Azory

Ten artykuł dotyczy archipelagu. Zobacz też: inne znaczenia słowa Azory.

Region Autonomiczny Azorów

Região Autónoma dos Açores

region autonomiczny
Herb Flaga
Hymn: Hino dos Açores
Dewiza: Antes morrer livres que em paz sujeitos (Lepiej umrzeć wolnym, niż podbitym żyć w pokoju)
Państwo	Portugalia
Siedziba	Ponta Delgada
Zarządzający	José Manuel Bolieiro
Powierzchnia	2346 km²
Populacja (2021) • liczba ludności	236 657
• gęstość	105,2
Strefa czasowa	UTC −1 – zima UTC – lato
Języki urzędowe	portugalski
Położenie na mapie
Położenie na mapie
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Azory (port. Açores, wym. [ɐˈsoɾɨʃ]; Arquipélago dos Açores), administracyjnie Region Autonomiczny Azorów (port. Região Autónoma dos Açores) – portugalski archipelag położony na północnym Atlantyku, około 1400 km na zachód wybrzeży Portugalii kontynentalnej, na Grzbiecie Śródatlantyckim i jest zaliczany do Makaronezji. Składa się z dziewięciu głównych wysp i kilku mniejszych wysepek, z najwyższym szczytem Portugalii – Pico (2351 m n.p.m.). Zróżnicowana rzeźba terenu ze stromymi, skalistymi wybrzeżami i jeziorami kraterowymi świadczy o wulkanicznym pochodzeniu wysp. Archipelag jest nadal obszarem aktywnym sejsmicznie^[2].W 2021 r. ludność archipelagu wyniosła 236 657 mieszkańców (spis powszechny)^[1].

Archipelag leży między 36,5° a 40°N oraz 24,5° a 31,5°W, w trzech grupach wysp (grupa zachodnia: Flores i Corvo, grupa środkowa: Faial, Pico, São Jorge, Graciosa i Terceira, grupa wschodnia: São Miguel i Santa Maria). Powierzchnia lądowa regionu wynosi ok. 2322–2324 km² (wartość podawana w źródłach instytucjonalnych waha się w tym przedziale)^[2][3]. Największa wyspa, São Miguel – 759 km²^[4].

Wyspy, znane we wczesnym średniowieczu wikingom norweskim^[5][6], zostały ponownie odkryte w 1427 roku przez Portugalczyków, którzy przeprowadzili szybką kolonizację niezamieszkanego wcześniej archipelagu^[7]. Od czasów II wojny światowej działa amerykańska baza lotnicza i morska^[8].

Według wyników spisu 2021 ludność archipelagu liczy 236 440 osób (spadek o ok. 4% względem 2011)^[1].

Ośrodkiem administracyjnym jest Ponta Delgada. Od roku 1976 mieszkańcy wyspy cieszą się częściową autonomią, poszerzoną w 1980 r.^[9].

Nazwa „Açores” wywodzona jest tradycyjnie od port. açor, oznaczającego jastrzębia, którego przedstawienie widnieje na fladze regionu^[10]. Część opracowań wskazuje jednak, że wskazany ptak nie występuje i nigdy nie występował na tych wyspach. Najprawdopodobniej chodzi o endemiczny gatunek myszołowa zamieszkującego wyspy, który pierwsi żeglarze pomylili z jastrzębiem^[11].

Wczesnonowożytne opisy archipelagu przekazał m.in. Gaspar Frutuoso (1522-1591) w dziele Saudades da Terra (1586–1590)^[12].

Badania paleoekologiczne wskazują, że wyspy Azorów mogły być zamieszkane już w okresie wczesnego średniowiecza (około 700–850 r. n.e.), co podważa dotychczasowy pogląd o ich niezamieszkaniu przed przybyciem Portugalczyków. W osadach jeziornych stwierdzono obecność pyłów pochodzenia antropogenicznego i śladów działalności pasterskiej sprzed XV wieku. Azory były prawdopodobnie skolonizowane wówczas przez norsów (wikingów norweskich), ze względu na występujące wówczas ocieplenie półkuli północnej i związane z tym przeważające wiatry północno-wschodnie^[5][6].

Tradycyjnie za początek portugalskiej kolonizacji uznaje się lata 20.–30. XV wieku. Źródła przypisują pierwsze odkrycie części archipelagu pilotowi Diogowi de Silves (ok. 1427 r.), a rozpoczęcie osadnictwa – Gonçalowi Velho Cabralowi, działającemu z nadania infanta Henryka Żeglarza^[7]. W latach 1431–1453 prowadzona była kolonizacja wysp osadnikami z prowincji Alentejo i Algarve. Wyspa Faial, którą król Portugalii Alfons V odstąpił w roku 1466 w dożywotnie władanie księżnej Izabeli Burgundzkiej, została w następnych latach zasiedlona przez Flamandów i Francuzów z północy^[13].

W 1472 r. nadano prawa miejskie miejscowości Vila Franca do Campo na wyspie São Miguel, będącej pierwszą stolicą tej wyspy^[14]. W 1478 r. prawa miejskie uzyskała Angra do Heroísmo, której zabytkowe centrum wpisane jest na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[15], podobnie jak krajobrazy winnic na pobliskiej wyspie Pico^[16].

Położenie Azorów czyniło z archipelagu istotny punkt na szlakach międzykontynentalnych. W lutym 1493 r. podczas powrotu z pierwszej wyprawy do Ameryki wylądował tam Krzysztof Kolumb^[17]. Już od XV stulecia port w Angra do Heroísmo na Terceirze był „obowiązkowym portem zawinięcia” dla flot powracających do Europy z Afryki i Indii aż do epoki parowców^[15].

22 października 1522 r. potężne trzęsienie ziemi i osuwiska zniszczyły niemal całkowicie Vila Franca do Campo. Wydarzenie to, opisane we współczesnych kronikach i potwierdzone badaniami archeologicznymi, pochłonęło według szacunków od 3 do 5 tysięcy ofiar^[18].

W 1582 r. u wybrzeży São Miguel doszło do bitwy pod Ponta Delgada (znanej też jako bitwa pod Vila Franca do Campo), podczas której flota Álvara de Bazána pokonała siły sprzymierzone z Antonim de Crato. Rok później Hiszpanie podporządkowali sobie Terceirę, łamiąc ostatecznie opór portugalski w czasie unii iberyjskiej^[7].

Na przełomie XIX i XX wieku Azory stały się ważnym punktem komunikacji transatlantyckiej. W 1893 r. na wyspie Faial uruchomiono pierwszy kabel telegraficzny łączący z Carcavelos w Portugalii kontynentalnej. W 1928 r. w Horcie zbiegało się już 15 kabli podmorskich, łączących z Anglią, USA, Kanadą, Irlandią, Francją, Wyspami Zielonego Przylądka, Włochami i Niemcami, przy czym głównymi operatorami były brytyjskie, niemieckie i amerykańskie firmy telegraficzne^[19]. Odtąd Azory stały się jednym z głównych atlantyckich węzłów łączności. W październiku 2023 r. firma Google ogłosiła plany położenia kabla Nuvem („chmura”), łączącego Stany Zjednoczone (wschodnie wybrzeże), Portugalię i Bermudy z punktem lądowania na na wyspie São Miguel. 9 lipca 2025 r. Google publicznie zaprezentowało swój najnowszy transatlantycki system kablowy o nazwie Sol („słońce”), który połączy Florydę (Palm Coast), Bermudy, Azory, Hiszpanię (Santander) i Portugalię kontynentalną^[20].

W odpowiedzi na spadek eksportu pomarańczy do Anglii i kryzys, jaki to spowodowało na wyspach, w 1878 roku Towarzystwo Wspierania Rolnictwa São Miguel (port. Sociedade Promotora da Agricultura Micaelense) sprowadziło z portugalskiej kolonii w Makau dwóch chińskich specjalistów uprawy herbaty i założyło na wyspie São Miguel czynną do dzisiaj plantację Goreana^[21]. Ze względu na warunki naturalne - umiarkowany klimat i obfite opady deszczu - produkcja rosła, z zaburzeniami spowodowanymi dwiema wojnami światowymi, aż do drugiej połowy XX wieku, kiedy to rynek portugalski zdominowała herbata z Mozambiku. Azorskie plantacje herbaty zostały zamienione w pastwiska^[22]. Na przełomie XX i XXI w. reaktywowano drugą plantację, Porto Formoso. Obecnie są to jedyne plantacje herbaty w Europie mające znaczenie komercyjne^[23].

Wielorybnictwo przez ponad sto lat stanowiło ważny element gospodarki, kultury i tożsamości społeczności azorskich, szczególnie na wyspach Pico, Faial i São Jorge. Początki sięgają końca XVIII wieku, gdy na wyspy trafili amerykańscy wielorybnicy z Nowej Anglii, a miejscowa ludność zaczęła organizować własne załogi i warsztaty przerobu tłuszczu i spermacetu. W XIX i XX wieku połowy kaszalotów stały się jednym z głównych zajęć sezonowych dla tysięcy mieszkańców, zapewniając eksport cennego oleju i kości do metropolii i Stanów Zjednoczonych. W 1768 roku nawet 200 statków wielorybniczych różnego pochodzenia zawijało co roku na Faial^[24][25]. W latach 80 XX w., wraz z ratyfikacją przez Portugalię moratorium Międzynarodowej Komisji Wielorybniczej, działalność ta została całkowicie zakończona, a w miejscach dawnych zakładów — takich jak Fábrica da Baleia de Porto Pim w Horcie i Museu da Indústria Baleeira w São Roque do Pico — powstały muzea dokumentujące jej historię^[25]. Współcześnie wielorybnictwo zostało zastąpione przez ekoturystykę i obserwacje wielorybów, które są jedną z głównych atrakcji gospodarki turystycznej regionu, a dziedzictwo wielorybnicze pozostaje ważnym symbolem historii i tożsamości Azorów^[26].

Dnia 1 stycznia 1868 r. wydano pierwsze znaczki pocztowe przeznaczone specjalnie dla Azorów. Z osobnych znaczków dla archipelagu wycofano się w okresie międzywojennym^[27]. Po okresie używania wyłącznie znaczków ogólnokrajowych, w 1980 r. wznowiono osobne emisje regionalne dla Azorów (współistniejące z emisjami „Portugal” i ważne w całym kraju)^[28].

Wyspy Azorów odegrały istotną rolę w rozwoju lotnictwa międzykontynentalnego: już w 1919 r. US Navy wykorzystywała archipelag jako punkt etapowy, a po wojnie Santa Maria była stałym przystankiem wielu przewoźników^[29].

W czasie II wojny światowej baza Lajes na wyspie Terceira była ważnym punktem logistycznym alianckim, wykorzystywanym od 1943 r. na mocy umowy między Portugalią a Wielką Brytanią. Lotnisko stało się kluczową bazą aliancką na Atlantyku, odgrywając rolę w mostach powietrznych i patrolach morskich. Od 1951 r. baza została udostępniona siłom zbrojnym USA^[8].

Lotnisko na wyspie Santa Maria zbudowano w latach 1944–1945 z finansowaniem strony amerykańskiej; po wojnie (od 28 listopada 1946 r.) pełniło funkcję ważnego przystanku na trasach transatlantyckich linii lotniczych^[30][31][32]. W latach 70. Concorde Air France wykonywał międzylądowania na tankowanie w Santa Maria na trasie Paryż–Caracas^[33].

W latach 1957–1958 na wyspie Faial, w rejonie Capelinhos, miała miejsce erupcja typu surtsejskiego; początkowo podmorska, wytworzyła nowy stożek i połączyła się z lądem wyspy, która powiększyła powierzchnię o ok. 2,4 km²^[34]. Zjawisko spowodowało znaczne zniszczenia i migracje mieszkańców. W reakcji na katastrofę Kongres USA przyjął 2 września 1958 r. tzw. Azorean Refugee Act (Public Law 85-892), umożliwiający wydanie specjalnych wiz imigracyjnych dla poszkodowanych mieszkańców wysp^[35].

Po rewolucji goździków i uchwaleniu Konstytucji Portugalii w 1976 r. Azory uzyskały status regionu autonomicznego w ramach Republiki Portugalskiej^[9]. Autonomia została rozszerzona następnie w 1980 r. o uprawnienia organów regionalnych w zakresie zarządzania gospodarką i finansami^[36].

9 stycznia 1976 r. utworzono Uniwersytet Azorów (port. Universidade dos Açores) (początkowo jako Instituto Universitário dos Açores), z trzema ośrodkami: Ponta Delgada, Angra do Heroísmo i Horta^[37].

1 stycznia 1980 r. silne trzęsienie ziemi (M 6,9) nawiedziło wyspy Terceira, São Jorge i Graciosa, powodując znaczne zniszczenia i ok. 70 ofiar śmiertelnych^[38]. Kolejne trzęsienie, 9 lipca 1998 r. o magnitudzie 6,2 w rejonie Faial, spowodowało śmierć 8 osób i zniszczenie ponad 1500 domów^[39].

W 1980 r. uruchomiono pilotażową elektrownię geotermalną (ok. 3 MW brutto) w rejonie Pico Vermelho na wyspie São Miguel; doświadczenia te zapoczątkowały wieloletni program rozwoju energetyki geotermalnej w regionie (Ribeira Grande na São Miguel, Pico Alto na Terceirze od 2017 r.)^[40].

W 1983 r. UNESCO wpisało historyczne centrum Angra do Heroísmo na Listę Światowego Dziedzictwa^[15], a w 2004 r. – krajobraz kulturowy winnic na wyspie Pico^[16].

9 lipca 1998 r. trzęsienie w rejonie Faial (M ~6,1–6,2) spowodowało śmierć 8–9 osób oraz poważne zniszczenia w zabudowie (ponad 1500 domów uszkodzonych/znacznie uszkodzonych)^[41].

W 2003 roku w bazie Lajes na wyspie Terceira odbył się szczyt prezydenta USA, George W. Busha, premiera Wielkiej Brytanii, Tony’ego Blaira, szefa hiszpańskiego rządu, José Maríi Aznara, oraz premiera Portugalii, José Manuel Barroso, poprzedzające bezpośrednio drugą wojnę w Iraku^[42].

Współcześnie Azory zaczęły pełnić kluczową rolę w tranzycie jachtów oceanicznych, szczególnie Marina da Horta (Faial), uznawana za jeden z najczęściej odwiedzanych portów jachtowych na świecie; oficjalne serwisy podkreślają położenie na środku Atlantyku ^[43][44][45]. Tradycja azorskiego „przystanku w pół drogi” utrwaliła się w kulturze żeglarskiej; reportaż „Yachting World” opisuje Hortę jako nieformalny węzeł usług dla żeglarzy transatlantyckich, z funkcją „poste restante”^[46].

 Osobne artykuły: Geografia Azorów i Szata roślinna Azorów.

Wyspy archipelagu położone są w odległości ok. 1400 km od Lizbony i prawie 4 tys. km od brzegów Ameryki Północnej, na szerokości geograficznej północnej 39°43′. Na Azorach panuje łagodny, oceaniczny klimat; w Ponta Delgada średnia miesięczna temperatura powietrza (1991–2020) waha się od ok. 15,0 °C w styczniu do 23,0 °C w sierpniu, przy sumie opadów rzędu ~988 mm rocznie^[47].

Archipelag powstał w trzeciorzędzie w wyniku ekspansji dna oceanicznego. Jest położony na Grzbiecie Śródatlantyckim, w rejonie węzła potrójnego Azorów oraz na trzech płytach tektonicznych – północnoamerykańskiej, eurazjatyckiej i afrykańskiej. Wyspy Corvo i Flores leżą na płycie północnoamerykańskiej, pozostałe leżą na płycie eurazjatyckiej i afrykańskiej. Granicę między nimi stanowi ryft Terceira (ang. Terceira Rift) oraz uskok transformacyjny Azory–Gibraltar (ang. Azores-Gibraltar Transform Fault lub Azores-Gibraltar fault zone (AGFZ))^[48][49].

Wszystkie wyspy są pochodzenia wulkanicznego. Krajobraz wysp tworzą kaldery, stożki wulkaniczne i pola lawowe (m.in. na São Miguel: Sete Cidades, Água de Pau, Furnas). Jeden z wulkanów, Pico, jest jednocześnie najwyższym punktem Portugalii (2351 m n.p.m.)^[2]. Jego ostatnia potwierdzona aktywność erupcyjna miała miejsce w 1718 r. (przepływy lawowe do wybrzeży północnego i południowego)^[49]. Ostatnia znacząca erupcja wulkaniczna miała miejsce w 1957–1958 roku, kiedy wybuch Vulcão dos Capelinhos powiększył powierzchnię wyspy Faial o ok. 1,5 km² i uformował nowy stożek na zachodnim krańcu wyspy^[50][51]. Monitoring zagrożeń sejsmo-wulkanicznych prowadzi regionalna sieć CIVISA^[52][53].

Niektóre miejscowe potrawy, takie jak cozido – warzywa i mięso, zapiekane są w gorących źródłach siarkowych^[54].

Roślinność Azorów charakteryzuje się połączeniem gatunków endemicznych, atlantyckich i introdukowanych, kształtowanym przez łagodny, wilgotny klimat oceaniczny. W pierwotnej szacie roślinnej dominowały lasy laurowe (Laurisilva), z gatunkami endemicznymi, takimi jak Laurus azorica, Ilex perado subsp. azorica, Juniperus brevifolia i Erica azorica, tworzącymi wilgotne, wielowarstwowe zbiorowiska typowe dla wyższych partii wysp^[55]. W wyniku kolonizacji i późniejszego osadnictwa znaczne obszary pierwotnej roślinności zostały przekształcone w pastwiska, pola i zadrzewienia gospodarcze – szczególnie z kryptomerią japońską, stanowiącą obecnie główny gatunek lasów produkcyjnych^[56]. Pomimo tych przekształceń, w parkach przyrodniczych i rezerwatach – takich jak Park Przyrodniczy Pico czy rezerwat Serra de Santa Bárbara e Mistérios Negros (Terceira) – zachowały się fragmenty pierwotnej roślinności endemicznej o dużej wartości przyrodniczej^[57].

Krajobraz winnic na Pico stanowi unikalny przykład rolniczego wykorzystania podłoża bazaltowego.

Fauna Azorów charakteryzuje się wysokim stopniem endemizmu wśród bezkręgowców i ptaków (ponad 400 gatunków), a także obecnością wielu gatunków morskich typowych dla wschodniego Atlantyku. Na lądzie występuje m.in. borowiec azorski (jedyny endemiczny ssak – nietoperz, Nyctalus azoreum)^[58], endemiczne gatunki ptaków, takie jak gil azorski czy zięba azorska (Fringilla moreletti)^[59], oraz bogata entomofauna^[60]. Wyspy otaczają bogate w życie wody oceaniczne, w których regularnie obserwuje się ponad 25 gatunków waleni – w tym kaszaloty i delfiny – co czyni Azory jednym z najważniejszych rejonów obserwacji wielorybów na świecie^[61]. W ostatnich dekadach prowadzone są programy ochrony gatunków zagrożonych, m.in. gila azorskiego – to jeden z najrzadszych ptaków Europy, którego populacja odbudowuje się dzięki ochronie siedlisk w dolinie Ribeira do Guilherme na São Miguel.

Gospodarka opiera się m.in. na rolnictwie (szczególnie mleczarstwie i serowarstwie, a także uprawie winorośli, owoców cytrusowych, kukurydzy, pszenicy, trzciny cukrowej), rybołówstwie, przetwórstwie rolno-spożywczym oraz turystyce. Udział Azorów w produkcji mleka w Portugalii oceniano w ostatniej dekadzie na ok. 30–35%^[62][63]. Znaczący jest sektor energii odnawialnej, w tym geotermia na São Miguel i Terceirze – EDA Renováveis raportuje stałą produkcję energii geotermalnej i projekty rozbudowy mocy (m.in. Ribeira Grande, Pico Vermelho, Pico Alto)^[64][65]. Turystyka pozostaje rosnącą gałęzią gospodarki; oficjalne statystyki wykazują wzrost noclegów i popytu w latach 2024–2025^[66][67].

W 2024 r. Zgromadzenie Regionalne przyjęło utworzenie największej morskiej sieci obszarów chronionych na północnym Atlantyku (~300 tys. km²), z rygorami ochrony i zrównoważonego rybołówstwa^[68].

Każda z dziewięciu wysp posiada lotnisko lub lądowisko; główne porty lotnicze to: Ponta Delgada (João Paulo II), Lajes (Terceira), Horta (Faial), Santa Maria, Flores – część z nich znajduje się w sieci ANA – Aeroportos de Portugal^[69]. Połączenia międzywyspowe w ruchu lotniczym obsługuje SATA Air Açores (przewoźnik regionalny w grupie SATA/Azores Airlines); Azores Airlines zapewnia loty międzynarodowe i międzykontynentalne. Regularne loty z Portugalii kontynentalnej obsługuje także TAP Air Portugal.

Transport morski między wyspami (linie sezonowe i całoroczne między grupami wysp) prowadzi spółka Atlânticoline (spółka rządu regionu). Połączenia całoroczne obejmują m.in. tzw. „Trójkąt” (Faial–Pico–São Jorge; linie Azul i Verde) oraz Flores–Corvo (linia Rosa), a w sezonie letnim uruchamiane są dodatkowe relacje w grupie centralnej^[70][71]

Za planowanie, rozwój i zarządzanie siecią dróg regionalnych i leśnych odpowiada Rząd Regionalny Azorów, a drogami gminnymi – samorządy. Sieć dzieli się na: sieć regionalną, sieć gminną oraz sieć leśną. W sieci regionalnej wyróżnia się kategorie: drogi główne (port. Vias Rápidas (VR)), drogi regionalne 1. klasy (port. Estradas Regionais 1.ª classe (ER 1.ª)) i drogi regionalne 2. klasy (port. Estradas Regionais 2.ª classe (ER 2.ª))^[72].

W ostatnich latach realizowane są inwestycje drogowe finansowane z PRR i funduszy UE – m.in. program „Circuitos Logísticos – Rede Viária Regional dos Açores”; celem jest poprawa dostępności do ośrodków miejskich, portów i lotnisk oraz budowa obwodnic. Łącznie przewidziano budowę lub modernizację ~34 km dróg regionalnych (wskaźnik programu)^[73].

Według komunikatu rządowego (2024) łączny nakład na drogi regionalne od 2021 r. przekroczył 175 mln euro (wszystkie wyspy)^[74].

Transport publiczny nie jest dobrze rozwinięty. Na niektórych wyspach autobusy kursują tylko w określone dni. Najlepszą infrastrukturę ma Sao Miguel.

Transport zbiorowy organizowany jest przez operatorów na poszczególnych wyspach; ich wykazy i odnośniki do rozkładów publikuje oficjalny portal turystyczny regionu Visit Azores^[75]. Na São Miguel działają m.in. Auto Viação Micaelense, Caetano Raposo & Pereiras (CRP) i Varela & Cª; na Terceirze – Empresa de Viação Terceirense (MobiAzores); na Santa Maria – Transportes Santa Maria; na Faial – Farias Lda. (połączenia całoroczne i sezonowe)^[76].

W Ponta Delgada (São Miguel) funkcjonuje miejski Mini-Bus (konsorcjum AV Micaelense + CRP + Varela) z liniami w dni robocze i rozkładami publikowanymi przez miasto oraz operatora serwisu^[77].

Architektura Azorów łączy wpływy portugalskie z lokalną tradycją budowlaną, ukształtowaną przez warunki klimatyczne i dostępność materiałów wulkanicznych. Charakterystyczne są budynki wznoszone z czarnego bazaltu z białymi obramowaniami okien i drzwi, co nadaje miastom specyficzny kontrastowy wygląd. Miasta, takie jak Angra do Heroísmo, posiadają zabytkowe układy urbanistyczne z XVI–XVIII wieku, uznane przez UNESCO za „wyjątkowy przykład planowania miejskiego w epoce odkryć geograficznych”^[15].

W wiejskim budownictwie przeważają niskie, masywne domy z kamienia wulkanicznego z dachami z czerwonej dachówki, często otoczone ogrodami lub winnicami. Szczególnym przykładem tradycyjnego krajobrazu kulturowego jest krajobraz winnic na wyspie Pico, wpisany w 2004 r. na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, gdzie system kamiennych murków (currais) chroni winorośl przed wiatrem i solą morską^[16]. Do tradycyjnych obiektów przemysłowych należą również dawne fabryki wielorybnicze przekształcone w muzea, jak Fábrica da Baleia de Porto Pim w Horcie i Museu da Indústria Baleeira w São Roque do Pico^[78][25].

Kultura Azorów łączy elementy portugalskie z lokalnymi tradycjami marynistycznymi i religijnymi.

Na Azorach przez cały rok odbywają się liczne święta religijne i świeckie o silnym znaczeniu kulturowym.

• Festas do Espírito Santo (Święta Ducha Świętego) – cykl uroczystości na wszystkich wyspach, z koronacją, wspólnotowymi posiłkami (sopas do Espírito Santo) i charakterystycznymi małymi świątyniami (impérios)^[79][80][81].

• Senhor Santo Cristo dos Milagres (Ponta Delgada, São Miguel) – największa pielgrzymka regionu, której kulminacja przypada w piątą niedzielę po Wielkanocy (procesja po zdobionych dywanach kwiatowych)^[81][82].

• Romarias Quaresmais de São Miguel – wielkopostne piesze pielgrzymki mężczyzn do sanktuariów maryjnych na całej wyspie; uznane jako element niematerialnego dziedzictwa kulturowego Portugalii^[83].

• Sanjoaninas (Angra do Heroísmo, Terceira) – największe świeckie święto miejskie archipelagu w czerwcu (parady, koncerty, wydarzenia uliczne)^[84].

• Semana do Mar (Horta, Faial) – najważniejszy festiwal morski na Faialu na początku sierpnia: regaty, wydarzenia sportowe, koncerty i fajerwerki nad Zatoką Horty^[85].

• Festas da Praia (Praia da Vitória, Terceira) – tygodniowe święto miejskie na przełomie lipca i sierpnia (koncerty, sport, targi rzemiosła)^[86].

• Semana dos Baleeiros (Lajes do Pico, Pico) – tydzień „wielorybników” pod koniec sierpnia, łączący elementy religijne (Matka Boska Wielorybników) z programem kulturalnym i sportami morskimi^[87][88].

• Maré de Agosto (Santa Maria) – najstarszy plenerowy festiwal muzyczny archipelagu (od 1984)^[89].

• Tourada à corda (Terceira) – tradycyjny element kalendarza świątecznego (od 1 maja do 15 października); widowisko uliczne z bykiem prowadzonym na linie, silnie zakorzenione w kulturze wysp^[90].

W kulturze wysp ważne miejsce zajmuje także muzyka ludowa i współczesna — m.in. chamarrita açoriana, tradycyjny taniec w rytmie 3/4, wykonywany podczas lokalnych świąt i wesel^[91].

Do dziedzictwa kulturowego regionu należą również tradycje rzemieślnicze, takie jak koronkarstwo, hafty z wyspy Terceira, wyroby z wulkanicznego bazaltu i ceramiki z Lagoa, a także sztuka zdobienia domów w Horcie charakterystycznymi niebieskimi płytkami (azulejos)^[92]. Współczesne życie kulturalne skupia się wokół instytucji takich jak Teatro Micaelense w Ponta Delgada i Museu de Angra do Heroísmo, łączących funkcje artystyczne i edukacyjne w ramach regionalnego systemu kultury^[93].

Azorska literatura i sztuka wyrosły z doświadczenia wyspiarskości (açorianidade) i silnych więzi marynistycznych. Pojęcie açorianidade – opisujące „warunki historyczne, geograficzne, społeczne i ludzkie bycia Azorczykiem” – zostało ukute przez Vitorino Nemésio i rozwijane w studiach kulturowych i literaturoznawczych^[94][95]. Do najwybitniejszych twórców należą:

• Vitorino Nemésio (ur. Praia da Vitória, Terceira) – prozaik, poeta i eseista; autor kanonicznej powieści Mau Tempo no Canal (1944), osadzonej na wyspach centralnych, a zarazem jednej z kluczowych realizacji idei açorianidade^[96][97].
• Natália Correia (ur. Fajã de Baixo, São Miguel) – poetka, eseistka i działaczka kulturalna; autorka tekstu oficjalnego Hymnu Azorów^[98][99].
• Z wyspy São Miguel pochodzą także klasycy portugalskiej literatury: Antero de Quental (poeta i myśliciel)^[100] oraz Teófilo Braga (pisarz, historyk literatury, późniejszy prezydent Portugalii)^[101].

Współczesne życie artystyczne koncentruje się m.in. w instytucjach regionalnych na São Miguel: w ARQUIPÉLAGO – Centro de Artes Contemporâneas w Ribeira Grande (program wystaw, rezydencje artystyczne, edukacja)^[102] oraz w Teatro Micaelense w Ponta Delgada (ośrodek kultury i kongresów, reaktywowany po modernizacji w 2004 r.)^[103]. Zbiory sztuki (w tym sztuki sakralnej i rzemiosł) gromadzi Museu Carlos Machado w Ponta Delgada, instytucja od lat dokumentująca kulturę materialną archipelagu^[104]. Ważną rolę w muzyce tradycyjnej pełnią orkiestry dęte działające na wszystkich wyspach i w diasporze, uznawane za „prawdziwe szkoły wartości” i filary spójności społecznej Azorów^[105].

Według spisu z 2021 roku dominującym wyznaniem religijnym jest katolicyzm (91,6%). 6,2% nie wyznaje żadnej religii. Mniejsze grupy stanowili: protestanci (0,88%), inni chrześcijanie (0,55%), świadkowie Jehowy (0,5%) i inne religie (0,27%)^[106]. Cały archipelag tworzy diecezję Angra (erygowaną 5 listopada 1534 r.), sufraganię metropolii lizbońskiej, z katedrą w Angra do Heroísmo^[107].

• Madera

• Strona oficjalna Azorów
• (en) www.azores.com