2 Brygada AL im. Jana Hołoda

2 Północnolubelska (Lubelska) Brygada AL im. Jana Hołoda
1 Batalion GL
5 Batalion AL im. Jana Hołoda
	; Orzełek Armii Ludowej
	Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	sierpień/wrzesień 1943 (batalion); lipiec 1944 (brygada)
Rozformowanie	początek lipca 1944 (batalion); 27 lipca 1944 (brygada)
Patron	Jan Hołod
	Tradycje
Rodowód	1 Batalion GL/5 Batalion AL im. J. Hołoda
	Dowódcy
Pierwszy	kpt. Jan Hołod (batalion); kpt. Zbigniew Stępka (brygada)
	Działania zbrojne
	II wojna światowa bitwa pod Rąblowem;
	Organizacja
Rodzaj wojsk	oddział partyzancki
Podległość	Obwód II Armii Ludowej
Skład	patrz tekst

2 Północnolubelska^[1] (lub Lubelska^[2]) Brygada Armii Ludowej im. Jana Hołoda (wcześniej 1 Batalion Gwardii Ludowej/5^[3] Batalion Armii Ludowej im. Jana Hołoda) – związek partyzancki Armii Ludowej sformowany w lasach parczewskich w lipcu 1944 (decyzję podjęto w maju^[3]) na bazie istniejącego od września 1943 batalionu GL/AL. Głównym zadaniem brygady powstałej w końcowej fazie okupacji Lubelszczyzny były ataki na wycofujące się pod naporem wojsk radzieckich siły Wehrmachtu oraz sabotaż dróg, mostów i linii kolejowych. Patronem jednostki był kapitan Jan Hołod ps. „Kirpiczny” – jej pierwszy dowódca.

1 Batalion GL

Jednostka powstała we wrześniu 1943 w lasach parczewskich z połączenia kilku oddziałów Gwardii Ludowej, był to pierwszy batalion GL w Polsce. Dowództwo Obwodu II przekazało mu do dyspozycji 2 z 5 ciężkich karabinów maszynowych, jakie posiadał w tym okresie obwód. Dowódcą jednostki został mianowany 34-letni były żołnierz 9 pułku artylerii lekkiej (usunięty za działalność w KPP i aresztowany) i pracownik cegielni na ziemiach włączonych po 17 września 1939 do Związku Radzieckiego Jan Hołod ps. „Kirpiczny”^[4].

Trzon batalionu stanowił dowodzony przez Kirpicznego oddział im. Adama Mickiewicza(inne języki) (do wiosny 1943 im. gen. Józefa Bema^[5]), który powstał wiosną 1942 z inicjatywy Hołoda i zbiegłego z niemieckiej niewoli starszego lejtnanta Fiodora Kowalowa ps. „Albrecht”^[6]. Oddział brał udział m.in. w bitwie w Lasach Parczewskich (6–8 grudnia 1942), zdobyciu Ostrowa Lubelskiego (17 grudnia 1942), zaatakował posterunek policyjny i urząd gminny w Ludwinie (10 czerwca 1943), brał udział w wielu akcjach przeciwko niemieckiej żandarmerii oraz organizował pomoc dla ukrywającej się ludności żydowskiej^[1].

5 Batalion AL im. J. Hołoda

6 stycznia 1944 w urządzonej przez hitlerowców zasadzce poległ kpt. Jan Hołod ps. „Kirpiczny”^[7] nagrodzony krótko przed śmiercią Krzyżem Grunwaldu klasy I. Po jego śmierci Dowództwo Główne AL nadało jego imię batalionowi, którego był dowódcą. Z dokumentów, które opublikował w swoich wspomnieniach Gustaw Alef ps. „Bolek” wynika, że w późniejszym okresie zmieniono numer batalionu z 1 na 5^[3]. Dowództwo po Hołodzie przejął przybyły w 1943 zza Bugu kpt. Aleksander Skotnicki ps. „Zemsta”. Pod jego dowództwem batalion rozrósł się osiągając liczbę prawie 800 partyzantów^[8]. W międzyczasie oddział przeprowadził szereg akcji zbrojnych m.in. 16 kwietnia zdobywając Parczew. Dnia 1 i 3 maja we wsi Bójki z inicjatywy oficera oświatowego baonu por. Gustawa Alefa ps. „Bolek” zorganizowane zostały obchody Święta Pracy i Święta Konstytucji 3. Maja, na które zaproszono przebywających w obwodzie Naczelnego Dowódcę AL gen. Michała Żymierskiego ps. „Rola” i wiceprzewodniczącego KRN Zygmunta Goławskiego ps. „Niwa” oraz dowódcę obwodu ppłk Mieczysława Moczara ps. „Mietek”, a także przedstawicieli BCh i AK, w tym uratowany 3 maja z opresji oddział AK por. Zbigniewa Stępki ps. „Zbyszek”, który wkrótce w całości przeszedł do AL^[3]^[9]. Wówczas podjęto decyzje o przeformowaniu batalionu w brygadę, co przerwała decyzja o wymarszu na południe Lubelszczyzny. Dnia 14 maja 1944 baon wziął udział w bitwie pod Rąblowem (prócz 4 kompanii), ścierając się m.in. z dywizją SS „Wiking”. Po tej bitwie część batalionu powróciła w rejon lasów parczewskich, reszta udała się w lasy janowskie. 18 maja poległ kpt. Zemsta, dowództwo nad jednostką objął pełniący od 12 maja funkcję szefa sztabu por. Zbigniew Stępka ps. „Mara”^[10].

2 Brygada AL im. J. Hołoda

Decyzję o przeformowaniu batalionu w brygadę podjął 5 maja 1944 wizytujący oddziały w lasach parczewskich Naczelny Dowódca AL gen. Michał Żymierski ps. „Rola”, jednak weszła ona w życie lipca 1944 rozkazem nowego dowódcy obwodu II ppłk Grzegorza Korczyńskiego ps. „Korczyński”^[3]. Formowanie brygady nie zostało w pełni ukończone wskutek walk w drugiej połowie lipca z wycofującymi się jednostkami hitlerowskimi i wyzwoleniu Lubelszczyzny przez Armię Czerwoną^[1]. Po wyzwoleniu partyzanci brygady wstępowali z rozkazu jej dowódcy do odrodzonego Wojska Polskiego^[2], a także MO.

Obsada personalna batalionu^[11]

We wrześniu 1943 batalion liczył 160 partyzantów^[4], wczesną wiosną 1944 300^[3] zaś 7 maja 1944 ok. 620 partyzantów^[12]. Według Stanisława Supruniuka w szczytowym momencie jednostka liczyła ok. 800 partyzantów.

Dowódca:

por./kpt. Jan Hołod ps. „Kirpiczny”: wrzesień 1943 – 6 stycznia 1944 (poległ w zasadzce urządzonej przez Niemców)
por./kpt. Aleksander Skotnicki ps. „Zemsta”: styczeń 1944 – 18 maja 1944 (poległ w walce z Niemcami)
por./kpt. Zbigniew Stępka ps. „Mara”: od 18 maja 1944

Szef sztabu:

por. Zbigniew Stępka ps. „Zbyszek”, „Mara”: 14 – 18 maja 1944

Oficer oświatowy:

ppor./por. Gustaw Alef ps. „Bolek”: 11 kwietnia – 14 maja 1944 (oddzielił się od batalionu po bitwie pod Rąblowem, po czym objął dowództwo nad oddziałem specjalnym obwodu)

Oficer wyszkolenia:

kpt. Wacław Drozd ps. „Wach”, „Wacek”

Pluton sztabowy:

Dowódca:
- sierż./ppor. Józef Gruszczyk ps. „Józek”

Oddział utworzony w sierpniu 1943 do ochrony Sztabu Obwodu II (pierwszym dowódcą był por. Mikołaj Meluch ps. „Kola”, w styczniu 1944 przeniesiony do pracy w sztabie Okręgu 4). Na początku 1944 pluton wszedł w skład batalionu im. Hołoda^[13]. Przed tym faktem liczył ok. 40 partyzantów

1 kompania:

Dowódca:
- por. Jan Wójtowicz ps. „Maciek”
Zastępcy dowódcy:
- por. Leon Marzęta ps. „Leszek” (w 1944 przeniesiony do pracy w sztabie Okręgu 4)
- ppor. Jan Białek ps. „Biały”

Oddział utworzony jesienią 1943 z części oddziału Franka, nowych ochotników oraz ocalałych partyzantów z rozbitego oddziału im. Emilii Plater. Na początku 1944 wszedł w skład batalionu, przedtem liczył ok. 70 partyzantów. W skład kompanii wchodziły m.in. pluton gospodarczy i drużyna sanitarna.

2 kompania:

Dowódca:
- ppor. Jan Litko ps. „Janek”: od marca 1944

3 kompania:

Dowódca:
- por. Stanisław Gajuś ps. „Stach”

4 kompania:

Dowódca:
- por. Chyl Grynszpan ps. „Chyl”

Utworzona w 1943 z mieszkających w rejonie Parczewa Żydów. Pod koniec roku włączono do niej niedobitki oddziału im. Emilii Plater.

Kompania Straży Chłopskiej Niwy (od początku maja 1944):

Dowódca:
- kpt. Wacław Drozd ps. „Wach”, „Wacek” (także oficer wyszkolenia)

Utworzona w Ostrowie Lubelskim z inicjatywy miejscowego komendanta BCh kpt. Zygmunta Goławskiego ps. „Niwa” (późniejszy członek Wojewódzkiej Rady Narodowej), w marcu 1944 oddział przeszedł pod komendę AL.

Obsada personalna brygady^[11]

Według Piotra Matusaka brygada liczyła ok. 300 partyzantów w fazie formowania w lipcu 1944^[14].