Aleksander Rybicki

„Korczak”, „Spytek”, „Jacek”, „Dziurdziewicz”, „Sienkiewicz”, „ks. Jacek Żegota”

Aleksander Rybicki (1978)
Data i miejsce urodzenia	27 września 1904 Przemyśl
Data i miejsce śmierci	14 października 1983 Rzeszów
Miejsce spoczynku	Cmentarz Centralny w Sanoku
Zawód, zajęcie	muzealnik
Narodowość	polska
Pracodawca	Muzeum Ziemi Sanockiej, Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Aleksander Rybicki, ps. „Korczak”, „Spytek”, „Jacek”, „Dziurdziewicz”, „Sienkiewicz”, „ks. Jacek Żegota” (ur. 27 września 1904 w Przemyślu, zm. 14 października 1983 w Rzeszowie) – polski muzealnik, kolekcjoner dzieł sztuki, opiekun zabytków, współorganizator i kustosz Muzeum Ziemi Sanockiej, inicjator, twórca i pierwszy dyrektor Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. Podczas II wojny światowej oficer Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, kurier oraz organizator tras kurierskich i przerzutów transgranicznych, po wojnie więzień sowieckich łagrów.

Urodził się 27 września 1904 w Przemyślu^[a][1][2]. Był synem Czesława^[3] lub Michała^[b][4][5] i Stanisławy z domu Blaim^[4][3][6][2] (ur. 1877^[7], mająca pochodzenie francuskie oraz rodowe Korczak, zamieszkująca w Lenince Małej^[8], nauczycielka szkolną w Tyrawie Wołoskiej, następnie w Hołuczkowie^[9], podczas I wojny światowej więziona w obozie internowania w Talerhof)^[8][10]. W czasie narodzin Aleksandra Rybickiego, jego rodzice zamieszkiwali we wsi Leninka koło Sambora (obecnie Linynka(inne języki) na Ukrainie)^[4].

Miał starsze rodzeństwo: brata Stefana^[11][12] (ur. 1895^[13]), siostrę Olgę (po mężu Hnat)^[11][10]. Ojciec Aleksandra, z zawodu agronom, miał opuścić rodzinę jeszcze przed jego narodzeniem i wyjechać do Stanów Zjednoczonych^[12][9].

W latach dziecięcych przebywał w Hołuczkowie^[14]. Wychowywał się na pograniczu kultur polskiej i ukraińskiej^[15]. Od 7 roku życia uczęszczał do szkoły ludowej w Przemyślu, gdzie zamieszkiwał u swojej ciotki Flory Sas Nowosielskiej^[11]. Podczas nauki tamże od 11 roku życia podjął dyżury w przemyskim muzeum, kierowanym przez dalekiego krewnego inż. Kazimierza Osińskiego, który był inicjatorem jego działania^[16][17]. Ponadto w terenie poszukiwał przedmiotów o znaczeniu muzealnym, w czym specjalizował się przez całe późniejsze życie^[18]. Podjęcie nauki w przemyskim gimnazjum uniemożliwił wybuch I wojny światowej w 1914, a stało się to możliwe dopiero w 1917^[11][2]. W gimnazjum przystąpił do organizacji skautowej, w której był zastępowym i drużynowym^[11]. Pozostając w Przemyślu nadal działał na rzecz ratowania zbiorów^[19]. W przemyskim muzeum odpowiadał za sprzedaż biletów i sprzątanie^[20]. U kresu wojny pod koniec 1918 uczestniczył w rozbrajaniu Austriaków^[11][14][21]. Następnie brał udział w wojnie polsko-ukraińskiej 1918-1919^[21]. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 przystąpił do Batalionu Ochotniczego w Przemyślu^[11][14]. Dalszej służbie w armii polskiej uniemożliwił brak wymaganego stażu i wieku, wobec czego nie przyjęto go do kompanii szturmowej^[21]. Łącznie zaliczono mu potem 11 miesięcy i 29 dni służby wojskowej^[11]. W przemyskim gimnazjum ukończył cztery klasy^[22]. Stamtąd przeniósł się do Kowla, gdzie uczył się Państwowym Gimnazjum w latach 20.^[22] Tam powstało muzeum szkolne pod opieką prof. Łukasiewicza, przy którym kontynuował swoją pasję^[23][19]. W 1927 zdał egzamin dojrzałości – według własnej wersji z 1955 w Kowlu^[22], według oświadczenia z 1958 w Równem^[24] i druga z tych wersji była podawana w późniejszych opracowaniach^{[12][9][17][2]}.

Po maturze nie udało mu się dostać na studia medycyny w Wilnie i w roku akademickim 1927/1928 był słuchaczem filologii polskiej na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego^[11][14]. Następnie od 1928 do 1934 studiował medycynę na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie^[14][19]. W 1929 odbywał służbę wojskową w II batalionie Szkoły Podchorążych nr 9 (Strzelców Kresowych), nie uzyskując stopnia wojskowego^[25]. W 1934 powrócił do Hołuczkowa i opiekował się matką, której amputowano nogę^[11]. Po roku przerwy wznowił studia i w 1936 uzyskał absolutorium, jednak nie przystąpiwszy do egzaminów nie ukończył medycyny i nie uzyskał dyplomu^[11]. Nie ukończył także studiów filologicznych^[3].

Według relacji Tadeusza Żurowskiego obok studiów medycznych we Lwowie od 1932 do 1937 uczęszczał też na wykłady w zakresie etnografii i archeologii na Wydziale Humanistycznym UJK w tamtejszych zakładach naukowych pod kierunkiem profesorów Adama Fischera, Leona Kozłowskiego, Tadeusza Sulimirskiego, Mieczysława Gębarowicza, zaś celem odbycia ćwiczeń konserwatorskich wyjeżdżał do Krakowa^[26]. Przejawiał zainteresowanie muzealnictwem i kolekcjonerstwem^[11][27]. W czasie pobytu w Hołuczkowie bywał w Sanoku, gdzie wówczas nie istniało polskie muzeum (jedynie ukraińskie)^[11]. W tym czasie wraz z uczniami tamtejszego Państwowego Gimnazjum Męskiego, Stefanem Stefańskim i Adamem Fastnachtem, rozpoczął działalność gromadzenia eksponatów, które następnie zostały udostępnione w powstałym w 1934 Muzeum Ziemi Sanockiej i ulokowanym na Zamku Królewskim w Sanoku^{[28][23][29][30][31]}. Zachęcony przez swojego wuja, prof. Osińskiego, współtworzył Muzeum Ziemi Sanockiej i pracował tam jako kustosz od 1934 do września 1939^{[32][33][34][35][36]}. W trakcie swojej działalności objeżdżał bieszczadzkie tereny (przemieszczając się środkami lokomocji, ale też pieszo), gdzie nabywał lub wypraszał darowanie do muzeum wartościowych przedmiotów związanych z kulturą ludową^[37]. Ekspozycja nowo powstałej placówki została zaprezentowana podczas Zjazdu Górskiego w Sanoku w sierpniu 1936^[38][39]. Przed i po 1939 Aleksander Rybicki zamieszkiwał w Sanoku przy ulicy gen. Gustawa Orlicz-Dreszera (obecnie Aleja Wojska Polskiego)^[40][34] w mieszkaniu rodziny Cieślików nieopodal rzeki San^[34][41]. Działał społecznie w Związku Młodej Wsi^[10].

Po wybuchu II wojny światowej 4 września 1939 w trakcie walk obronnych został odkomenderowany do „samodzielnej grupy dywersji przyfrontowej” mjr. Henryka Dobrzańskiego w celu dywersji na tyłach wroga^[42][43] i będąc wówczas powoływany do wykonywania zadań specjalnych w ramach działania Armii „Karpaty”^[12][44][27]. 18 września 1939 otrzymał rozkaz powrotu do Sanoka i „organizowania akcji dywersyjnej”^[43]. Zamieszkał w Tyrawie Wołoskiej, wsi leżącej po prawej stronie biegu rzeki San i po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 na obszarze objętym okupacją sowiecką (położony nieopodal Sanok na lewym brzegu Sanu pozostawał pod okupacją niemiecką)^[43]. Usiłował zabezpieczać zbiory sanockiego muzeum, co udało się tylko w części (niektóre z nich ukrył w Tyrawie Wołoskiej u swojej matki Stanisławy)^[34][45]. Po wkroczeniu Niemców kilkakrotnie odmówił podjęcia pracy w polskim dziale ukraińskiego Towarzystwa Muzealnego Łemkowszczyzna w Sanoku, ulokowanego w przejętej siedzibie Muzeum Ziemi Sanockiej i organizowanego przez Leona Getza^{[32][38][46][47]}. Część zbiorów MZS bezpowrotnie zaginęło^[23]. Następnie Rybicki przebywał we Lwowie i ponownie w Tyrawie, skąd bezskutecznie usiłował przedostać się do Sanoka, po czym raz jeszcze trafił do Lwowa^[34]. W październiku 1939 we Lwowie angażował się w akcje przerzutu broni i żołnierzy przez rzekę San na obszar Generalnego Gubernatorstwa pod okupacją niemiecką (wraz z nim działał wtedy inny sanoczanin Mieczysław Granatowski ps. „Gram”)^[48][46]. W październiku działał w organizacji dywersji na obszarze powiatu sanockiego^[49].

14 lutego 1940 był zmuszony uciekać z Tyrawy Włoskiej z terenu okupowanego przez sowietów na obszar zajęty przez Niemców^[43]. W lutym 1940 przybył do Sanoka^[46] i ponownie zamieszkiwał w domu Cieślików^[50]. Po kontakcie z inspektorem terenowym Służby Zwycięstwu Polski por. Stanisławem Pieńkowskim ps. „Brona”, „Strzembosz”, spotkał się z nim w klasztorze michalitów w Miejscu Piastowym pod koniec lutego 1940, został przez niego zaprzysiężony do konspiracji^[51] i otrzymał zadanie akcji podziemnej^[43] oraz organizacji łączności kurierskiej i tras przerzutowych przez zieloną granicę na Węgry^[50]. Przystąpił wtedy do organizacji plutonu w Sanoku, Mrzygłodzie, Niebieszczanach i Nowotańcu^[43]. Po niepowodzeniu skuteczności tras przerzutowych (ich twórcami byli ks. Stanisław Buczek, prof. Józef Rec) otrzymał zadanie organizacji nowej transgranicznej trasy kurierskiej^[33]. Łączność z zagranicą za pomocą tego sposobu organizował od lutego 1940^[52][33] (formalnie był szefem wzgl. komendantem łączności z zagranicą^[22][53]). W tym celu od początku okupacji odnawiał swoje znajomości z osobami zamieszkującymi tereny nadgraniczne, których wcześniej poznawał podczas odwiedzin w poszukiwaniu muzealnych eksponatów i zabytków^[32]. Jak przyznał po latach: „Nie trzeba żałować róż, gdy płoną lasy, moje miejsce było w lesie”^[32]. Od marca 1940 był komendantem do spraw cywilnych w „komendzie powiatu” Sanok^[49]. Według własnej relacji w kwietniu 1940 wstąpił do Związku Walki Zbrojnej^[54]. Od 1 marca do 23^[51] wzgl. 27 maja 1940 pełnił funkcje zastępcy komendanta i p.o. komendanta obwodu ZWZ Sanok^[54]. Jako zastępca komendanta organizował oddziały liniowe^[55]. W tym czasie organizował drogi łączności do Budapesztu w celu przeprowadzania wojskowych do Ungváru oraz przerzutów broni, poczty, pieniędzy^[56]. Po stworzeniu siatki w maju 1940 został oddany do dyspozycji Okręgu ZWZ Kraków, otrzymując stamtąd polecenie stworzenia łączności kurierskiej na obszarze powiatów sanockiego, brzozowskiego i leskiego^[33][57]. Formalnie pozostawał organizatorem i komendantem pododcinka przerzutówlata granicznych od 23 maja 1940 do 1 kwietnia 1942^[51]. W celu skuteczności działania całego przedsięwzięcia konieczne było opracowanie odpowiedniej trasy, dobór wykonawców (kurierów), utworzenie skrytek kurierskich, punktów odbioru, tzw. „melin”, wytwarzanie fałszywych dokumentów (tzw. sekcja paszportowa)^[33][58]. Od początku służby w tym zakresie działał w strukturze inspektoratu, od maja 1940 w ramach okręgu, a potem w podporządkowaniu Komendzie Głównej ZWZ^[33][27]. Od wiosny do 21 lipca 1940 działał w sztabie (komendzie) i pełnił funkcję zastępcy komendanta formującej się sanockiej struktury (obwodu) ZWZ, będąc odpowiedzialnym za sprawy łączności, przerzutów, dywersji oraz biorąc też na siebie sprawy organizacyjne^{[59][33][60][61]}. Prowadził rekrutację wartościowych osób do pracy konspiracyjnej^[62]. Z jego inicjatywy w ramach sanockiego ZWZ powstał wywiad więzienny, ulokowany w więzieniu w Sanoku^[63]. Jednym z punktów odbioru na trasie organizowanej przez Rybickiego był jego dom przy ul. Orlicz-Dreszera 16, gdzie pomocy udzielały jego szwagierka Bronisława Cieślik z domu Słuszkiewicz^[64][65][66] oraz poślubiona przez Rybickiego podczas wojny^[22] jego żona Kazimiera^[67] ps. „Kazimiera”^[c] (ur. 1908, z domu Słuszkiewicz^[68][69], przed wojną sprzedawała bilety wejściowe do Muzeum Ziemi Sanockiej^[70], z zawodu nauczycielka, pracująca w Pakoszówce)^[71][12]. Z konieczności przemieszczania się do różnych miejsc (w obwodzie ZWZ, w punktach przerzutowych, w Krakowie) podczas swojej działalności wielokrotnie posługiwał się kamuflażem^[72][73][74]. Wcielał się np. w chłopa, leśnika, księdza, zakonnika, żebraka, górala, gajowego, kominiarza, a do tego bywało, że nosił brodę oraz okulary, tym samym stosując różnoraki kamuflaż i wymykając z zastawionych przez Niemców sieci^[75][27][76]. W konspiracji działał pod pseudonimami „Korczak” (przyjęty od herbu rodowego, używany od lutego^[52] do końca lipca 1940^[73]), „Spytek” (od końca lipca 1940^[52][73]), „Jacek” (od Jacka Soplicy^[15]) (oba w trakcie kierowania trasą „Bronisława”^[77]), „Sienkiewicz”^[78] wzgl. „Jacek Sienkiewicz”^[54] wzgl. „Sienkiewicz” (przyjęte po aresztowaniu żony w lutym 1942^[52] i używane podczas kierowania „Latarnią”^[79]), „Dziurdziewicz”^[33][80], ksiądz „Jacek Żegota”^[54]. W połowie 1941 posługiwał się tożsamością Andrzej Łękawski (ogrodnik z Jaćmierza)^[81], a w pierwszej połowie 1942 używał fałszywej tożsamości na nazwisko hrabiego Romana Potockiego^[74][75], zaś ponadto używał tożsamości Michał Gosiany^[75].

W trakcie prowadzenia akcji przerzutu pieniędzy wiosną 1940 aresztowano na Węgrzech grupę kurierów, a w trakcie przesłuchań ujawniono nazwisko Rybickiego, który tym samym został zdekonspirowany^[72][82]. W trakcie próby jego aresztowania 27 maja 1940 uniknął on zatrzymania w domu przy ul. Orlicz-Dreszera, jako przebywał w tym czasie w Nowotańcu, został w porę ostrzeżony i ukrył się w Mrzygłodzie^[83][12][84]. Od tego czasu doprowadził do przeprowadzenia przez granicę (zarówno do Lwowa, jak i w drugą stronę) pułkowników „Olszewskiego” i Stanisława Pstrokońskiego ps. „Dziewoński”, w 1941 też Anglika Jeningsa oraz wiele innych osób^[85][72][27]. Początkowo chronił się przebywając tymczasowo w Jaćmierzu, następnie u hr. Romer w Woli Osieckiej, w Trześniowie, w Haczowie, przez trzy tygodnie na ziemi sandomierskiej, potem w połowie 1940 w Boguchwale^[54][86][77]. Od końca czerwca 1940 kryjąc się w okolicach Sanoka kierował podległymi sobie współpracownikami w ramach akcji przerzutowej^[87]. Po wezwaniu do Krakowa 21 lipca 1940 uczestniczył tam w naradzie, gdzie kpt. Adam Smulikowski ps. „Kotwicz” poinformował o utworzeniu jednolitego odcinka kuriersko-przerzutowego „Południe”, w ramach którego istniały cztery pododcinki o kryptonimach od imion żeńskich: „Teresa” (Nowy Targ), „Sabina” (Nowy Sącz), „Kazimiera” wzgl. „Katarzyna” (Jasło), „Bronisława” (Sanok)^[88][77]. Na tejże odprawie Aleksander Rybicki został przeniesiony służbowo z podokręgu krośnieńskiego ZWZ do Komendy Obszaru Kraków i został mianowany komendantem placówki sanockiej^[73][77]. W związku z tym od 22 lipca 1940 funkcjonował jako kierownik pododcinka „Bronisława” (placówka / oddział łączności zagranicznej^[89]) i był jej organizatorem^[90], zaś do marca 1942 pozostawał komendantem placówki przerzutowej „Bronisława”^{[91][77][33][92]}. Z Krakowa powrócił on do Jaćmierza i podjął przygotowania i organizację tras^[73]. Dwa tygodnie po spotkaniu w Krakowie opracował pierwszą trasę^[93]. Już 15 sierpnia 1940 złożył raport „Kotwiczowi” potwierdzający przetarcie zorganizowanych szlaków^[33]. W ramach „Bronisławy” działały trzy trasy przerzutowe na Węgry („Las”, „Ścieżka”, „Kamień” – przetarł je osobiście sam Rybicki^[54]), mające swój punkt przejściowy koło wsi Balnica, z ostateczną destynacją w Budapeszcie^[94][95]. Pierwsza trasa o nazwie „Las” była pierwszą, główną i uważaną na najbezpieczniejszą, wiodła przez Poraż, Baligród, Żubracze, przez granicę do Ungvar i ostatecznie do Budapesztu^[72][96]. Drugi wariant tej drogi szedł przez Maniów, Żubracze i dalej na Węgry^[97]. Z uwagi na aresztowania opracowano też dwie dodatkowe trasy: „Kamień” (Posada Górna Rymanowska, Jaśliska, Michajłowice), która była używana sporadycznie (łącznie trzy razy^[79]) oraz o nazwie „Ścieżka” (Moszczaniec, Jasiel, Medzilaborce), uznawaną za zastępczą (rezerwową)^[98][99]. Trasa „Las” powstała w przeciągu dwóch tygodniu, a Rybicki przecierał ją sam w towarzystwie Jana Rerutki ps. „Drzazga”, sprawdzając wtedy punkty kontaktowe, ewentualne miejsca niebezpieczne i określając czas ich przejścia, a przy każdym ich przejściu przy tym przebierał się za inną osobę^[73]. Z tej trasy korzystano z założenia dwa razy w miesiącu, w tym raz był wysyłany kurier, a raz była nadawana poczta systemem sztafetowym^{[93][100][101]}. Z bazy na Węgrzech przenoszono do okupowanej Polski pieniądze, broń, amunicję, zapalniki do min^[102][73]. Na trasach wsparcia udzielali łącznicy i zakonspirowane punkty^[33][94]. Pomocą służyli współpracujący pracownicy służby leśnej^[100]. W notatce Smulikowskiego po inspekcji placówek AK Rybicki został opisany z pochwałą^[37][15]. Sam także przewoził pocztę, meldunki i materiały propagandowe jako kurier, odbywając podróże do Krakowa i Warszawy^{[103][104][46]}. Prowadził także kurierów odbywających drogę z Paryża i Londynu do okupowanej Polski^[52]. Osobiście wykonał około 30 misji kurierskich na trasie Sanok-Budapeszt^[38]. We wrześniu 1941 organizował przerzut przez granicę kurierki ZWZ, Marii Szerockiej ps. „Mucha”, a po jej aresztowaniu i przygotowani akcji uwolnienia, wspomagany przez „Drzazgę” w listopadzie 1941^[d] dokonał wyprowadzenia jej ze szpitala powiatowego w Sanoku, a następnie odtransportowania do Warszawy, za co otrzymał Krzyż Walecznych, nadany rozkazem gen. bryg. Stefana Roweckiego ps. „Rakoń”^{[105][106][27]}. W trakcie tej akcji zdekonspirował się po raz kolejny, tym razem samodzielnie, pisząc list do Niemców w którym przyznał się do wykonania akcji i zdejmując tym samym odpowiedzialność z personalu szpitala^[65][107]. Był też organizatorem ucieczki ze szpitala „Brzozy” i „Cygana”^[52]. Od 1940 do 1942 kilkakrotnie Aleksander Rybicki zdołał uniknąć aresztowania mimo prób podejmowanych przez Niemców^[108]. Było to możliwe dzięki jego sprytowi i zachowaniu zimnej krwi^{[109][110][52]}. Po tzw. „wsypie krakowskiej” w maju 1941 został zatrzymany przez gestapo na stacji w Rymanowie w pociągu, z którego następnie wyskoczył przed Zarszynem i uciekł^[111]. W okresie 1940–1942 kierował placówką „Bronisława” z ukrycia^{[112][12][27]}. Podczas najścia Niemców jego miejsca pobytu w Chmurówkach koło Bażanówki 6 lutego 1942 udało mu się skryć, ale aresztowana została odwiedzająca to miejsce jego żona Kazimiera, będąca w ciąży^[15] (w śledztwie nie wydała Niemcom męża, potem wywieziona do obozu Auschwitz-Birkenau, gdzie trafiła 29 sierpnia 1942, a 30 października 1942 została zamordowana w komorze gazowej)^{[113][114][115]}. Po przekształceniu ZWZ od lutego 1942 działał w strukturach Armii Krajowej^[104]. Po tzw. „wsypie”, aresztowaniach członków podziemia w Sanoku w marcu 1942 i ujawnieniu tożsamości Rybickiego podczas przesłuchania członka siatki „Bronisława”, ostrzeżony w porę przez Rudolfa Probsta ps. „Weksler” został zmuszony do ucieczki^[116][117].

Po aresztowaniu żony i wobec zagrożenia zatrzymaniem został wezwany przez przełożonych do Warszawy, gdzie otrzymał rozkaz opuszczenia Sanoka bez prawa powrotu^[79]. Został skierowany do Lwowa, gdzie przebywał od 27 kwietnia 1942 i zamieszkiwał przy ul. Lelewela 2, ul. Kochanowskiego 16, ul. Piłsudskiego, ul. Mochnackiego, ul. Męczyńskiego^[118]. Od tego czasu do 12 lipca 1943 pod pseudonimem „Jacek Sienkiewicz” był tam szefem (komendantem^[22]) oddziału łączności zagranicznej (komórki kurierskiej) z Rumunią, Bułgarią i Turcją pod kryptonimem „Latarnia”^[79]. W jej ramach działała trasa biegnąca alternatywnie trzema ścieżkami, które Rybicki sam przecierał: a) Śniatyn („Dizdek”), b) Horodenkę („Jar”), c) Kuty („Potok”), dalej Kołomyja-Załucze i po stronie rumuńskiej przez Waszkowce, Czerniowce do Bukaresztu i Konstancy, a dalej do tureckiego Stambułu, gdzie istniała placówka „Bey” i finalnie do Ankary^{[79][116][117]}. W celu organizacji skontaktował się z rtm. Bogusławem Horodyńskim ps. „Romek III”^[79]. Sam ponad 30 razy przekraczał granicę docierając do Rumunii, Węgier i Bułgarii^{[52][119][120]} (na zmianę z nim przechodził jego współpracownik z Sanoka, kpr. Bronisław Duniewicz ps. „Bereska”^[121]). W tym okresie Rybicki został czterokrotnie ranny podczas przenoszenia poczty przez granicę^[52]. Od lipca 1942 przebywał także w Budapeszcie, a potem w Rumunii^[27][122]. W tym czasie nadal zajmował się organizowaniem tras przerzutowych^[117], łączności z Bliskim Wschodem^[46]. 25 lutego 1943 został aresztowany przez funkcjonariuszy kontrwywiadu Rumunii, osadzony w Czerniowcach, po czym zwolniony po wyrażeniu zgody na współpracę^{[12][119][120]}. Od 27 marca 1943 był czynny w wywiadzie AK, współpracując z Polakami i antyfaszystami w Rumunii^[46]. Na skutek „wsypy” i skutkujących tym aresztowań w trakcie przekraczania granicy 12 lipca 1943 pod Waszkowcami (wzgl. w Czerniowcach^[123]) został ponownie zatrzymany przez służby rumuńskie, po czym trafił do więzień w Czerniowcach i w Bukareszcie (więzienie Malmaison)^[49], następnie więzienie przy Łąckiego we Lwowie^[90], a od lutego do 23 sierpnia^[51][123] lub września 1944 był przetrzymywany w obozie koncentracyjnym karnym w Târgu Jiu^{[90][12][120]}. Został zwolniony na podstawie amnestii po zakończeniu rządów Iona Antonescu oraz działań wojennych^[49][51]. Po zwolnieniu powrócił do Lwowa, gdzie pod trwającą już okupacją sowiecką ukrywał się^[123] i ponownie był działaczem konspiracji^{[12][119][120]}. Rozkazem z 3 października 1944 został awansowany na stopień kapitana czasu wojny^{[124][119][120]}. W AK działał do czasu jej rozwiązania 19 stycznia 1945^[51].

Po zakończeniu wojny postanowił przeczekać w Rumunii niebezpieczny czas instalowania się władzy sowieckiej^[125]. Został aresztowany przez NKWD na ulicy w Bukareszcie w 1946^{[90][123][125]} lub w 1947^[12][120]. W wyniku krótkiego śledztwa prowadzonego w Konstancy i procesu został skazany na karę 25 lat w poprawczych obozach pracy (ITŁ)^{[126][125][120]}. Od tego czasu był osadzony w obozach w Charkowie, Wołogdzie, Gorkim, Kirowie, Swierdłowsku, Czelabińsku, w „Minlagu” w Incie^{[12][17][120]}. Przeważnie pracował w kopalniach jako górnik przy fedrowaniu węgla^{[123][16][125][120]}. Do końca uwięzienia pozostawał w Poprawczym Obozie Pracy Nr 3 jako więzień oznaczony M-54902^[e][90]. Ostatnim miejscem pracy był w „Minlag” w Incie do sierpnia 1954^[127]. We wrześniu 1954 został wezwany do Kijowa, gdzie w KGB prowadzono wobec niego ponowne śledztwo trwające 9 miesięcy^[12][120]. Po jego zakończeniu postanowieniem Prezidium Wierchownogo Sowieta SSSR (Президиум Верховного Совета СССР) w Moskwie z 23 sierpnia 1955 został przedterminowo zwolniony z odbywania kary^[90]. We wrześniu 1955 odzyskał wolność^[90]. Jako repatriant powrócił do Polski, 29 września 1955 trafił do Punktu Repatriacyjnego w Grabanowie, po czym udał się do Sanoka i przybył tam 3 października 1955^{[128][16][129]} (lub w 1956^[130][131]). Następnie zamieszkał u swej matki w Tyrawie Wołoskiej^[22].

Po powrocie do Sanoka skierował się od razu do macierzystego Muzeum Historycznego i przy pierwszym spotkaniu z ówczesnym kierownikiem tegoż, a swoim dawnym współpracownikiem Stefanem Stefańskim, nie został przez niego rozpoznany^[132]. 1 listopada 1955 ponownie podjął pracę w tamtejszym muzeum w charakterze asystenta^[133]. W 1956 objął funkcję instruktora oświatowego^[134][135]. Powracając do swojej wcześniejszej pasji i działalności w latach 1956–1958 organizował prace ratownicze ocalałych zabytków w południowo-wschodniej Polsce, z energią przeszukując te obszary^[136][137]. Poświęcając wiele czasu przemierzał Bieszczady i gromadził zachowane tam zabytki oraz eksponaty (w tym wiele kilometrów pokonywał pieszo transportując zdobyte przedmioty)^[37][138]. Za jego sprawą powstał w muzeum dział etnograficzny^[36]. Współpracował m.in. z wojewódzkim konserwatorem zabytków Jerzym Turem, Franciszkiem Kotulą i Adamem Fastnachtem, razem z którymi przygotował zasady doboru obiektów^[23][14]. Był współinicjatorem powstania skansenu w Sanoku^{[139][140][141]}, powstałego w sierpniu 1958^[23], dla którego wybrano miejsce na terenie Białej Góry (tzw. „Szwajcaria Sanocka”)^[23]. Latem 1959 otrzymał tytuł służbowy kustosza^[142]. W sanockim muzeum był kustoszem działu etnograficznego^[126][36]. Z dniem 1 listopada 1959 został powołany na stanowisko kustosza z równoczesnym powierzeniem funkcji dyrektora Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku^[143] (według innych wersji MBL utworzono 11 grudnia 1958) i sprawował to stanowisko do września 1972^[144][120]. Za jego czasów powstały w Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku dwie pracownie: konserwatorska i budowlana, które funkcjonują do dzisiaj, dyrektor rozpoczął również wydawanie czasopisma naukowego „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku” i publikował na jego łamach^[145]. Tutaj opracowano pod jego kierunkiem pierwszy w historii polskiego muzealnictwa skansenowskiego statut, sprawdzono w praktyce system budowy parku własnymi brygadami konserwatorskimi, wypracowano wzorcowe modele organizacyjne oraz oryginalne metody konserwacji zabytków. W 1965 obchodził jubileusz 30-lecia pracy zawodowej w muzealnictwie^[146]. W tym samym roku podczas wykopów ulicznych przy łaźni miejskiej w Sanoku dokonał odkrycia glinianej dyszy do dymarki z XIII wieku^[147]. Tadeusz Polak w „Biuletynie Informacyjnym Zarządu Muzeów” z 1974 określił Aleksandra Rybickiego jako „twórcę wielu zasad teoretycznych w muzealnictwie skansenowskim”. W trakcie sprawowania stanowiska dyrektora MBL podano, że Aleksander Rybicki posiadał wykształcenie wyższe o specjalności muzeologa-etnografa^[148].

Był kolekcjonerem, a po odejściu ze stanowiska dyrektora MBL czas poświęcał na powiększanie kolekcji swoich zbiorów^[138][149]. 27 maja 1978 przekazał w darowiźnie na rzecz Muzeum Historycznego w Sanoku kolekcję ponad 500 eksponatów sztuki huculskiej^{[102][150][151]}, w tym ceramiki pokuckiej, której wystawa została otwarta podczas Dni Sanoka w czerwcu 1978^{[113][152][14]} (ekspozycja pod nazwą „Ceremika pokucka z daru kustosza Aleksandra Rybickiego”, wystawiona w budynku sanockiego Muzeum Historycznego, stała się największym zbiorem sztuki pokuckiej w Polsce^[153][154]). Jako miłośnik Józefa Piłsudskiego kolekcjonował też pamiątki związane z Marszałkiem^[14], zbierał też różnorakie przedstawienia Matki Boskiej w sztuce ludowej, kartki życzeniowe i kartki widokówki, druki ulotne, porcelanowe figurki, malowany fajans, meble, kobierce, lampy oraz był właścicielem zbiorów bibliotecznych^[155][156]. Był członkiem tajnego komitetu zmierzającego do organizacji Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku^[139]. Był też zaangażowany w przewiezienia tablicy pamiątkowej z Cmentarz Obrońców Lwowa do Polski^[139]. Był inicjatorem powstania w 1971 Społecznego Komitetu Budowy Mostu, zmierzającego do powstania mostu Białogórskiego na Sanie w Sanoku^[157]. Otrzymał rentą specjalną od 1 czerwca 1973^[158]. Po odgórnym pozbawieniu go stanowiska dyrektora MBL przeszedł na emeryturę 31 października 1972^{[159][72][156]}. Później nadal zajmował się ratowaniem zabytków^[14]. Był uważany za znawcę kultury i sztuki ludowej, w szczególności cerkiewnej^[160][36].

Od 1956 należał do Związku Zawodowego Pracowników Kultury^[161]. Był członkiem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (1966-1970), Stowarzyszenia Historyków Sztuki (wiceprezes Oddziału Rzeszowskiego SHS^[162][163])^[164]. Od 1964 był członkiem Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego, należąc do Koła Miejskiego w Sanoku, potem do Koła Sanok-Miasto^[12][164]. Był działaczem organizacji Związku Bojowników o Wolność i Demokrację, od 20 października 1957 do 1961 był wiceprzewodniczącym zarządu oddziału powiatowego w Sanoku^[165], od 7 grudnia 1958 do 1961 zastępcą przewodniczącego komisji weryfikacyjno-odznaczeniowej^[166], od 20 października 1968 do 1971 członkiem zarządu^[167][168] oraz udzielał się jako prelegent tej organizacji^[169]. Z ramienia ZBoWiD otrzymał zaświadczenie kombatanta w 1981^[170]. Należał także do Międzynarodowego Stowarzyszenia Muzeów Rolniczych (International Association of Agricultural Museums, AIMA)^[171].

Od czasu powrotu z ZSRR pod koniec lat 50. mieszkał w siedzibie Muzeum Państwowego tj. w budynku „Zajazdu” przy ul. Zamkowej w Sanoku^[3]. W późniejszych latach i do końca życia zamieszkiwał na poddaszu budynku tzw. „Zajazdu” przy ul. Romualda Traugutta 3 w Sanoku^[1], od 1960 stanowiącego administracyjną siedzibę MBL (za czasów swojego dyrektorowania Rybicki zakupił ten budynek, dokonał remontu i rozbudowy)^{[172][173][174]}. W okresie kierowania skansenem w swoim mieszkaniu gościł często osoby współpracujące z placówką^[15]. Wśród znajomych i pracowników muzeum, poza swoimi zainteresowaniami kolekcjonerskimi, został też zapamiętany z pasji kulinarnych^[15][173]. Po odejściu z pracy w MBL władze próbowały usunąć go z tego mieszkania^[163]. Był też inwigilowany i nachodzony przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa PRL^[163]. Wskutek wytworzenia nieżyczliwej atmosfery przez lata nie odwiedzał już Parku Etnograficznego MBL^[155]. Pod koniec życia w związku z chorobą przebywał w szpitalu w Rzeszowie (w tym czasie uzyskał wsparcie od rodziny Adolfa Jakubowicza)^[163]. Zmarł 14 października 1983 w szpitalu w Rzeszowie wskutek ciężkiej choroby^{[1][156][175][176]}. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Rymanowskiej w Sanoku 17 października 1983^{[1][177][178][12][164][179]}. Jego grób stanowił pierwotnie drewniany krzyż^[14], a w 2014 został postawiony nowy nagrobek.

• Sylwetka Aleksandra Rybickiego została przedstawiona w rozdziale „Cerkiewka” reportażowej książki pt. Powroty z 1980, autorstwa Adolfa Jakubowicza^[180][181].
• Powstała reportażowa praca dyplomowa pt. Pasja według Aleksandra Rybickiego autorstwa sanockiego dziennikarza Mariana Strusia (promotorem na Uniwersytecie Jagiellońskim był prof. Janusz Roszko)^[182][183].
• 18 października 1983 pamięć o zmarłym kilka dni wcześniej Aleksandrze Rybickim uczczono podczas zorganizowanej w Załużu ogólnopolskiej konferencji skansenowskiej^[184].
• W uhonorowaniu działalności muzealnika w Sanoku nazwano jego nazwiskiem ulicę w dzielnicy Dąbrówka, która przed 1991 została przemianowana na ulicę Dr. Karola Zaleskiego^[185]. W 1989 władze miasta Sanoka nadały patronat Aleksandra Rybickiego ulicy na Białej Górze w dzielnicy Wójtostwo prowadzącej do Muzeum Budownictwa Ludowego (Skansenu)^{[186][12][187][188]}. Tym samym przemianowana została istniejąca od 1982 ulica 26 Pułku Piechoty^[185][189].
• Na terenie Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku, w obrębie przeniesionego tam Kościoła z Bączala Dolnego został ustanowiony kamień pamiątkowy honorujący Aleksandra Rybickiego z okazji 100-lecia jego urodzin w 2004.
• Odniesienia do osoby Aleksandra Rybickiego zawarł jego współpracownik Stefan Stefański w rozdziale „Kustosz i pułkownik” swojej książki pt. Kartki z przeszłości Sanoka, wydanej w 2005^[190].

• Organizacja pracowni konserwatorskiej Muzeum Budownictwa Ludowego (w: Biuletyn Informacyjny Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku Nr 2/1965)^[191]
• O problemach organizacji muzeów pod otwartym niebem na przykładzie Muzeum Budownictwa Ludowego (w: Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku Nr 3/1966)^[192]
• Otwarcie części ekspozycji Parku Etnograficznego MBL w Sanoku w dniu 24. VII. 1966 r. (w: Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku Nr 4/1966)^[193]
• Wspomnienia (maszynopis)^[194]

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – nr 14358 (rozkazem Komendy Głównej AK z 3 października 1944)^[f][51]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski nr 370-69-1 (28 kwietnia 1969)^[182]
• Złoty Krzyż Zasługi B-35643 (22 lipca 1957)^[g][182]
• Krzyż Walecznych – dwukrotnie (po pierwszy rozkazem gen. bryg. Stefana Roweckiego ps. „Rakoń” za wyprowadzenie Marii Szerockiej ps. „Mucha” ze szpitala w Sanoku 11 listopada 1941^[195][196], po raz drugi zawiadomiony przez płk. Michała Kulawego 25 czerwca 1943 „za wielokrotne przejścia przez granicę kilku państw i trzykrotną ucieczkę po aresztowaniu”^[182][14]
• Krzyż Partyzancki K-36113 (20 grudnia 1966)^[182][154]
• Srebrny Krzyż Zasługi (1938, „za organizację Muzeum w Sanoku”)^[43]
• Brązowy Krzyż Zasługi (przed 1938)^[197]
• Brązowy Medal za Długoletnią Służbę (ok. 1938/1939)^[198] 
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 nr 5475 (20 marca 1959)^[199] i nr F-3745 (15 listopada 1957)^{[h][182][200]}
• Medal Komisji Edukacji Narodowej nr 38009 (14 października 1983)^[i][182][14]
• Krzyż Armii Krajowej nr 14169 (1 stycznia 1975, przyznany przez Kapitułę Koło b. Żołnierzy Armii Krajowej w Londynie)^[120][201]
• „Za Obronę Przemyśla” (1918)^[182]
• Gwiazda Przemyśla (1918)^[182]
• Odznaka pamiątkowa „Stanęli w Potrzebie 1920” (1920)^[182]
• Odznaka Grunwaldzka nr 227801 (15 grudnia 1957) i nr 194121 (15 września 1958)^[182]
• Odznaka „Zasłużony Działacz Kultury” nr 5608 (10 maja 1970)^[182][179]
• Złota Odznaka „Za opiekę nad zabytkami” nr 30 (23 listopada 1964)^[182][202]
• Odznaka pamiątkowa Pracowni Konserwacji Zabytków nr 199 (24 kwietnia 1970)^[203]
• Medal pamiątkowy z okazji 20-lecia działalności PKZ w służbie ochrony zabytków (26 kwietnia 1972)^[204]
• Odznaka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami^[179]
• Odznaka „Zasłużony dla Województwa Rzeszowskiego” (13 lipca 1967)^[182]
• Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Województwa Krośnieńskiego” (1982)^[182] oraz I stopnia (1983)^[205]
• Wpis „Księgi zasłużonych dla województwa krośnieńskiego” (lipiec 1983)^[206][207]
• Tarcza Herbowa Miasta Nowego Sącza (24 września 1975)^[182][154]
• Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” nr 97 (15 maja 1978)^[182][179]
• Odznaka Frontu Jedności Narodu (1979)^[162]
• Dyplom uznania z okazji 75-lecia Ruchu Ludowego i 25-lecia PRL przyznany przez Prezydium WK ZSL w Rzeszowie (1970)^[208]
• Dyplom uznania i medal pamiątkowy za udział w rozwoju Muzeum Ziemi Przemyskiej w Przemyślu (1974)^[209]
• Dyplom honorowy z okazji 25-lecia Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku „za wieloletni wkład pracy w jego rozwój” (28 maja 1983)^[210]
• Dyplom honorowy „za osiągnięcia w upowszechnianiu kultury” przyznany przez Ministra Kultury i Sztuki (3 maja 1982)^[211]
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki (1961)^[212]
• Nagroda Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie (1960)^[213]
• Nagroda im. inż. Józefa Marka (29 października 1967, „za pracę społeczną”)^[214]
• Laureat konkursu-plebiscytu „Postawy” za rok 1978 organizowanego przez Rozgłośnię Polskiego Radia w Rzeszowie i redakcję dziennika „Nowiny” oraz przedsiębiorstwa „Resovia-Tourist” i „Nyirtourist”^[113]
• II nagroda w konkursie „Węgry – Kraj Naszych Przyjaciół”, organizowanego przez Rozgłośnię Polskiego Radia w Rzeszowie w 1980, za relację dźwiękową na temat ruchu kurierskiego podczas II wojny światowej^[215]

Uwaga: odznaczenia uszeregowane wedle precedencji obowiązującej w PRL (Aleksander Rybicki zmarł w 1983).

• M.Z. Muzealnictwo pasją życia. „Nowiny”. Nr 51, s. 4, 1 marca 1962. 
• Na tatrzańskich szlakach. Niezwykły front. „Nowiny”. Nr 342, s. 3, 10 grudnia 1972. 
• Aleksander Rybicki: Po trzydziestu latach. Aleksander Rybicki – „Jacek” o kurierskiej działalności „Muchy”. W: Alfons Filar: Bohaterowie zielonych granic. Warszawa: Książka i Wiedza, 1974, s. 381–391.
• Adolf Jakubowicz. Konkurs – plebiscyt „Postawy”. Aleksander Rybicki. „Nowiny”. Nr 286, s. 6–7, 16–17 grudnia 1978. 
• Cerkiewka. W: Adolf Jakubowicz: Powroty. Rzeszów: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1980, s. 71–82.
• Andrzej Brygidyn. Na frontach II wojny światowej. Kurierskimi szlakami (II). „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 8 (242), s. 6, 1–10 sierpnia 1982. 
• Andrzej Brygidyn. Na frontach II wojny światowej. Kurierskimi szlakami (III). „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 9 (243), s. 5, 10–20 sierpnia 1982. 
• Andrzej Brygidyn. Na frontach II wojny światowej. Kurierskimi szlakami (IV). „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 10 (244), s. 6, 20–31 sierpnia 1982. 
• A.B.. Leśne ścieżki (1). „Podkarpacie”. Nr 1, s. 13, 6 stycznia 1983. 
• A.B.. Leśne ścieżki (2). „Podkarpacie”. Nr 2, s. 7, 13 stycznia 1983. 
• A.B.. Leśne ścieżki (3). „Podkarpacie”. Nr 3, s. 9, 20 stycznia 1983. 
• Artur Bata. Leśne ścieżki (4). „Podkarpacie”. Nr 4, s. 9, 27 stycznia 1983. 
• Marian Struś. Pasja według Aleksandra Rybickiego. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 13 (269), s. 4–5, 10–20 maja 1983. 
• Aleksander Rybicki. Nekrologi. „Nowiny”. Nr 245, s. 5, 17 października 1983. 
• Aleksander Rybicki. Nekrolog. „Nowiny”. Nr 246, s. 2, 18 października 1983. 
• Zbigniew Wawszczak. Żegnając Aleksandra Rybickiego. „Widnokrąg”. Nr 43, s. 2, 26 października 1983. 
• Artur Bata. Zasłużyć na ludzką pamięć. „Podkarpacie”. Nr 44, s. 5, 3 listopada 1983. 
• Halina Piasecka-Wilczyńska. Aleksander Rybicki. Etnograf – muzeolog – kolekcjoner. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 28, s. 7–14, 1984. 
• Arnold Andrunik: Rozwój i działalność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Ziemi Sanockiej w latach 1949–1984. Sanok: 1986, s. 1–335.
• Krzysztof Pietrus. Żegnając Aleksandra Rybickiego. „Widnokrąg”. Nr 8, s. 1, 21 lutego 1989. 
• Związek Bojowników o Wolność i Demokrację. Oddział w Sanoku. Deklaracje i karty ewidencyjne członków zwyczajnych R Raś-Rycyk 1959-1989, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 659, sygn. 89). s. 1–269.
• Andrzej Brygidyn: Kryptonim „San”. Żołnierze sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: Społeczny Komitet Wydawniczy „San”, 1992, s. 1–291.
• Edward Zając: Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939. Środowisko kulturalne. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 609–625. ISBN 83-86077-57-3.
• Andrzej Zagórski: W latach drugiej wojny światowej i konspiracji. Konspiracja w Sanoku w okresie okupacji. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 699–750. ISBN 83-86077-57-3.
• Józef Ząbkiewicz: W latach powojennych. Życie kulturalne. Muzeum historyczne. Muzeum Budownictwa Ludowego. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 897–924. ISBN 83-86077-57-3.
• Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994. W: Sanok. Dzieje miasta. Kraków: Secesja, 1995, s. 951. ISBN 83-86077-57-3.
• Henryk Olszański. Aleksander Rybicki (wspomnienie). „Tygodnik Sanocki”. Nr 41 (361), s. 7, 9 października 1998. 
• Edward Zając. Z sanockiej ziemi. Aleksander Rybicki (1904–1983). „Tygodnik Sanocki”. Nr 4 (429), s. 9, 28 stycznia 2000. 
• Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Część druga. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2000, s. 1–306. ISBN 83-909787-0-9.
• Edward Zając. Z sanockiej ziemi. Arnold Andrunik (1911-2000). „Tygodnik Sanocki”. Nr 6 (483), s. 8–9, 9 lutego 2001. 
• Halina Piasecka-Wilczyńska. Aleksander Rybicki (1904-1983). Twórca i dyrektor Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku. W setną rocznicę urodzin. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 36, s. 5–6, 2004. 
• Jerzy Tur. Wspomnienie o Aleksandrze Rybickim. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 36, s. 7–16, 2004. 
• Stefan Stefański: Kartki z przeszłości Sanoka. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej w Sanoku, 2005, s. 1–175. ISBN 83-919470-9-2.
• Jerzy Ginalski, Hubert Ossadnik. Pasja według Aleksandra Rybickiego. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 37, s. 5–68, 2008. 
• Marian Struś. Pasja według Aleksandra Rybickiego. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. Nr 37, s. 379–395, 2008. 
• Edward Zając: Sanockie biografie. Sanok: Oficyna Wydawnicza Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2009, s. 1–151. ISBN 978-83-61043-09-6.
• Mieczysław Granatowski: Jeszcze nie zapomniałem. W: Andrzej Brygidyn, Magdalena Brygidyn-Paszkiewicz: Wspomnienia i relacje żołnierzy Sanockiego Obwodu Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej 1939-1944. Sanok: 2012, s. 97–128. ISBN 978-83-903080-5-0.
• Arnold Andrunik (red. Krystyna Chowaniec): Zapiski z osobistych przeżyć w czasie II wojny światowej i okupacji. Sanok: Stowarzyszenie Wychowawców „Eleusis” w Sanoku, 2018, s. 1–168.
• Dokumenty osobiste dyr. Aleksandra Rybickiego, (zespół 11, sygn. 9), Archiwum Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku .
• Odznaczenia i wyróżnienia Aleksandra Rybickiego, (zespół 11, sygn. 16), Archiwum Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku .
• Działalność konspiracyjna Aleksandra Rybickiego podczas okupacji spisana przez E. Korczyńską w 1972, (zespół 11, sygn. 44), Archiwum Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku .
• Legitymacje i zaświadczenia przyznanych odznaczeń dla Aleksandra Rybickiego, (zespół 11, sygn. 82), Archiwum Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku .
• Odznaczenia Aleksandra Rybickiego z okresu międzywojennego i PRL i legitymacje, (zespół 11, sygn. 83), Archiwum Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku .
• Dokumenty po Aleksandrze Rybickim przekazane z Urzędu Wojewódzkiego w Rzeszowie w 1993, (zespół 11, sygn. 92), Archiwum Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku .