Antypapież

Antypapież – osoba powołana przez grupę duchowieństwa na tron papieski nieprawnie, za pontyfikatu legalnego papieża lub w czasie, gdy urząd papieski był nieobsadzony^[1].

Antypapieże wybierani byli najczęściej wskutek sporów teologicznych (np. Hipolita powołano w czasie sporów wokół sabelianizmu) lub politycznych (np. Paschalis obsadził tron papieski dzięki przekupieniu niezwykle wpływowego wówczas arcybiskupa Rawenny). Gdy zaczęło kształtować się Państwo Kościelne i rosło jego znaczenie polityczne, coraz częściej spory wokół powołania papieża były odbiciem walki o wpływy różnych stronnictw czy rodów. Pomimo wprowadzenia w 1059 roku zasady powoływania papieży przez kolegium kardynalskie, sytuacja nie uległa zmianie^[2].

W czasie wielkiej schizmy zachodniej, obok biskupów Rzymu urzędowali również antypapieże obediencji awiniońskiej oraz pizańskiej.

Przez sedewakantystów ostatni papieże są uznawani za antypapieży. Według większości z nich ostatnim prawowitym papieżem był Pius XII (zm. 1958) bądź Jan XXIII (zm. 1963), ale istnieją również nurty sedewakantyzmu uznające za ostatniego papieża Piusa XI (zm. 1939), a nawet Piusa IX (zm. 1878)^[3].

Sam fakt ogłoszenia się przez kogoś papieżem to za mało, by uznać daną osobę za antypapieża. Na przykład były zakonnik katolicki Francuz Michel Auguste Marie Collin(inne języki) (zm. 1974) przybrał imię Klemensa XV i głosił, że w 1950 roku Chrystus powołał go na papieża. Hiszpan Clemente Domínguez y Gómez (1946–2005) uznał się w 1978 roku za papieża Grzegorza XVII^[4], traktując papieża w Rzymie jako antypapieża. Od 1998 w Stanach Zjednoczonych działał pod imieniem Piusa XIII^[4] były zakonnik i dawny zwolennik abp. Marcela Lefebvre Lucian Pulvermacher. Status tych osób, w przeciwieństwie do dawnych antypapieży, którzy mieli poparcie choćby części kolegium kardynalskiego, nie wystarcza, aby uznać je za antypapieży. Z tego względu w ich wypadku umieszczane przy imieniu słowo „antypapież” powinno być brane w cudzysłów.

Istnieją spory co do liczby antypapieży w historii. Wymienia się od 36 do 43 antypapieży. W roku 1942 kardynał Giovanni Mercati, Archiwista Świętego Kościoła Rzymskiego, stworzył listę antypapieży, która od tamtej pory została oficjalnie uznana przez Kościół katolicki. Zamieszczona lista jest zgodna z listą Mercatiego. Różnice w liczbie antypapieży wynikają z podejścia historyków, a nawet teologów Kościoła katolickiego (np. watykańskie Annuario Pontificio aż do XX wieku wymieniało jako legalnych papieży obediencji pizańskiej).

Lista Mercatiego^[5]

Antypapież	Imię łacińskie	Świeckie imię i nazwisko	Miejsce urodzenia	Pontyfikat	Wiek
Hipolit	Hippolytus		Azja Mniejsza, Cesarstwo Rzymskie (Turcja)	217–235	III
Nowacjan	Novatianus			marzec 251 – 258	III
Feliks II	Felix Secundus			355 – 22 listopada 365	IV
Ursyn	Ursinus			wrzesień 366 – listopad 367	IV
Eulaliusz	Eulalius			27 lub 29 grudnia 418 – 3 kwietnia 419	V
Wawrzyniec	Laurentius			1) 22 listopada 498 – luty 499 2) 501–505	V
Dioskur				22 września 530 – 14 października 530	VI
Teodor	Theodorus			687	VII
Paschalis		Paschalis		687	VII
Konstantyn II	Constantinus Secundus			5 lipca 767 – 6 sierpnia 768	VIII
Filip	Philippus			31 lipca 768	VIII
Jan VIII	Ioannes Octavus			styczeń 844	IX
Anastazy III	Anastasius Tertius			sierpień 855 – wrzesień 855	IX
Krzysztof	Christophorus		Rzym, Państwo Kościelne (Włochy)	lipiec lub wrzesień 903 – styczeń 904	X
Bonifacy VII Ponownie	Bonifacius Septimus	Franco	Włochy	sierpień 984 – lipiec 985
Jan XVI	Ioannes Sextus Decimus	Jan Philagathus (Filogatos)	Rossano, Hrabstwo Kalabrii (Włochy)^[a]	kwiecień 997 – luty 998
Grzegorz VI	Gregorius Sextus			1012	XI
Benedykt X	Benedictus Decimus	Giovanni Mincius	Rzym, Państwo Kościelne (Włochy)	5 kwietnia 1058 – 24 stycznia 1059
Honoriusz II	Honorius Secundus	Piotr Cadalus	Rzym, Państwo Kościelne (Włochy)	28 października 1061 – 1064/1072
Klemens III	Clemens Tertius	Wibert z Rawenny	Parma, Święte Cesarstwo Rzymskie (Włochy)	1) 26 czerwca 1080 2) 24 maja 1084 – 8 września 1100
Teodoryk	Theodoricus			wrzesień 1100 – styczeń 1101	XII
Albert	Albertus		Włochy	luty – marzec 1102
Sylwester IV	Silvester Quartus	Maginulf	Niemcy lub Włochy	18 listopada 1105 – 12 kwietnia 1111
Grzegorz VIII	Gregorius Octavus	Maurice	Limousin, Królestwo Francji (Francja)	8 marca 1118 – kwiecień 1121
Celestyn II^[b]	Coelestinus Secundus	Teobaldo Bocapeccus	Rzym, Państwo Kościelne (Włochy)	16 grudnia 1124
Anaklet II	Anacletus Secundus	Pietro Pierleoni OSB	Rzym, Państwo Kościelne (Włochy)	14 lutego 1130 – 25 stycznia 1138
Wiktor IV	Victor Quatrus	Gregorio de Ceccano	Ceccano, Państwo Kościelne (Włochy)	marzec 1138 – 29 maja 1138
Wiktor IV	Victor Quatrus	Ottaviano de Monticello	Rzym, Państwo Kościelne (Włochy)	7 września 1159 – 20 kwietnia 1164
Paschalis III	Paschalis Tertius	Guido di Crema	Crema, Święte Cesarstwo Rzymskie (Włochy)	22 kwietnia 1164 – 20 września 1168
Kalikst III	Callistus Tertius	Giovanni de Struma OSB	Toskania, Święte Cesarstwo Rzymskie (Włochy)	wrzesień 1168 – 29 sierpnia 1178
Innocenty III	Innocentius Tertius	Lando de Sittino	Lacjum, Państwo Kościelne (Włochy)	29 września 1179 – styczeń 1180
Mikołaj V	Nicolaus Quintus	Pietro Rainalducci OFM	Borgorose, Włochy	12 maja 1328 – 25 sierpnia 1330	XIV
Klemens VII	Clemens Septimus	Robert z Genewy	Genewa, Święte Cesarstwo Rzymskie (Szwajcaria)	20 września 1378 – 16 września 1394
Benedykt XIII	Benedictus Tertius Decimus	Pedro de Luna	Illueca, Hiszpania	28 września 1394 – 26 lipca 1417
Aleksander V	Alexander Quintus	Pietro Philarghi OFM	Kreta, Republika Wenecka (Grecja)	26 czerwca 1409 – 3 maja 1410	XV
Jan XXIII	Ioannes Vicesimus Tertius	Baldassare Cossa	Neapol, Królestwo Neapolu (Włochy)	17 maja 1410 – 29 maja 1415
Feliks V	Felix Quintus	Amadeusz VIII	Chambéry, Księstwo Sabaudii (Francja)	5 listopada 1439 – 7 kwietnia 1449

Współcześni „antypapieże”^[6]

„Antypapież”	Prawdziwe imię i nazwisko	„Pontyfikat”	Państwo
Klemens XV(inne języki)	Michel Auguste Marie Collin(inne języki)	1963 - 23 czerwca 1974^[7]	Francja
Grzegorz XVII	Gaston Tremblay	24 czerwca 1968 - 31 lipca 2011^[8]	Kanada
Emmanuel I	Gino Frediani	12 października 1973 - 28 kwietnia 1984^[9]	Włochy
Piotr II	Chester Olszewski	31 maja 1977–1980^[10]	Stany Zjednoczone
Grzegorz XVII	Clemente Domínguez y Gómez	15 sierpnia 1978 - 22 marca 2005^[11]	Hiszpania
Hadrian VII	Francis Konrad Schuckardt	21 czerwca 1984 - 5 listopada 2006^[12]	Stany Zjednoczone
Piotr II	Aimé Baudet	od 10 kwietnia 1984^[13]	Belgia
Piotr II	Pierre Henri Bubois	od 1985^[14]	Belgia
Michał I(inne języki)	David Allen Bawden(inne języki)	16 lipca 1990 - 2 sierpnia 2022^[15]	Stany Zjednoczone
Walerian I	Valeriano Vestini	15 sierpnia 1990 - wrzesień 1995^[16]	Włochy
Linus II	Victor von Pentz	29 czerwca 1994 - lipiec 2007^[17]	Wielka Brytania
Piotr II	Maurice Achieri of Le Perreux	1995 - 13 lutego 2016^[18]	Francja
Piotr II	Julius Tischler	od 1998^[19]	Niemcy
Pius XIII	Earl Lucian Pulvermacher	24 października 1998 - 30 listopada 2009^[20]	Stany Zjednoczone
Grzegorz XIX	Reinaldus Michael Benjamins	od 2001^[21]	Stany Zjednoczone
Piotr II	Manuel Alonso Corral	26 marca 2005 - 15 lipca 2011^[22]	Hiszpania
Piotr II(inne języki)	William Kamm(inne języki)	od kwietnia 2005^[23]	Australia
Jan XX	Roberto Carnevale	od 2005^[24]	Włochy
Piotr III	Joseph Odermatt	od 22 kwietnia 2016	Szwajcaria

Zobacz też

Uwagi

↑ Był pochodzenia greckiego.
↑ We współczesnej historiografii klasyfikowanie Teobalda jako antypapieża jest kwestionowane i proponuje się określać go jako papież elekt.

Przypisy

↑ antypapież, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-10-05] .
↑ J. Warmiński, H. Wojtyska, Antypapież, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 1, Lublin 1973, kol. 727.
↑ Bunt w imię ortodoksji. katolicki.net. [dostęp 2023-01-23].
↑ ^a ^b W. Jakubowski, K. Jajecznik, Wątek tradycji katolickiej w myśli politycznej i publicystyce Narodowego Odrodzenia Polski, [w:] Dylematy historii i polityki: księga dedykowana Profesor Annie Magierskiej, red. R. Chwedoruk, D. Przastek, Warszawa 2008, s. 250.
↑ J. Warmiński, H. Wojtyska, Antypapież, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 1, Lublin 1973, kol. 728.
↑ Jadwiga Knie-Górna: Papież z second-handu. przewodnik-katolicki.pl, 2006-07-06. [dostęp 2023-01-28].
↑ „Antypapież” Klemens XV
↑ „Antypapież” Grzegorz XVII
↑ „Antypapież” Emmanuel I
↑ „Antypapież” Piotr II
↑ „Antypapież” Grzegorz XVII
↑ „Antypapież” Hadrian VII
↑ „Antypapież” Piotr II
↑ „Antypapież” Piotr II
↑ „Antypapież” Michał I
↑ „Antypapież” Walerian I
↑ „Antypapież” Linus II
↑ „Antypapież” Piotr II
↑ „Antypapież” Piotr II
↑ „Antypapież” Pius XIII
↑ „Antypapież” Grzegorz XIX
↑ „Antypapież ”Piotr II
↑ „Antypapież” Piotr II
↑ „Antypapież” Jan XX

Bibliografia

J. Warmiński, H. Wojtyska, Antypapież, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 1, Lublin 1973, kol. 727-728.

[g-6] Był pochodzenia greckiego.

[7] We współczesnej historiografii klasyfikowanie Teobalda jako antypapieża jest kwestionowane i proponuje się określać go jako papież elekt.

[1] antypapież, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-10-05] .

[2] J. Warmiński, H. Wojtyska, Antypapież, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 1, Lublin 1973, kol. 727.

[3] Bunt w imię ortodoksji. katolicki.net. [dostęp 2023-01-23].

[depot.ceon.pl-4] W. Jakubowski, K. Jajecznik, Wątek tradycji katolickiej w myśli politycznej i publicystyce Narodowego Odrodzenia Polski, [w:] Dylematy historii i polityki: księga dedykowana Profesor Annie Magierskiej, red. R. Chwedoruk, D. Przastek, Warszawa 2008, s. 250.

[5] J. Warmiński, H. Wojtyska, Antypapież, [w:] Encyklopedia Katolicka, t. 1, Lublin 1973, kol. 728.

[8] Jadwiga Knie-Górna: Papież z second-handu. przewodnik-katolicki.pl, 2006-07-06. [dostęp 2023-01-28].

[9] „Antypapież” Klemens XV

[10] „Antypapież” Grzegorz XVII

[11] „Antypapież” Emmanuel I

[12] „Antypapież” Piotr II

[13] „Antypapież” Grzegorz XVII

[14] „Antypapież” Hadrian VII

[15] „Antypapież” Piotr II

[16] „Antypapież” Piotr II

[17] „Antypapież” Michał I

[18] „Antypapież” Walerian I

[19] „Antypapież” Linus II

[20] „Antypapież” Piotr II

[21] „Antypapież” Piotr II

[22] „Antypapież” Pius XIII

[23] „Antypapież” Grzegorz XIX

[24] „Antypapież ”Piotr II

[25] „Antypapież” Piotr II

[26] „Antypapież” Jan XX

[27] Celestyn II ostatecznie nie objął urzędu. Od czasów badań Mercatiego zaliczany do antypapieży, jednak we współczesnej historiografii klasyfikacja ta jest kwestionowana i proponuje się określać go jako „papież elekt”

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[a]

[b]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[A]

III wiek	Hipolit Rzymski Nowacjan
IV wiek	Feliks II Ursyn
V wiek	Eulaliusz Wawrzyniec
VI wiek	Dioskuros
VII wiek	Teodor Paschalis
VIII wiek	Konstantyn II Filip
IX wiek	Jan VIII Anastazy III
X wiek	Krzysztof Donus II (domniemany antypapież) Bonifacy VII Jan XVI
XI wiek	Grzegorz VI Benedykt X Honoriusz II Klemens III
XII wiek	Teodoryk Albert Sylwester IV Grzegorz VIII Celestyn II^[A] Anaklet II Wiktor IV Wiktor IV Paschalis III Kalikst III Innocenty III
XIV wiek	Mikołaj V Klemens VII Benedykt XIII
XV wiek	Aleksander V Jan XXIII Klemens VIII Feliks V

Lista Mercatiego[5]