Awers i rewers | |
Baretka | |
Ustanowiono | |
---|---|
Wycofano | |
Wielkość |
38 × 38 mm |
Wydano |
ponad 94 tys. |
Powyżej | |
Poniżej | |
Projektant |
nieznany |
Krzyż Partyzancki – polskie wojskowe odznaczenie państwowe nadawane w latach 1945–1999[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Krzyż Partyzancki został ustanowiony dekretem Rady Ministrów z dnia 26 października 1945 roku[2], zatwierdzonym przez Prezydium Krajowej Rady Narodowej. Odznaczenie to zostało ustanowione „w celu upamiętnienia bohaterskiej walki zbrojnej żołnierzy oddziałów partyzanckich z hitlerowskim okupantem o Niepodległość, Wolność i Demokrację oraz celem nagrodzenia bojowych zasług w tej walce”.
W ustawie z 1960 roku uznano Krzyż Partyzancki jako odznaczenie wojenne stanowiące nagrodę za udział w walkach partyzanckich z hitlerowskim okupantem[3].
W latach 1944–1960 kolejność noszenia polskich odznaczeń była regulowana przepisami o poszczególnych odznaczeniach, lecz zasady i okoliczności noszenia odznaczeń nie były unormowane. W praktyce częściowo stosowano przepisy i zwyczaje przedwojenne, a częściowo korzystano z wzorów sowieckich[4]. Od 1960 Krzyż Partyzancki zajmował miejsce za Złotym Medalem Zasłużonym na Polu Chwały, a przed Medalem „Za waszą wolność i naszą”[5][6], a od 1992 roku – po obecnie obowiązujących odznaczeniach państwowych[7].
Z dniem 8 maja 1999 nadawanie Krzyża Partyzanckiego uznano za zakończone[8].
Zasady nadawania
[edytuj | edytuj kod]Krzyż Partyzancki był nadawany jednorazowo organizatorom, dowódcom i członkom oddziałów partyzanckich walczących z Niemcami na terenie Polski, a także Polakom walczącym w oddziałach partyzanckich na terenie ZSRR, Jugosławii i Francji oraz cudzoziemcom walczącym w oddziałach partyzanckich na terenie Polski. Odznaczenie nadawało Prezydium Krajowej Rady Narodowej w drodze uchwały, od 1952 roku Rada Państwa, a od 1989 Prezydent RP. Nadawane było także miejscowościom.
Opis odznaki
[edytuj | edytuj kod]Odznaką Krzyża Partyzanckiego[9] jest równoramienny krzyż, złocony o wymiarach 38 × 38 mm, brzegi krzyża są zakończone ornamentowanym obramowaniem. Na awersie pośrodku krzyża znajduje się orzeł, a na ramionach napis ZA – POLSKĘ – WOLNOŚĆ – i LUD (dewiza Armii Ludowej[10]). Na rewersie na poziomych ramionach napis PARTYZANTOM, na górnym pionowym ramieniu data 1939, a na dolnym data 1945.
Krzyże wykonywano ze złoconego mosiądzu. Projektant odznaczenia jest nieznany[1].
Wstążka odznaczenia jest ciemnozielona o szerokości 35 mm, z czarnymi paskami szerokości 7 mm po bokach, umieszczonymi 2 mm od jej brzegu.
Odznaczeni
[edytuj | edytuj kod]Po raz pierwszy odznaczenia zostały nadane uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej „powziętą na posiedzeniu w dniu 12 czerwca 1946, w uznaniu dla wielkich zasług, położonych w czasie najazdu niemieckiego lat 1939–1945 przy organizowaniu oddziałów partyzanckich i prowadzeniu nieprzerwanej walki z najeźdźcą odznaczeni zostali: KRZYŻEM PARTYZANCKIM
- Marszałek Polski Michał Rola-Żymierski,
- Prezes Rady Ministrów Edward Osóbka-Morawski,
- Wicepremier Władysław Gomułka,
- Gen. dyw. Franciszek Jóźwiak,
- Gen. dyw. inż. Marian Spychalski,
- Gen. dyw. Aleksander Zawadzki,
- Minister kultury i sztuki Władysław Kowalski,
- Józef Cyrankiewicz (zachowano oryginalną pisownię)[11].
Miejscowości odznaczone Krzyżem Partyzanckim:
- Buczkowice – wieś w powiecie bielskim, województwo śląskie (1972)
- Kaniów – wieś w powiecie bielskim, województwo śląskie (1972)
- Kroczyce – wieś w powiecie zawierciańskim, województwo śląskie (1972)
- Lędziny – miasto w powiecie bieruńsko-lędzińskim, województwo śląskie (1972)
- Mstów – wieś w powiecie częstochowski, województwo śląskie (1972)
- Ogrodzieniec – miasto w powiecie zawierciańskim, województwo śląskie (1972)
- Brenna – wieś w powiecie cieszyńskim, województwo śląskie
- Zwięczyca (1979)
- Różaniec – wieś w powiecie biłgorajskim, województwo lubelskie (7 maja 1980 r.)
- Kazimierza Wielka – miasto w powiecie kazimierskim, województwo świętokrzyskie (1985)
Wg Stefana Oberleitnera w sumie w latach 1945–1989 nadano 76 664 Krzyży Partyzanckich, a w latach 1990–1999 odznaczono jeszcze wielu żołnierzy świadomie pomijanych przez komunistyczne władze[1], m.in. partyzantów związanych z ruchem narodowym i NSZ[13]. W kolejnych latach odznaczono:
- 1990 – 1862 osoby,
- 1991 – 723 osoby,
- 1992 – 1140 osób,
- 1993 – 1325 osób,
- 1994 – 1658 osób,
- 1995 – 5267 osób,
- 1996 – 2167 osób,
- 1997 – 939 osób,
- 1998 – 975 osoby,
- 1999 – 1330 osób,
razem – 17 386 osoby[1].
Wg danych Biura Odznaczeń Państwowych Kancelarii Rady Państwa oraz Biura Odznaczeń Kancelarii Prezydenta RP nadano 75 374 krzyże do 1987 r., a później jeszcze dodatkowo 18 651 krzyży; łącznie – 94 025 krzyży[14].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Stefan Oberleitner: Ordery, odznaczenia i odznaki III Rzeczypospolitej Polskiej 1990–1999. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2001, s. 54-55. ISBN 83-7174-726-8.
- ↑ Dekret z dnia 26 października 1945 r. o „Krzyżu Partyzanckim” (Dz.U. z 1945 r. nr 50, poz. 288)
- ↑ Art. 11 ustawa z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach (Dz.U. z 1960 r. nr 10, poz. 66)
- ↑ Zbigniew Krotke: Polski Krzyż Zasługi 1923-2000. Dzieje i katalog. Białystok, Lublin: PTN, 2010, s. 168. ISBN 978-83-896162-1-0
- ↑ „Instrukcja Kancelarii Rady Państwa z dnia 29 lutego 1960 r. w sprawie sposobu noszenia orderów i odznaczeń” (M.P. z 1960 r. nr 25, poz. 122)
- ↑ „Uchwała Rady Państwa z dnia 6 stycznia 1977 r. w sprawie opisu odznak orderów i odznaczeń oraz sposobu ich noszenia” (M.P. z 1977 r. nr 2, poz. 13)
- ↑ „Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 listopada 1992 r. w sprawie opisu, materiału, wymiarów wzorów rysunkowych oraz sposobu i okoliczności noszenia odznak orderów i odznaczeń” (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 452)
- ↑ Art. 2 pkt. 1 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1992 r. Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustawy (Dz.U. z 1992 r. nr 90, poz. 451) i art. 1 ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy – Przepisy wprowadzające ustawę o orderach i odznaczeniach, uchylające przepisy o tytułach honorowych oraz zmieniające niektóre ustaw Dz.U. z 1995 r. nr 83, poz. 419) w zw. z art. 11 ustawy z dnia 17 lutego 1960 r. o orderach i odznaczeniach.
- ↑ Art. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o „Krzyżu Partyzanckim”
- ↑ K. Satora, Emblematy, godło i symbole GL i AL, Warszawa 1973
- ↑ „Uchwała Prezydium Krajowej Rady Narodowej z dnia 12 czerwca 1946 r. o odznaczeniach w uznaniu dla wielkich zasług, położonych w czasie najazdu niemieckiego lat 1939–1945 przy organizowaniu oddziałów partyzanckich i prowadzeniu walki z najeźdźcą” (M.P. z 1946 r. nr 116, poz. 216)
- ↑ Czesław Kurowski, [w:] Służba zdrowia Wojska Polskiego II RP [online], gabinet.eu (Internetowy Katalog Branży Medycznej), 19 października 2011 [dostęp 2013-04-09] [zarchiwizowane z adresu 2014-07-14] .
- ↑ Odznaczeni Krzyżem Partyzanckim. nsz.com.pl. [dostęp 2015-11-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-18)].
- ↑ Wojciech Stela: Polskie ordery i odznaczenia (Vol. I). Warszawa: 2008, s. 20.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Wanda Bigoszewska: Polskie ordery i odznaczenia. Warszawa: Wyd. Interpress, 1989. ISBN 83-223-2287-9.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Odznaczeni Krzyżem Partyzanckim. nsz.com.pl, 2010-06-21. [dostęp 2016-10-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-18)].