Adam Englert

Adam Englert

Judym, Żołnierz, Tadeusz Korbut, Piotr Wysocki, Sęp

podpułkownik żandarmerii
Pełne imię i nazwisko	Adam Wincenty Englert
Data i miejsce urodzenia	11 listopada 1890 Stepań
Data i miejsce śmierci	4 października 1958 Londyn
Przebieg służby
Lata służby	od 1915
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Jednostki	Wojskowe Biuro Historyczne
Stanowiska	kierownik archiwum
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Adam Wincenty Englert, ps. „Judym”^[1], „Żołnierz”, „Tadeusz Korbut”, „Piotr Wysocki”, „Sęp” (ur. 11 listopada 1890 w Stepaniu, zm. 4 października 1958 w Londynie) – podpułkownik żandarmerii Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, doktor historii.

Urodził się 11 listopada 1890 w Stepaniu, w ówczesnym powiecie rówieńskim guberni wołyńskiej, w rodzinie Ludwika (1863–1936), aptekarza, i Józefy z Kotwicz-Henikowskich^[2]. Był bratem Wacława i Janiny (1903–2007)^[3]. Absolwent Szkoły Handlowej i student historii Uniwersytetu Warszawskiego. Członek Związku Walki Czynnej i „Strzelca”. 6 sierpnia 1914 wymaszerował z Krakowa w składzie 1 plutonu 1 kompanii kadrowej. Następnie w oddziale żandarmerii polowej I Brygady dowodzonym przez Jana Gorzechowskiego ps. „Jur”. W 1915 w Lublinie pod kierownictwem Adama Koca ps. „Witold” prowadził nielegalną działalność agitacyjno-werbunkową do Legionów Polskich. W 1915 awansował na starszego wachmistrza, a w 1916 na podchorążego. Z Legionów przeniesiony do Polskiej Organizacji Wojskowej, w której posługiwał się nazwiskami „Tadeusz Korbut” i „Piotr Wysocki”.

3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 67. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii^[4]. W Wojsku Polskim był między innymi wykładowcą historii w Korpusie Kadetów Nr 2 w Modlinie i Nr 3 w Rawiczu. Witold Lisowski zaliczył go do „najofiarniejszych, którzy sprawie rozwoju Korpusu poświęcili wszystkie swe umiejętności (...) dzięki takim jak on nauka w Korpusie przebiegała w pomyślnej atmosferze”^[5].

12 kwietnia 1927 prezydent RP nadał mu stopień majora z dniem 1 stycznia 1927 i 9. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii^[6]. We wrześniu 1927, po „ukończeniu odkomenderowania na studia” został przeniesiony z 1 dywizjonu żandarmerii (oficer nadetatowy) do kadry oficerów żandarmerii z równoczesnym przydziałem do Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie na stanowisko kierownika Archiwum^[7][8]. W Wojskowym Biurze Historycznym pod kierownictwem generała brygady Juliana Stachiewicza współpracował między innymi z majorem Ottonem Laskowskim, majorem Wacławem Lipińskim i majorem Bolesławem Waligórą. Na podpułkownika został awansowany ze starszeństwem z 1 maja 1938 i 1. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii^[9]. Był to tzw. „awans emerytalny”, związany z przeniesieniem w stan spoczynku^[10].

W 1935 powierzono mu funkcję kierownika organizacji archiwów miejskich w Warszawie^[11]. Dzięki poparciu prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego, przejął i adaptował na cele archiwalne budynek dawnego Arsenału przy ul. Długiej 52^[11]. Uroczyste otwarcie nowej siedziby odbyło się 29 listopada 1938, a Archiwum Miejskie uzyskało wreszcie godny swej rangi budynek, w którym miały być scalone wszystkie historyczne akta Warszawy^[11]. Został pierwszym dyrektorem Archiwum m.st. Warszawy. Na tym stanowisku pozostawał do 1940. Podczas kampanii wrześniowej był zastępcą komendanta Obrony Przeciwlotniczej Miasta, inż. Juliana Kulskiego^[12].

W latach 1940–1943 żołnierz Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej. Pod pseudonimem „Sęp” pełnił służbę w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK. Aresztowany 4 kwietnia 1943 w ramach represji po akcji pod Arsenałem, osadzony na Pawiaku^[13]. 13 maja tego roku wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Następnie więziony w niemieckich obozach koncentracyjnych w Sachsenhausen i Buchenwaldzie. Uwolniony 14 kwietnia 1945. W latach 1945–1946 członek Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu. Do 1947 oficer II Korpusu Polskiego. Później na emigracji w Londynie. Zasiadał we władzach Instytutu Józefa Piłsudskiego.

Zmarł 4 października 1958 w Londynie^[1]. Spoczywa obok żony na londyńskim St. Mary's Roman Catholic Cemetery^[14]. Grób symboliczny znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 32-6-15)^[15].

Od 16 grudnia 1915 był mężem Wandy z Rotwandów^[2] (1892–1962), członkini POW. Mieli trzech synów: Józika Jana (1919–1920)^[15], Andrzeja Adama – powstańca warszawskiego, żołnierza batalionu AK „Miotła”, ps. „Andrzejek” oraz Juliusza Ludwika – rotmistrza, żołnierza batalionu AK „Wigry", oficera 2 Korpusu Polskiego.

W 2007 na wniosek Archiwum Państwowego m.st. Warszawy jego imieniem nazwano skwer na tyłach Arsenału – „Pasaż Adama Englerta”.

Był encyklopedystą. Został wymieniony w gronie edytorów ośmiotomowej Encyklopedii wojskowej wydanej w latach 1931–1939 gdzie zredagował hasła związane z biografiami współczesnych wojskowych. Publikował również w branżowych czasopismach poświęconych wojskowości: Bellonie, Przeglądzie Historyczno-Wojskowym. Napisał:

• Geneza i zarys dziejów wojskowej służby bezpieczeństwa w Polsce. Rocznik Pamiątkowy Centrum Wyszkolenia Żandarmerii, Grudziądz 1931,
• Przewodnik po polach bitew wojny polsko-rosyjskiej 1830–1831 r. pod red. Ottona Laskowskiego, Warszawa 1931 (współautorzy W. Kozolubski i J. Płoski).

• Krzyż Niepodległości – 12 marca 1931 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[16]
• Krzyż Walecznych czterokrotnie^[17]
• Złoty Krzyż Zasługi po raz pierwszy – 10 listopada 1928 „w uznaniu zasług, położonych w poszczególnych działach pracy dla wojska”^[18]
• Złoty Krzyż Zasługi po raz drugi – 5 grudnia 1938 „za zasługi na polu pracy samorządowej"^[19]
• Odznaka Pamiątkowa „Pierwszej Kadrowej”^[20]

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.
• Witold Lisowski: Polskie Korpusy Kadetów 1765–1956 : z dziejów wychowania. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1983. ISBN 83-11-06845-3.
• Jacek M. Majchrowski, Wojskowe kariery kadrowiaków, Wojskowy Przegląd Historyczny nr 3 (149) z 1994, s. 78–108.
• Adam W. Englert : żołnierz, historyk, archiwista, red. Leszek Pudłowski i Sławomir Górzyński, Warszawa : Archiwum Państwowe m.st. Warszawy : Wydawnictwo DiG, 1997. ISBN 83-7181-004-0
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.

• Grażyna Witek, Przemysław Jerzy Witek, Jeszcze raz o pierwszej kompanii kadrowej. Lista imienna (stan na 6.VIII.1914), Oleandry. Biuletyn Związku Piłsudczyków Okręg Świętokrzyski nr 12 (sierpień 2004). jozwa22.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-28)].
• Protokół nr 4/07 posiedzenia podkomisji do spraw nazewnictwa ulic Komisji Kultury i Promocji Miasta Rady m.st. Warszawy z dnia 12 lutego 2007 roku
• Rozmowa Anny Wasak z rtm. Juliuszem Englertem, Nasz Dziennik, 18 maja 2007, Nr 115 (2828)