Ar-Rab al-Chali
20°N 50°E/20,000000 50,000000 Ar-Rub’ al-Khali w południowej części Półwyspu Arabskiego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Powierzchnia |
650 000 km² |
| Miejscowości | |
| Wysokość |
500 m n.p.m. |
| Rodzaj obiektu | |
Położenie na mapie Azji  | |
| 20°N 50°E/20,000000 50,000000
| |
_sand_dunes_imaged_by_Terra_(EOS_AM-1).jpg){kind=spacer}
Ar-Rab al-Chali[1], (arab. الربع الخالي, Ar-Rab‛ al-Khālī) – pustynia piaszczysta w południowej części Półwyspu Arabskiego na terytorium południowo-wschodniej Arabii Saudyjskiej oraz częściowo na terytorium Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Jemenu i Omanu.
Największy obszar pustyni piaszczystej na świecie.
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Arabska nazwa Ar-Rab‛ al-Khālī oznacza „pustą okolicę” (w dosłownym tłumaczeniu: „pusty kwartał”)[2][3]. Pochodzenie nazwy nie jest znane – niektórzy badacze upatrują jej źródeł w starej nazwie arabskiej z księgi arabskiego żeglarza i kartografa Ahmada ibn Madżida (1421–1500) a inni w nazwach nadanych przez odkrywców europejskich[4].
Nieliczni miejscowi Beduini rzadko używają formalnej nazwy arabskiej, nazywając pustynię Ar-Rimal (w dosłownym tłumaczeniu: „piach”)[5][3].
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Ar-Rab al-Chali to pustynia piaszczysta w środkowej części Półwyspu Arabskiego[6] na terytorium południowo-wschodniej Arabii Saudyjskiej (80% pustyni[4]) oraz częściowo na terytorium Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Jemenu i Omanu[2]. Granica ze Zjednoczonymi Emiratami Arabskimi została ustalona w 1974 roku, natomiast granice z Omanem na południu i Jemenem na południowym wschodzie pozostają sporne[5]. Ar-Rab al-Chali zajmuje ok. 25% powierzchni Arabii Saudyjskiej[2].
Rozciąga się na długości ponad 1200 km a jej szerokość wynosi ok. 500 km[6]. Z powierzchnią ok. 650 tys. km²[6][2][4] jest według Encyklopedii Britannica największym ciągłym obszarem pokrytym piaskiem na świecie[2], natomiast Saudi Geological Survey (SCS) podaje, że jest jednym z największych, ciągłych obszarów pustyni piaszczystej na świecie[4]. Ar-Rab al-Chali powstała najprawdopodobniej podczas pluwiałów i okresów pomiędzy pluwiałami trzeciorzędu i czwartorzędu[4].
Na zachodzie pustyni znajdują się wzniesienia sięgające 600 m n.p.m. a piasek jest miałki i miękki, na wschodzie zaś teren opada do 180 m n.p.m. i pokryty jest wydmami, płaskimi połaciami piasku i solniskami[2]. W południowo-wschodniej części, wzdłuż granicy Omanu, rozciągają się rozległe tereny słonych bagien Umm as-Samim[5][6].
Podłoże tworzą kredowe i trzeciorzędowe wapienie[6]. Na pustyni widoczne są wadi – suche koryta starych rzek[6]. W południowo-wschodniej części znajdują się kratery meteorytowe Wabar[7].
Wydmy
[edytuj | edytuj kod]Na pustyni występują:
- głównie wydmy podłużne – osiągające długość 200 km[8]) i wysokość do 100 m, biegnące równolegle do siebie pomiędzy południowo-zachodnią a północno-wschodnią częścią pustyni; występujące powszechnie w części zachodniej[4]
- barchany – wysokie, duże wydmy w części północno-wschodniej, osiągające wysokość 150–200 m i długość kilku kilometrów[4]
- wydmy poprzeczne – wysokie wydmy, o wysokości dochodzącej do 300 m[6]; w środkowej części pustyni występują masywne wydmy z połączenia wydm poprzecznych biegnących w przeciwnych kierunkach, osiągające ok. 100 m wysokości[4]
- wydmy gwiaździste – wysokie wydmy w kształcie piramidy, o stromych zboczach, pojedyncze lub powstałe z połączenia kilku wydm, osiągające wysokość 200 m, występujące w południowej i wschodniej części pustyni[4]
Klimat
[edytuj | edytuj kod]Ar-Rab al-Chali jest jednym z najbardziej suchych regionów świata, praktycznie niezamieszkanym[2]. Suma roczna opadów wynosi poniżej 100 mm[6]. W niektórych obszarach pustyni susze trwają ponad dziesięć lat[5].
Flora i fauna
[edytuj | edytuj kod]Pustynię z rzadka porastają krzewy i trawy – zidentyfikowano jedynie ok. 37 gatunków roślin tam występujących, w większości bylin[5].
Do niedawana w regionie obserwowano oryksa arabskiego, który wyginął najprawdopodobniej wskutek suszy lub polowań[4]. Gatunek jest reintrodukowany na terenie Uruk Bani Ma’arid – obszaru chronionego na zachodnim krańcu Ar-Rab al-Chali, gdzie wprowadzono również gazelę górską i czarnoogonową[9].
Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Pod pustynią znajdują się bogate złoża ropy naftowej, m.in. Al-Ghawār – największe konwencjonalne pole naftowe na świecie[2]. Ropa eksploatowana jest intensywnie od lat 50. XX wieku[5].
Na skrajach pustyni wypasane są wielbłądy[6].
Ekspedycje
[edytuj | edytuj kod]Region pozostawał przez długi czas niezbadany[4] i jeszcze nie jest zbyt dobrze poznany[2]. W pierwszej połowie XX w. przeprowadzono kilka ekspedycji, głównie w poszukiwaniu surowców, m.in. pod kierownictwem D.E. Cheesemana (1923), Burtrama Thomasa (1930), Harry’ego St. Johna Philby’ego (1932) i Wilfreda Thesigera (1945)[4]. Thomas był pierwszym Europejczykiem, który przeprawił się przez pustynię[10]. Thesiger przeprawił się przez pustynię dwukrotnie, korzystając z pomocy miejscowych Beduinów, a swoje wrażenia z podróży wydał w 1959 roku w formie książki, którą zatytułował Arabian Sands[10].
Od 25 lutego do 9 marca 2006 roku Saudi Geological Survey (SCS) przeprowadziła ekstensywne badania pustyni[4].
W 2012 roku śladami Thesigera udali się Alastair Humphreys i Leon McCarron, którzy podczas wyprawy nakręcili film dokumentalny Into The Empty Quarter[11][12].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nazewnictwo Geograficzne Świata. Zeszyt 2. Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych, 2004, s. 21. ISBN 83-239-7552-3. [dostęp 2017-07-30]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Rub’ al-Khali, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-07-30] (ang.).
- ↑ a b H. Stewart Edgell: Arabian Deserts: Nature, Origin and Evolution. Springer Science & Business Media, 2006, s. 126. ISBN 978-1-4020-3970-6. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m The Empty Quarter. [w:] The Saudi Geological Survey [on-line]. 2010-10-21. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Arabia, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-07-30] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i Rub al-Chali, Ar-, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-07-30].
- ↑ Wabar. [w:] Earth Impact Database [on-line]. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
- ↑ H. Stewart Edgell: Arabian Deserts: Nature, Origin and Evolution. Springer Science & Business Media, 2006, s. 125. ISBN 978-1-4020-3970-6. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
- ↑ `Uruq Bani Ma’arid. [w:] Saudi Wildlife Authority [on-line]. [dostęp 2017-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-30)]. (ang.).
- ↑ a b Michael Quentin Morton. THESIGER AND THE OILMEN: A DILEMMA OF OIL EXPLORATION IN SOUTHERN ARABIA, 1930–1955. „Oil-Industry History”. 1, s. 1–14, 2013. 14. (ang.).
- ↑ John Denzell: In the footsteps of Thesiger: two Britons on a hotter, unexpected desert adventure. [w:] The National [on-line]. 2012-12-10. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
- ↑ Into The Empty Quarter. [w:] alastairhumphreys.com [on-line]. [dostęp 2017-07-30]. (ang.).
