Twierdza Kostrzyn

Plan miasta i twierdzy Kostrzyn z 1921
Państwo	Polska
Miejscowość	Kostrzyn nad Odrą
Typ budynku	Twierdza
Położenie na mapie Polski Twierdza Kostrzyn
Położenie na mapie województwa lubuskiego Twierdza Kostrzyn
Położenie na mapie powiatu gorzowskiego Twierdza Kostrzyn
Położenie na mapie Kostrzyna nad Odrą Twierdza Kostrzyn
52°34′44″N 14°38′08″E/52,578889 14,635556
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Twierdza Kostrzyn (niem. Festung Küstrin) – zespół fortyfikacji wzniesionych i użytkowanych pomiędzy XV a XX wiekiem w Kostrzynie nad Odrą i jego okolicach.

Pierwsze fortyfikacje w Kostrzynie stanowił zamek zbudowany w XV wieku. Nowoczesne fortyfikacje wzniesiono w czasie, gdy był stolicą Nowej Marchii w drugiej połowie XVI wieku. Miasto otoczono wtedy fortyfikacjami bastionowymi zaprojektowanymi na wzór włoski, które częściowo przetrwały do dziś. Twierdza była stopniowo rozbudowywana o nowe elementy przez następne stulecia. W dniach 24 czerwca – 17 lipca 1808 roku więziony był w twierdzy redemptorysta Klemens Maria Hofbauer.

W latach osiemdziesiątych XIX wieku Kostrzyn stał się twierdzą fortową – wokół miasta zbudowano pierścień czterech fortów:

• Fort Czarnów
• Fort Gorgast
• Fort Sarbinowo
• Fort Żabice

Są one zachowane w różnym stopniu do dziś.

Twierdza Kostrzyn była dla III Rzeszy niezwykle ważna, blokowała ona Armii Czerwonej drogę do Berlina, w związku z czym zadecydowano o jej obronie za wszelką cenę. Forty zostały zmodyfikowane i przystosowane do współczesnego pola walki. Podobnie postąpiono z miastem przygotowując je do długotrwałej obrony. Stworzono jednolity system obrony z trzema pasami transzej z rowem przeciwczołgowym i 14 schronami bojowymi^[1].

Pierwszy atak na twierdzę przeprowadziły wojska 1 Korpusu Zmechanizowanego dowodzonego przez gen. Siemiona Kriwoszeina. Zajęcie miasta z marszu nie powiodło się w związku z czym rozpoczęły się ciężkie walki w których uczestniczyła 5 Armia Uderzeniowa i 8 Gwardyjska Armia. Twierdza i miasto zostało zdobyte 12 marca 1945 roku^[2], jednak w wyniku walk poważnemu uszkodzeniu uległo około 90% budynków^[3], a wraz z nimi duża część umocnień bastionowych twierdzy.

Obecnie teren twierdzy przedzielony jest granicą polsko-niemiecką, przy czym większość obiektów dawnej twierdzy znajduje się po stronie polskiej. Turystycznie wykorzystany jest jedynie Fort Gorgast znajdujący się w Niemczech, oraz Bastion Filip, Brama Chyżańska i Brama Berlińska (będące elementami składowymi miasta-twierdzy) po stronie polskiej. Zachowane części budynków twierdzy są obecnie poddawane restauracji.

• 
  Ruiny zamku (2006)
• 
  Ruiny Kościoła Mariackiego na Starym Mieście (2006)
• 
  Brama Berlińska (2011)
• 
  Plan miasta i Twierdzy Kostrzyn (1728)

• Bolesław Dolata, Tadeusz Jurga: Walki zbrojne na ziemiach polskich 1939-1945. Warszawa: 1977.
• Wojciech Eckert: Ochrona zabytków architektury obronnej na przykładzie twierdzy Kostrzyn – granice architektury, urbanistyki i krajobrazu kulturowego, Czasopismo Techniczne – Architektura, 2003, s. 152–158.
• Brian Porter-Szűcs: Całkiem zwyczajny kraj. Historia Polski bez martyrologii. Warszawa: Wydawnictwo Filtry, 2021. ISBN 978-83-957973-4-7.
• Krzysztof Socha: Twierdza Kostrzyn pełna tajemnic-komunikat z badań archeologicznych przeprowadzonych na Starym Mieście w Kostrzynie nad Odrą w roku 2012, w: Lubuskie Materiały Konserwatorskie, tom 9 (2012), Zielona Góra 2012.

• Muzeum Twierdzy Kostrzyn