Architektura (łac. architectura, od architector „buduję”^[1] z gr. archi „naczelny” i tekton „budowniczy”) – ogół obiektów materialnych, tworzonych przez człowieka, trwale związanych z określonym punktem powierzchni Ziemi służących zaspokojeniu jego potrzeb osobistych, jak i społecznych.

Składowe architektury to obiekty takie jak rzeźba stojąca w ogrodzie, ławka, ogrodzenie, chodnik, budynek mieszkalny, budynki użyteczności publicznej, drogi, mosty, wiadukty, przepusty, wały, elektrownie, warownie itp.^[1][2]

W innym ujęciu mianem architektury określa się dyscyplinę organizującą i kształtującą przestrzeń w realnych formach niezbędnych do zaspokojenia materialnych i duchowych potrzeb człowieka^[3]. Osoby kształcące się w tej dyscyplinie, a także zawodowi architekci – często przypisują tej dyscyplinie rolę przodującą w stosunku do dyscyplin sztuki takich jak malarstwo i rzeźba^[4].

Dyscyplina zwana architekturą (inaczej dziedzina architektury) nie jest sklasyfikowana w zakresie klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych według OECD. W zakresie tej klasyfikacji znajduje się za to Inżynieria architektury jako jeden z zakresów dyscypliny zwanej Inżynierią lądową znajdującej się w Dziedzinie Nauk Inżynieryjnych i Technicznych. W wielu krajach na uczelniach wyższych nie ma kierunków studiów o nazwie architektura, są za to kierunki takie jak „architectural design” (Wielka Brytania).

W języku polskim funkcjonuje sformułowanie „dziedzina architektury i budownictwa”^[5] jako jedna nierozerwalna dziedzina wiedzy, jak też rozdzielanie tych pojęć na dwie składowe.

Pojęcia architektury rozumianego jako dyscyplina kształtująca określoną przestrzeń używa się w wielu innych dziedzinach.

 Osobny artykuł: Architektura wnętrz.

 Osobny artykuł: Architektura krajobrazu.

 Osobny artykuł: Architektura procesora.

 Osobny artykuł: Architektura komputera.

 Osobny artykuł: Architektura korporacyjna.

 Osobny artykuł: Architektura informacji.

 Osobny artykuł: Historia architektury.

Najstarszym znanym utworem literackim na temat architektury jest De architectura^[6] Witruwiusza. Według Witruwiusza na pojęcie architektury składały się dyscypliny takie jak budownictwo (sztuka budowania budowli, budynków i obiektów małej architektury), gnomonika (sztuka budowania zegarów słonecznych) i mechanika (sztuka budowania machin wojennych i budowlanych). Określił on także podstawowe zasady projektowania i wznoszenia budowli. Są to^[7]:

• trwałość (firmitas) – wtedy jest zachowana, gdy fundamenty opuści się aż do twardego gruntu, a wybór materiałów będzie troskliwy i niezbyt oszczędny,
• użyteczność (utilitas) – rozkład budynków będzie niezacieśniony i dostosowany do miejsca ich wykonania i funkcji.
• piękno (venustas) – gdy powierzchowność (wykończenie materiałów) będzie przyjemna i kształtna oraz stosunek części trafnie rozporządzony.

Wprowadzenie do budownictwa żeliwa (1779), później stali, i wynalezienie żelbetu (J. Monier 1849), doprowadziły do podziału na „sztukę zdobienia” i „sztukę budowania”. W XIX w. J. Ruskin twierdził, że architektura to tylko ornament dodany do budynku, G. Scott zaś, uważał, że architektura, w odróżnieniu od zwykłego budownictwa, to dekorowanie konstrukcji. E. Lutyens twierdził, że architektura zaczyna się tam, gdzie kończy się funkcja. W XX wieku A. Perret uważał architekturę za sztukę konstruowania, a Le Corbusier za „mistrzowską, poprawną, wspaniałą grę brył połączonych w świetle”^[8]. Współcześnie przyjęło się określenie architektury jako sztuki kształtowania przestrzeni (B. Zevi); twierdzi się, że umiejętność ta wywołuje różnicę między architekturą i jej siostrzanymi sztukami (E.J. Posener), że „jest odbiciem rzeczywistości, kształtującej się w warunkach czasu, przestrzeni i środowiska społecznego” (S. Giedion)^[3].

Encyklopedia Britannica wyróżnia następujące typy architektury^[2]:

• Architektura mieszkalna,
• Architektura sakralna,
• Architektura rządowa,
• Architektura rekreacyjna,
• Architektura użyteczności publicznej i edukacji,
• Architektura komercyjna i industrialna.
• Architektura obronna

 Osobny artykuł: Obiekt budowlany.

 Osobny artykuł: Klasyfikacja dziedzin i dyscyplin naukowych w Polsce.

 Osobny artykuł: Klasyfikacja dziedzin i dyscyplin naukowych według OECD.

Zobacz hasło architektura w Wikisłowniku

• Marek Witruwiusz: O architekturze ksiąg dziesięć. tłum. z łac. Kazimierz Kumaniecki, ilustr. Piotr Biegański et al.. Warszawa: PWN, 1956.
• Architecture. W: Encyclopaedia Britannica. T. 2. Chicago, Londyn, Toronto, Genewa: William Benton, 1961.
• Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN , 2003. ISBN 83-01-12365-6.

• SaulS. Fisher SaulS., Philosophy of Architecture, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 9 września 2015, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-08-07]  (ang.).
• William M.W.M. Taylor William M.W.M., Michael P.M.P. Levine Michael P.M.P., Philosophy of Architecture, Internet Encyclopedia of Philosophy, ISSN 2161-0002 [dostęp 2018-09-26]  (ang.).