według projektu inż. Jaszkowskiego z Torunia, kościół zostaje poświęcony 23 grudnia 1923. Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa stanowił tzw. kurację (filię) fary[4][8].
15 marca 1934 roku Małe Tarpno oraz północna część Tuszewa zostają włączone w granice administracyjne Grudziądza[6]. Powierzchnia miasta wynosiła wtedy 28,31 km²[9]. 1 lipca tego samego roku tutejszy kościół erygowano jako samodzielną parafię. Proboszczem zostaje ks. Jan von Blericq[4]. 18 lutego 1940 w Małym Tarpnie urodził się Ryszard Milczewski-Bruno – poeta, laureat wielu nagród[10].
W czasie działań wojennych w 1945 roku kościół został doszczętnie spalony. W latach 1946–1948 odbudowano go od nowa dzięki zaangażowaniu urzędującego wiele lat po wojnie ks. proboszcza Leona Kuchty[4].
W latach 1964–1969 na dawnym poligonie wzniesiono osiedle 900-lecia (nazwa nawiązująca do rocznicy pierwszej wzmianki historycznej o Grudziądzu) złożone z typowych bloków z wielkiej płyty, obliczone na 3500 mieszkańców (obecnie osiedle Tarpno Drugie)[6]. W 1977 roku na osiedlu Tarpno Drugie wybudowano pętlę tramwajową, a w 1981 przedłużono linię nr 2, zapewniającą połączenie północnej części miasta z południową.
W latach 2005–2017 wybudowano osiedle Nowe Tarpno na przestrzeni między ulicami Legionów, Powstańców Wielkopolskich, Kruszelnickiego a Kanałem Trynka[11].
Komunikacja miejska
[edytuj | edytuj kod]W Tarpnie umiejscowione są trzy pętle komunikacyjne: jedna tramwajowo-autobusowa dla tramwajów linii numer 2[12] i autobusów linii nr 10; dwie autobusowe – przy ulicy Poniatowskiego dla linii numer: 12, 18, 19, 22, N oraz pętla przy ulicy Lipowej dla linii numer: 4 i 15. Przez dzielnicę przejeżdżają także autobusy linii 3[13].
Ważniejsze obiekty i obszary
[edytuj | edytuj kod]Wielkie Tarpno
[edytuj | edytuj kod]- Pomorska Strefa Ekonomiczna
- Zespół Szkół Rolniczych im. Władysława Grabskiego
- Majątek Wielkie Tarpno
- Jezioro Tarpno
- Fort Dąb przy ul. Makowej
- Cmentarz Parafialny
- Kanał Trynka
Małe Tarpno
[edytuj | edytuj kod]- Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Ojca Pio
- Szkoła Podstawowa nr 18 im. Bohaterów Westerplatte
- Jaskinia Klonowa[14]
- Kępa Forteczna[14]
- Fort Tarpno przy ul. Klonowej[14]
- Pętla "Tarpno"
- Kanał Trynka
-
Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Ojca Pio -
Fort Tarpno -
Fort Dąb
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 144
- ↑ Osiedle przy Basenie – Nowy Dom Deweloper [online], Nowy Dom Deweloper, 22 maja 2023 (pol.).
- ↑ a b Osada Tarpno – Strona główna [online], Osada Tarpno (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Historia Tarpna, [w:] Edward Wiśniewski, Biuletyn Koła Miłośników Dziejów Grudziądza, web.archive.org, 17 listopada 2004 [dostęp 2023-08-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04] (pol.).
- ↑ Adam Stenzel, 9. Wielkie Tarpno – Zarys dziejów, [w:] Stanisław Lewandowski, Monografia Średniej Szkoły Rolniczej w Grudziądzu, Grudziądz 2016, s. 445–451 (pol.).
- ↑ a b c Witold Witt, Tuszewo nad jeziorem. Historia Tarpna, Tuszewa i Mniszka. [online], Nowości Dziennik Toruński, 28 lutego 2007 [dostęp 2023-08-28] (pol.).
- ↑ a b Straszliwa rzeź Polaków w Wielkim Tarpnie podczas odpustu parafialnego we wrześniu 1769 r., [w:] Market Prabucki, KMDG – Biuletyn 21 (326), web.archive.org, 30 maja 2015 [dostęp 2023-08-25] [zarchiwizowane z adresu 2015-05-30] (pol.).
- ↑ a b Kościół Rzymsko-katolicki w Tarpnie – historia powstania [online], Grudziądz Nasze Miasto, 2 grudnia 2014 (pol.).
- ↑ Jerzy Danielewicz, Dzieje Grudziądza, Grudziądz 1992, s. 114-115 (pol.).
- ↑ Nasz zapomniany poeta - Ryszard Milczewski Bruno [online], Warszawa Nasze Miasto, 2 grudnia 2014 [dostęp 2023-06-20] (pol.).
- ↑ Klucze do 52 mieszkań wręczone. Budowa Nowego Tarpna w Grudziądzu zakończona. [online], Gazeta Pomorska, 5 sierpnia 2017 [dostęp 2023-08-29] (pol.).
- ↑ Linia tramwajowa nr 2 od 8 lutego 2021 r. nie kursuje [online].
- ↑ Schemat komunikacji miejskiej w Grudziądzu [online], MZK Grudziądz, styczeń 2021 (pol.).
- ↑ a b c Marek Weckwerth, Na prawo Jaskinia Klonowa, na lewo Fort Tarpno. To można zobaczyć w Grudziądzu [zdjęcia] [online], Strona Podróży, 9 kwietnia 2023 [dostęp 2023-08-25] (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Diecezja toruńska. Historia i teraźniejszość, praca zbiór. pod red. Stanisława Kardasza, t. 8, Dekanat grudziądzki, Toruń, Toruńskie Wydawnictwo Diecezjalne, 1997, ISBN 83-86471-35-2 (kopia cyfrowa).
- Wacław Szczygielski, Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768-1770, Warszawa, 1970.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Fankidejski, Utracone kościoły...
- Tarpno (Grudziądz), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 213.
