 Zestaw DOT-4 eksponowany w Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Rodzaj |
zestaw forteczny |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Kaliber |
45 mm + 7,62 mm |
| Donośność |
ok. 3000 m |
| Masa |
2364 kg |
| Kąt ostrzału |
-12° do +12° (w pionie) |
| Obsługa |
4 osoby |
Zestaw DOT-4 (ros. Установка ДОТ-4) – radziecki forteczny zestaw artyleryjski (stanowisko) z przełomu lat 30. i 40. XX wieku, skonstruowany na potrzeby budowanych w tym czasie umocnień na nowej zachodniej granicy państwowej, tzw. Linii Mołotowa. Zestaw składał się z armaty czołgowej wz. 1934 20-K kalibru 45 mm sprzężonej z ciężkim karabinem maszynowym DS-39 kalibru 7,62 mm, zamontowanych na lawecie i osadzonych w pancerzu skrzyniowym. Stanowisko DOT-4 było stosowane powszechnie w kaponierach i półkaponierach przeciwpancernych i broni maszynowej do ognia bocznego oraz schronach do ognia czołowego na Linii Mołotowa.
Historia i użycie
[edytuj | edytuj kod]
Budowane w latach 30. schrony tzw. Linii Stalina nie były do 1939 roku wyposażone w forteczną artylerię przeciwpancerną – zadanie to spoczywało na przestarzałych armatach kalibru 76 mm wz. 1902 i ich ulepszonej wersji wz. 1902/1930[1]. 90% wszystkich obiektów obronnych stanowiły schrony uzbrojone w broń maszynową, co zostało negatywnie ocenione przez komisję badającą w 1937 roku stan umocnień na zachodniej granicy państwowej[1][2]. W 1937 roku delegacja Armii Czerwonej gościła w Czechosłowacji, gdzie została zapoznana z najnowszymi fortyfikacjami i ich wyposażeniem, m.in. z opancerzonymi stanowiskami artyleryjskimi składającymi się z armaty przeciwpancernej kalibru 47 mm wz. 1936 sprzężonej z ciężkim karabinem maszynowym kalibru 7,92 mm wz. 1937[3][4]. Prawdopodobnie Czesi przekazali delegacji dokumentację techniczną stanowiska, a być może także jego pojedyncze egzemplarze[4]. 1 sierpnia 1938 roku Zarząd Artyleryjski zlecił biuru konstrukcyjnemu OKB-43 zadanie zaprojektowania fortecznego stanowiska obrony przeciwpancernej, rekomendując wykorzystanie armaty czołgowej wz. 1934 20-K kalibru 45 mm (ros. 45-мм пушка образца 1934 года), będącej rozwinięciem stosowanej w czołgach T-26 i BT armaty wz. 1932[5]. 28 sierpnia biuro przedstawiło kilka rozwiązań, z których Zarząd wybrał do realizacji (budowy prototypu) dwa: DOT-1, składający się z samej armaty wz. 1934 i DOT-4, z armatą wz. 1934 sprzężoną z ciężkim karabinem maszynowym DS wz. 1939 kalibru 7,62 mm (ros. пулемёт образца 1939 года)[5]. W wyniku przeprowadzonych w dniach 1–14 lutego 1939 roku prób, obejmujących m.in. badanie odporności stanowisk na ostrzał, zdecydowano o przyjęciu na uzbrojenie zestawu DOT-4[5]. Produkcję zestawów rozpoczęły Zakłady nr 8, a wykonanie jarzm kulistych i innych elementów wyposażenia zlecono Zakładom Iżorskim[6].
Stanowiska DOT-4 były przeznaczone do walki z czołgami, samochodami pancernymi oraz piechotą[7]. Stosowane były w schronach przeciwpancernych i broni maszynowej do ognia bocznego – kaponierach OPK (ros. орудийно-пулеметный капонир) i półkaponierach OPPK (ros. орудийно-пулеметный поукапонир) oraz schronach do ognia czołowego ODOT (ros. орудийная долговременная огневая точка) i OPDOT (ros. орудийно-пулеметная долговременная огневая точка)[8][9]. Zestawy te miały stanowić wyposażenie 53% wieloizbowych schronów Linii Mołotowa, co w porównaniu do innych linii obronnych budowanych w tym czasie było bardzo wysokim odsetkiem[10].
Opis konstrukcji
[edytuj | edytuj kod]
Zestaw DOT-4 składał się z następujących elementów:
- armaty czołgowej 20-K wz. 1934 kalibru 45 mm;
- ciężkiego karabinu maszynowego DS wz. 1939 kalibru 7,62 mm;
- celownika optycznego KT-1;
- lawety, kołyski i elementów sterujących;
- jarzma kulistego w płycie pancernej, osłoniętego stalowym kołnierzem;
- dwuczęściowego gazoszczelnego pancerza skrzyniowego, połączonego śrubami;
- podziałki kątowej;
- rur zrzutowych dla łusek z armaty i ciężkiego karabinu maszynowego, połączonych w jeden kanał zbiorczy[3].
Armata 20-K miała kąt podniesienia od -12° do +12° oraz sektor ostrzału wynoszący 60° (30° w prawo i 30° w lewo)[11][12][a]. Mechanizmy podnoszenia oraz obrotu działa składały się z pokręteł obsługiwanych ręcznie; mechanizm spustowy tworzył pedał nożny obsługiwany z siodełka przez celowniczego[13][14]. Armata osadzona była na dwóch łukowatych lawetach, przymocowanych do pancerza[4]. Dolna laweta połączona była z amortyzatorem sprężynowym[14]. Choć maksymalna donośność armaty wynosiła 4800 metrów (bezpośredni strzał do 3600 metrów), jednak konstrukcja pancerza ograniczała zasięg strzału do 3000 metrów[11][14]. Działo mogło wystrzeliwać pociski odłamkowo-burzące OF-240 (o masie 2,15 kg z prędkością początkową 335 m/s) oraz przeciwpancerne BR-243 (o masie 1,425 kg z prędkością początkową 760 m/s, które miały zdolność przebicia pancerza o grubości 37 mm z odległości 1000 metrów i 20,8 mm z dystansu 2500 metrów)[14]. Ładowanie amunicji odbywało się półautomatycznie z zastosowaniem zamka klinowego, co zapewniało szybkostrzelność od 20 do 25 strz./min[14]. Lufa działa chroniona była stalowym kołnierzem pancernym i osadzona była w jarzmie kulistym o grubości 230 mm, podpartym od wewnątrz płytą dociskową grubą na 60 mm; wystawała z jarzma na 200 mm[14][15]. W jarzmie powyżej armaty osadzona była także lufa zasilanego z taśmy i chłodzonego powietrzem ciężkiego karabinu maszynowego DS-39 o szybkostrzelności teoretycznej 700–1100 strz./min oraz wspólny dla obu broni celownik optyczny KT-1[15][16]. W celu wydłużenia żywotności zestawu, zastosowano wodne chłodzenie elementów mechanizmu oporopowrotnego armaty[17]. Przewody zrzutowe łusek były wyprowadzone na zewnątrz schronu do rowu diamentowego lub do hermetycznych zbiorników umieszczonych pod podłogą[14].
Długość składającego się z dwóch skręconych śrubami skrzyń, wykonanego ze stali pancernej pancerza miała rozmiar 1000 mm, grubość schodkowej przeciwrykoszetowej części zewnętrznej wynosiła od 40 do 50 mm, a masa pancerza miała wartość 1545 kg[11][18]. Całkowita masa zestawu DOT-4 wynosiła 2364 kg[14][19]. Obsługa stanowiska składała się z czterech osób: podoficera – celowniczego, zamkowego, ładowniczego i amunicyjnego[12][20].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Identycznie podają Установка ДОТ-4 1941 ↓, s. 4 i Wesołowski 2001 ↓, s. 116. Natomiast Mazur 2018 ↓, s. 320 podaje, że kąt podniesienia lufy wynosił od -15° do +25°.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Wesołowski 2001 ↓, s. 108.
- ↑ Kaufmann i Jurga 2013 ↓, s. 508.
- ↑ a b Bujko i in. 2018 ↓, s. 86.
- ↑ a b c Wesołowski 2001 ↓, s. 115.
- ↑ a b c Wesołowski 2001 ↓, s. 110.
- ↑ Wesołowski 2001 ↓, s. 110-111.
- ↑ Bujko i in. 2018 ↓, s. 86-87.
- ↑ Bujko i in. 2018 ↓, s. 22.
- ↑ Bujko 2019 ↓, s. 19-20.
- ↑ Bujko 2019 ↓, s. 24.
- ↑ a b c Bujko i in. 2018 ↓, s. 88.
- ↑ a b DOT-4 ↓.
- ↑ Bujko i in. 2018 ↓, s. 87.
- ↑ a b c d e f g h Wesołowski 2001 ↓, s. 116.
- ↑ a b Mazur 2018 ↓, s. 320.
- ↑ Установка ДОТ-4 1941 ↓, s. 12.
- ↑ Mazur 2018 ↓, s. 322.
- ↑ Wesołowski 2001 ↓, s. 115-116.
- ↑ Установка ДОТ-4 1941 ↓, s. 119.
- ↑ Wesołowski 2001 ↓, s. 116-117.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Rafał Bujko, Łukasz Kozdrój, Marcin Kozdrój, Anna Świtalska: 66 Osowiecki Rejon Umocniony 1940-1941. Część północna. Grajewo: EKO-DOM Sp. z o.o., 2018. ISBN 978-83-950987-8-9.
- Fortyfikacje Łuku Białostockiego 1940-1941. Rafał Bujko (red.). Grajewo: EKO-DOM Sp. z o.o., 2019. ISBN 978-83-952992-9-2.
- J.E. Kaufmann, Robert M. Jurga: Twierdza Europa. Europejskie fortyfikacje II wojny światowej. Wyd. II. Poznań: Dom Wydawniczy REBIS, 2013. ISBN 978-83-7818-433-1.
- Rosyjskie fortyfikacje lądowe (Denkschrift über die russische Landesbefestigung). Rafał Mazur (red.). Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2018. ISBN 978-83-7889-818-4.
- Stanowisko DOT-4. Architectura Militaris - Fortyfikacje w Polsce północnej. [dostęp 2022-01-05]. (pol.).
- Установка ДОТ-4. 45-мм пушка обр. 1934 г., спаренная с пулемётом обр. 1939 г. на казематном лафете. Краткое руководство службы. Воениздат НКО СССР, 1941.
- Tomasz Wesołowski: „Linia Mołotowa”. Sowieckie fortyfikacje graniczne z lat 1940-1941 na przykładzie 62 Brzeskiego Rejonu Umocnionego. Białystok: Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku, 2001. ISBN 83-87881-18-X.
