Dom noclegowy dla samotnych robotników w Katowicach-Kostuchnie

Gmach dawnego domu noclegowego od frontu
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Miejscowość	Katowice
Adres	ul. T. Boya-Żeleńskiego 83, 40-750 Katowice
Typ budynku	dawny dom noclegowy dla samotnych robotników
Kondygnacje	4+1
Powierzchnia użytkowa	3 501,50 m²
Ukończenie budowy	1909
Ważniejsze przebudowy	1913–1921
Właściciel	wspólnota mieszkaniowa
Położenie na mapie Katowic Dom noclegowy
Położenie na mapie Polski Dom noclegowy
Położenie na mapie województwa śląskiego Dom noclegowy
50°10′58,5″N 19°00′00,4″E/50,182917 19,000111
Multimedia w Wikimedia Commons

Dom noclegowy w Katowicach-Kostuchnie – gmach dawnego domu dla nieżonatych robotników, znajdujący się przy ul. Tadeusza Boya-Żeleńskiego 83 w Katowicach, na terenie kolonii Boże Dary położonej w dzielnicy Kostuchna.

Powstał on w 1909 roku, zaś w latach 1913–1921 został rozbudowany. Obecnie stanowi m.in. siedzibę Miejskiego Domu Kultury Południe, działają tu punkty handlowo-usługowe, a część pomieszczeń zagospodarowano na cele mieszkalne. Gmach jest wpisany do gminnej ewidencji zabytków miasta Katowice, a także objęty jest ochroną konserwatorską.

Gmach domu noclegowego powstał w Kostuchnie jako część osiedla patronackiego Boże Dary przy kopalni węgla kamiennego Böer (później Boże Dary), wybudowanej w latach 1901–1903^[1] dzięki staraniom księcia pszczyńskiego, który był właścicielem okolicznych terenów^[2]. Pierwszy dom noclegowy miał 70 miejsc i wkrótce okazał się zbyt mały na ówczesne potrzeby^[2]. Nowy, dominujący pod względem rozmiarów budynek, został wybudowany w 1909 roku^[2]. Wzniesiono go z przeznaczeniem dla zamiejscowych, nieżonatych górników^[2]. Gmach miał pierwotnie 234 miejsca noclegowe^[3]. W latach 1913–1921 budynek przebudowano^[4], dzięki czemu mógł pomieścić ponad trzysta osób^[3]. Rozbudowa gmachu była spowodowana trwającą wówczas I wojną światową, gdyż z uwagi na wysyłanie ludzi na front brakowało pracowników do pracy w kopalni i planowano ściągać nowe osoby^[5].

W okresie międzywojennym budynek prawdopodobnie był dalej domem noclegowym lub hotelem dla górników^[6]. Po 1945 roku pełnił różne funkcje; był siedzibą szkoły dokształcającej przemysłu węglowego (do 1953 roku), a także w dalszym ciągu pełnił rolę hotelu robotniczego. Część pomieszczeń mieściła Górniczą Świetlicę Kulturalno-Oświatową, przekształconą w 1960 roku w Klub Górniczy, w którym funkcjonowało m.in. kino. Klub Górniczy w Kostuchnie działał do 1982 roku, kiedy to podjęto decyzję o remoncie gmachu^[5].

1 czerwca 1990 roku powołano Zakładowy Dom Kultury KWK Murcki Ruch I. W 2000 roku przekształcono go w Miejski Dom Kultury Południe w Katowicach^[5]. Rada Miasta Katowice w dniu 31 stycznia 2005 roku uchwaliła miejscowy plan zagospodarowana przestrzennego dla południowych dzielnic Katowic, na mocy którego gmach dawnego domu noclegowego został objęty ochroną konserwatorską^[4].

Budynek dawnego domu noclegowego dla nieżonatych robotników położony jest w Katowicach przy ul. Tadeusza Boya-Żeleńskiego 83, w granicach dzielnicy Kostuchna^[7]. Z uwagi na swoje rozmiary dominuje wśród budynków kolonii Boże Dary. Jest obiektem trójbryłowym (z czego środkowa część jest większa od pozostałych), pokrytym łamanym, mansardowym dachem krytym dachówką^[2]. Powierzchnia zabudowy budynku wynosi 869 m², natomiast powierzchnia użytkowa budynku – 501,50 m²^[4].

Budynek ma cztery kondygnacje nadziemne i jedną podziemną^[4] oraz poddasze użytkowe^[2]. Wysokość piwnicy sięga 2,2 m^[4]. Piwnice te, mieszczące pierwotnie pomieszczenia gospodarcze, zostały zagospodarowane na sklepy i placówki usługowe, z wejściami po stronie południowej^[3]. Właściwy front budynku pierwotnie znajdował się po północnej stronie – tam też znajdowało się wejście do starszej, wybudowanej w 1909 roku części gmachu^[3]. W środkowej bryle ulokowano pierwotnie wielką, wysoką salę jadalną o powierzchni 200 m². Boczne części gmachu zagospodarowano pod sypialnie i sale dziennego pobytu. Największa sala noclegowa, o powierzchni 45 m², mieściła 18 łóżek, zaś sale 14-łóżkowe miały 29 m²^[2]. Części środkowa i zachodnia powstały w 1909 roku, zaś wschodnia – po 1913 roku^[3].

Gmach ma dwie klatki schodowe – w segmencie zachodnim i wschodnim. Parter budynku został przebudowany z uwagi na dostosowanie budynku na potrzeby Domu Kultury. We wnętrzu urządzono salę widowiskową, zaś kuchnię i pomieszczenia pomocnicze przerobiono na salę bilardową i małą salę widowiskowo-bankietową. Kuchnię dla potrzeb Domu Kultury urządzono w dawnych łazienkach, które przeniesiono do pomieszczenia po dawnym pokoju sypialnym^[3].

Budynek domu noclegowego znajduje się w gminnej ewidencji zabytków – kartę opracowało Biuro Konserwatora Zabytków Urzędu Miasta Katowice w grudniu 2012 roku^[7]. Ponadto jest objęty ochroną konserwatorska na podstawie przepisów miejscowego planu zagospodarowana przestrzennego^[4].

W systemie REGON w połowie września 2021 roku pod adresem ul. T. Boya-Żeleńskiego 83 było zarejestrowanych 14 aktywnych podmiotów gospodarczych^[8]. W gmachu swoją siedzibę ma tu m.in. Miejski Dom Kultury Południe w Katowicach^[9], koło Polskiego Związku Wędkarskiego nr 118 KWK Murcki^[10], Katowickie Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Węgierskiej im. Henryka Sławika i Józefa Antalla^[11] oraz Rada i Zarząd Dzielnicy nr 21 Kostuchna^[12]. Budynek mieści również lokale handlowo-użytkowe oraz 34 lokale mieszkalne^[3].

Właścicielem budynku jest Wspólnota Mieszkaniowa Budynku nr 83 przy ul. Żeleńskiego w Katowicach, natomiast zarządcą jest Administracja Murcki Śląsko-Dąbrowskiej Spółki Mieszkaniowej^[13].

• Dom pracowniczy kopalni „Kleofas” w Katowicach

• GrzegorzG. Grzegorek GrzegorzG., MichałM. Bulsa MichałM., BeataB. Witaszczyk BeataB., Domy i gmachy Katowic. Tom II, Katowice: Wydawnictwo Prasa i Książka, 2016, ISBN 978-83-63780-16-6  (pol.).
• BernardB. Uszok BernardB., Historia Kostuchny przez małe „h”, „Górnoślązak” (11 (30)), Katowice: Związek Górnośląski, 2017, s. 13–15, ISSN 2391-5331  (pol.).