Ahmad Ghawam
 Ahmad Ghawam | |
| Data urodzenia |
ok. 1875 |
|---|---|
| Data śmierci |
23 lipca 1955 |
| Premier Iranu | |
| Okres |
od 17 lipca 1952 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Premier Iranu | |
| Okres |
od 28 stycznia 1946 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Premier Iranu | |
| Okres |
od 9 sierpnia 1942 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Premier Iranu | |
| Okres |
od 11 czerwca 1922 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Premier Iranu | |
| Okres |
od 4 czerwca 1921 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Ahmad Ghawam, pers. احمد قوام (ur. ok. 1875[1], zm. 23 lipca 1955) – irański polityk, pięciokrotny premier Iranu w 1921, 1922–1923, 1942–1943, 1946–1947 oraz w 1952.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Młodość i wczesna działalność
[edytuj | edytuj kod]Pochodził z wpływowej rodziny arystokratycznej, zarówno rodzina jego ojca, jak i matki była dobrze sytuowana na dworze. Wcześniej stracił matkę i był wychowywany przez ojca i wuja. Jego data urodzenia jest niepewna, według różnych źródeł przyszedł na świat w 1877 lub w 1873. Uzyskał tradycyjne wykształcenie religijne, w młodości doskonale poznał również literaturę perską[2]. Wyższe studia ukończył we Francji[1]. Dzięki znakomitemu opanowaniu sztuki kaligrafii został przyjęty na dwór Naser ad-Dina Szah Kadżara jako jeden ze skrybów. To on spisał firman Mozaffara ad-Din Szaha Kadżara, w którym ten zgadzał się na ustanowienie rządów konstytucyjnych[2]. Podczas rewolucji konstytucyjnej był zwolennikiem dworu, jako członek Madżlesu zyskał reputację skutecznego polityka[3]. W 1909 został podsekretarzem w ministerstwie spraw wewnętrznych. W 1911 wszedł do rządu Sepahdara Mohammada Walego Chana jako minister wojny. Siedem lat później objął stanowisko gubernatora Chorasanu, regionu szczególnie niestabilnego: stale wybuchały w nim bunty chłopskie oraz powstania organizowane przez lewicę, w tym oddziały Czerwonych przekraczające granicę z ogarniętą wojną domową Rosją. Posiadając niemal nieograniczone pełnomocnictwa, Ghawam skutecznie zwalczał ruchy lewicowe. Zgromadził również ogromny majątek[2].
Pod rządami Rezy Chana
[edytuj | edytuj kod]Po zamachu stanu Rezy Chana i był jednym z trzech gubernatorów, którzy odmówili podporządkowania się nowemu rządowi Ziji Tabataiego. W związku z tym w kwietniu 1921 został aresztowany, a jego majątek skonfiskowany. W więzieniu spędził sto dni[2]. Po tym czasie Reza Chan doprowadził do dymisji rządu Tabataiego[4]. Ahmad Ghawam natychmiast po wyjściu na wolność otrzymał tekę premiera[2]. Na stanowisku pozostał do 1923, gdy Reza Chan oskarżył go o udział w planowaniu zamachu na jego życie. Rola premiera nigdy nie została całkowicie wyjaśniona; nie został postawiony przed sądem, lecz musiał emigrować[2]. Ostatecznie Reza, już jako szach, zgodził się na jego powrót, zażądał jednak od niego, by nie uczestniczył w życiu politycznym, utrzymując się z prowadzenia własnej plantacji herbaty w Lahidżanie. Ahmad Ghawam szybko wrócił jednak do polityki[2]. Kiedy Reza Szach został zmuszony do abdykacji, Ghawam sam zaproponował jego następcy, młodemu Mohammadowi Rezie Pahlawiemu, że mógłby objąć urząd premiera[2]; młodego szacha zbytnio nie cenił[5], uważał, że jego rodzina bezprawnie przejęła kontrolę nad krajem, która należała się starej arystokracji, jego własnej warstwie społecznej. Szach z kolei nie ufał mu i uważał, że Ghawam zamierzał sam skupić w swoich rękach nieograniczoną władzę[2]. W sierpniu 1942 został mimo wszystko premierem Iranu i pozostał na stanowisku do lutego 1943[1]. Faktycznie bez powodzenia próbował zdobyć poparcie Brytyjczyków i Amerykanów dla przewrotu, który pozwoliłby właśnie jemu przejąć władzę. Być może nawiązał podobne kontakty także ze ZSRR. Także w czasie swoich wystąpień publicznych starał się umniejszać znaczenie szacha i podważać legitymizację jego władzy. W grudniu 1943 Ahmad Ghawam odszedł ze stanowiska po zamieszkach w stolicy Iranu, wywołanych problemami zaopatrzeniowymi i brakiem żywności[6].
Kryzys irański
[edytuj | edytuj kod]Po raz kolejny stanął na czele rządu Iranu w lutym 1946. W poprzednich latach nawiązał kontakty z socjalistyczną partią Tude, dostrzegając rosnące w kraju wpływy radzieckie. Jako premier utworzył również własną partię – Partię Demokratyczną i nadal starał się podważać pozycję młodego szacha[6]. Podczas kryzysu irańskiego prowadził w Moskwie negocjacje ze Stalinem w sprawie opuszczenia przez armię radziecką Iranu północnego i wycofania się z poparcia udzielanego separatystycznym republikom kurdyjskiej i azerskiej. Przekonywał, że po wycofaniu wojsk Związek Radziecki może uzyskać koncesję na eksploatację ropy naftowej w północnym Iranie. Odrębne negocjacje prowadził z rządami obu separatystycznych republik, uznając ich autonomię[7]. Innym gestem, jaki wykonał pod adresem ZSRR, była zgoda na utworzenie Towarzystwa Przyjaźni Irańsko-Radzieckiej i włączenie do rządu trzech działaczy Tude[7] (był to jedyny w historii przypadek, gdy w rządzie irańskim zasiedli komuniści[6]). Armia radziecka pod naciskiem międzynarodowym opuściła Iran w maju 1946, a ZSRR zgodził się uznać sprawę autonomii dla Kurdów i Azerów za wewnętrzny problem Iranu[7]. Wówczas Ahmad Ghawam skierował do obydwu republik wojska rządowe, których interwencja (pod pretekstem przywracania porządku wobec sporów między republikami oraz sporów wewnętrznych w nich samych) doprowadziła do likwidacji obydwu autonomicznych organizmów. Interwencją tą, podczas której doszło do licznych zbrodni na ludności cywilnej, dowodził osobiście Mohammad Reza Pahlawi[7].
W październiku 1947 irański parlament odrzucił projekt ustawy udzielający ZSRR koncesji na wydobycie i eksploatację ropy w północnej części kraju. Chociaż premier sam przedstawiał ten projekt, według niektórych źródeł bynajmniej nie życzył sobie, by ustawę przyjęto[7]; według innych szczerze przekonywał zarówno parlament, jak i Brytyjczyków oraz Amerykanów do jej akceptacji, a dopiero post factum zaczął twierdzić, że od początku zwodził Stalina[6]. Po odrzuceniu projektu ustawy w sprawie ropy północnej Ghawam podał się do dymisji[7]. Udał się po raz drugi na emigrację do Paryża, skąd nadal śledził sytuację polityczną w ojczyźnie. Gdy Mohammad Reza Pahlawi doprowadził do zmian w konstytucji poszerzających kompetencje monarchy, Ghawam skierował do niego list, w którym ostrzegał, że szerokie kompetencje będą oznaczały większą odpowiedzialność, a w przypadku problemów wewnętrznych zagrożona może być bezpośrednio monarchia[6].
Ostatni okres aktywności politycznej
[edytuj | edytuj kod]Ahmad Ghawam wrócił do Iranu, gdy premierem kraju był Mohammad Mosaddegh, a szach coraz bardziej obawiał się jego rosnącej popularności[6]. W lipcu 1952, gdy napięcie między rządem Mosaddegha a Wielką Brytanią osiągnęło moment szczytowy, a Iran zerwał stosunki dyplomatyczne z Brytyjczykami[8], Ghawam zasugerował brytyjskim dyplomatom, że jako premier mógłby w korzystny dla nich sposób rozwiązać sprawę eksploatacji irańskiej ropy i wycofać się z planów nacjonalizacji jej złóż. 16 lipca 1952 Mosaddegh nieoczekiwanie podał się do dymisji; jego miejsce zajął Ghawam. Utrzymał się na stanowisku jednak tylko przez cztery dni; wystąpił przeciwko niemu nie tylko szach, ale i komuniści z Tude, którzy 21 lipca 1952 wzniecili przeciwko rządowi powstanie[6] oraz zwolennicy partii religijnych zmobilizowani przez ajatollaha Abolghasema Kaszaniego[9]. Na czele rządu ponownie stanął Mosaddegh. Doprowadził on do wszczęcia przeciwko Ghawamowi procesu, w którym oskarżono go o doprowadzenie do śmierci sześćdziesięciu trzech „męczenników” – ofiar powstania 21 lipca. Były premier nigdy nie stawił się przed specjalnym trybunałem, powołując się na zły stan zdrowia. W 1955 zmarł w Teheranie; w ostatnich latach życia nie prowadził już żadnej aktywności publicznej[6].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Był dwukrotnie żonaty. Pierwszy raz ożenił się ze swoją daleką krewną, jego druga żona była z pochodzenia chłopką. Z drugiego związku miał jednego syna Hosejna[2].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 145. ISBN 978-83-05-13597-9.
- ↑ a b c d e f g h i j Abbas Milani, Eminent Persians, wyd. 1st ed, Syracuse, N.Y.: Syracuse University Press, 2008, s. 158–160, ISBN 978-0-8156-0907-0, OCLC 225870858.
- ↑ Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 21–22. ISBN 978-83-05-13597-9.
- ↑ Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 103. ISBN 978-83-05-13597-9.
- ↑ Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 25. ISBN 978-83-05-13597-9.
- ↑ a b c d e f g h Abbas Milani, Eminent Persians, wyd. 1st ed, Syracuse, N.Y.: Syracuse University Press, 2008, s. 161–164, ISBN 978-0-8156-0907-0, OCLC 225870858.
- ↑ a b c d e f red. Krasnowolska Anna: Historia Iranu. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, s. 842–843. ISBN 978-83-04-05047-1.
- ↑ Ervand Abrahamian: Historia współczesnego Iranu. Warszawa: Książka i Wiedza, 2008, s. 162. ISBN 978-83-05-13597-9.
- ↑ Richard Y.: Ayatollah Kashani: Precursor of the Islamic Republic?, [w:] red. N. Keddie, Religion and Politics in Iran. Shi’ism from Quietism to Revolution, Yale University Press, New Haven & London 1983, s. 110–111.
