Barbarka (Toruń)

Barbarka

Część urzędowa Torunia
Kaplica św. Barbary
Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miasto	Toruń
Data założenia	XIII w.
Populacja (2016) • liczba ludności	7 osób[1]
Strefa numeracyjna	(+48) 56
Kod pocztowy	87-100
Położenie na mapie Torunia
Multimedia w Wikimedia Commons

Barbarka – część urzędowa Torunia znajdująca się w północnej części miasta^[2].

Barbarka po raz pierwszy pojawia się w źródłach w XIV wieku^[3]. W 1299 roku w miejscowości zbudowano pierwszy obiekt sakralny ku czci św. Barbary^[4]. Istniała ona jeszcze w XIV wieku^[5]. W 1340 roku jest wymieniony po raz pierwszy młyn wodny^[3] W następnym wieku biskup chełmiński Wincent Gosławski zlecił budowę nowej kaplicy^[5]. Barbarka znajdowała się na szlaku do Starogrodu, gdzie przechowywano relikwie świętej i rozwinął się kult św. Barbary^[5][6]. Pierwotnie kult św. Barbary miał miejsce w Chełmnie, z czasem przeniósł się do Starogrodu. Sama kaplica mieściła się przy trakcie wiodącym z Torunia do Chełmna^[6].

Prawdopodobnie od początku XVI wieku (a z pewnością od 1517 roku) osada wraz z młynem należała do miasta Torunia^[7]. W 1623 roku wzniesiono nową kaplicę^[8]. Prawdopodobnie została ona uszkodzona przez wojska szwedzkie lutym 1623 roku^[9]. Około 1660 roku wzniesiono nową kaplicę. 20 listopada 1789 roku biskup chełmiński Karol von Hohenzolern zakazał odprawiania nabożeństw w kaplicy. Decyzja była podyktowana prawdopodobnie złym stanem budynku. W 1800 roku kaplicę rozebrano^[10]. W okresie nowożytnym w Barbarce powstał cmentarz. Sąsiadował on bezpośrednio z kaplicą^[11].

W źródłach z XVIII i XIX wieku pojawiają się informacje o cudownym źródle. Nieznana jest ich lokalizacja, zdaniem historyka Waldemara Rozynkowskiego znajdowała się prawdopodobnie w okolicach kaplicy^[12].

Przed 1820 rokiem wzniesiono nową kaplicę, w jej wyposażeniu znalazły się dzwony z kościoła św. Wawrzyńca w Toruniu^[10]. W 1829 roku stan techniczny kaplicy był oceniany jako zły, sześć lat później proboszcz parafii Najświętszej Maryi Panny prosił władze miasta o pomoc w renowacji kaplicy i cmentarza. W 1839 roku Heinrich Tilck otrzymał prawo do dzierżawienia dóbr młyńskich. Tilck zdecydował się na odbudowę podupadłej kaplicy i wskrzeszenia kultu św. Barbary w Toruniu. Po uzyskaniu od władz miasta 18 kwietnia 1842 roku pozwolenia na budowę rozpoczął budowę nowej kaplicy. Obiekt był gotowy jeszcze w tym samym roku^[13].

2 marca 1850 roku Toruń utracił zwierzchność nad Barbarką. Miejscowość stanowiła własność prywatną znajdującą się w granicach gminy Mokre. Toruń odzyskał kontrolę nad Barbarką pod koniec XIX wieku. Barbarka została zalesiona. Na przełomie XIX i XX wieku stała się ona miejscem rekreacji i wypoczynku^[8].

W czerwcu 1925 roku Polskie Koleje Państwowe w Gdańsku zgodziły się na zatrzymywanie pociągu na przystanku Barbarka w niedzielę i święta oraz uruchomiły pociąg motorowy na trasie Toruń Mokre-Pigża. W tym samym roku wybudowano grotę św. Barbary^[14]. 25 maja 1933 roku odsłonięto Pomnik Dzieci Polskie Matce Polski w Toruniu^[15].

W 1939 roku w Barbarce doszło do masowych mordów ludności polskiej przez Niemców. Egzekucje miały miejsce od 28 października do prawdopodobnie 6 grudnia 1939 roku^[16]. W 1944 roku Niemcy wrócili do Barbarki w celu odkopania masowych mogił i spalenia zwłok. 24 września 1945 roku przeprowadzono oględziny miejsca zbrodni^[17]. Prace ekshumacyjne przeprowadzono 19 października 1946 roku^[18]. Łącznie zostało zamordowanych ok. 600 Polaków^[16]. Większość ofiar pozostała anonimowa^[18].

28 października 2009 roku odsłonięto pomnik ku czci pomordowanych Polaków^[19].

Przy ulicy Przysieckiej 13 znajduje się budynek dawnej leśniczówki, będący obecnie siedzibą Szkoły Leśnej^[20][21]

• Podział administracyjny Torunia

• Waldemar Rozynkowski: Średniowieczny świat świętych parafii Starego Miasta Torunia – o religijności mieszczan toruńskich. W: Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.): Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002]. Toruń: 2002. ISBN 83-7285-116-6.
• Sylwia Grochowina: Barbarka jako jedno z miejsc niemieckich zbrodni na Pomorzu Gdańskim w 1939 roku. W: Sylwia Grochowina, Waldemar Rozynkowski (red.): Barbarka. Miejsce kultu, męczeństwa i pamięci. Toruń: 2019. ISBN 978-83-952086-2-1.
• Waldemar Rozynkowski: Z dziejów Barbarki od średniowiecza do okresu międzywojennego. W: Sylwia Grochowina, Waldemar Rozynkowski (red.): Barbarka. Miejsce kultu, męczeństwa i pamięci. Toruń: 2019. ISBN 978-83-952086-2-1.