Edward Dubanowicz

Data i miejsce urodzenia	6 stycznia 1881 Jaszczew
Data i miejsce śmierci	18 października 1943 Londyn
Zawód, zajęcie	prawnik
Narodowość	polska
Małżeństwo	Maria Magdalena Cieńska (1895–1996)
Multimedia w Wikimedia Commons

Edward Ignacy Dubanowicz (ur. 6 stycznia 1881 w Jaszczwi^[1], zm. 18 października 1943 w Londynie) – polski działacz polityczny, prawnik, profesor Uniwersytetu Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie. Poseł na Sejm Rzeczypospolitej Polskiej (1919–1927), współautor konstytucji marcowej z 1921, założyciel Narodowego Zjednoczenia Ludowego (1920) i Narodowo-Chrześcijańskiego Stronnictwa Ludowego (1921).

Był synem ochrzczonego w obrządku greckokatolickim rządcy Mikołaja i Henryki z domu Smosna. Jego ojciec pracował dla Augusta Stojowskiego w Jaszczwi i w Żarnowcu, gdzie mieszkała przed ślubem jego matka; później zatrudniał ojca w Klimkówce Teofil Ostaszewski. Od 1891 Dubanowicz był uczniem gimnazjum w Sanoku, w 1894 przeniósł się do rzeszowskiego Gimnazjum (1899), które ukończył równolegle z Władysławem Sikorskim. W ramach egzaminu dojrzałości napisał wypracowanie pt. „Wpływ upad­ku Konstantynopola (1453) na rozwój stosunków politycznych i na oświatę w Europie”. W 1899 podjął studia polonistyczne, a w 1903 prawnicze na Uniwersytecie im. Cesarza Franciszka I we Lwowie. Uzyskał tytuł doktora filozofii w 1904 broniąc pracy „Juliusza Słowackiego »Ksiądz Marek«” i doktora praw w 1909 po obronie pracy „O wywła­szczeniu dla użyteczności publicznej”. W 1907 wyjechał na stypendium naukowe do Paryża i Londynu^[2].

Jako student należał do Związku Młodzieży Polskiej „Zet” podporządkowanego Lidze Narodowej, uczestniczył w jego zjazdach w Zurychu. Był pod szczególnym wpływem Jana Popławskiego. Od końca studiów należał do koła Ligi Narodowej we Lwowie, od 1905 do Centralizacji, brał udział w formowaniu kadr Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego^[3]. W roku szkolnym 1904/1905 jako zastępca nauczyciela pracował w C. K. IV Gimnazjum we Lwowie, po czym został zwolniony celem odbycia jednorocznej służby wojskowej^[4]. W 1912 został docentem austriackiego prawa politycznego^[5], a w 1913 uzyskał habilitację na Wydziale Prawa i Umiejętności Politycznych Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie na podstawie prac Wywłaszcze­nia w ustawodawstwie angielskim (1845–1907). Szkic prawno-historyczny (Kraków 1912) i Cele „użyteczności publicznej” w rozumieniu powszechnego ustawodawstwa ekspropriacyjnego (Lwów 1911)^[5][6]. Od 1919 kierował Katedrą Prawa Politycznego UJK. Pracował także 1919–1923 w nowo utworzonym Katolickim Uniwersytecie Lubelskim, gdzie był krótko dziekanem Wydziału Prawa i Nauk Społeczno-Ekonomicznych^[5]. Po zakończeniu I wojny światowej wstąpił do Wojska Polskiego. Został awansowany do stopnia porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 w Korpusie Oficerów Piechoty^[7].

Członek Komitetu Obywatelskiego i Polskiego Komitetu Narodowego we Lwowie w listopadzie 1918 roku^[8]. Był przewodniczącym Tymczasowego Komitetu Rządzącego we Lwowie^[9] powołanego 23 listopada 1918^[10]. Był zastępcą członka Rady Obrony Państwa w 1920 roku^[11]. W latach 1919–1927 poseł na Sejm Ustawodawczy oraz I kadencji w II RP. Był członkiem zarządu i członkiem klubu sejmowego Narodowego Zjednoczenia Ludowego (NZL)^[12], który współtworzył poprzez secesję ze Związku Ludowo-Narodowego (ZLN) w 1920 i z którego wystąpił wraz z grupą posłów w czerwcu 1921, doprowadzając tym samym do powstania Narodowo-Chrześcijańskiego Stronnictwa Ludowego (NChSL)^[13]. Był od 4 czerwca 1920 trzecim z kolei (po Władysławie Seydzie i Macieju Rataju) przewodniczącym Komisji Konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego i odegrał znaczącą rolę w opracowaniu konstytucji marcowej (1921), przyczyniając się do rozdziału funkcji prezydenta i Naczelnego Wodza oraz ustanowienia parlamentu dwuizbowego^[14].

Po wyborach w 1922 był prezesem klubu Chrześcijańsko-Narodowego, a po NChSL (od 1922 Stronnictwo Chrześcijańsko-Narodowe, SChN) z Chrześcijańsko-Narodowym Stronnictwem Rolniczym (ChNSR) należał do przywódców rozszerzonego SChN. W 1925 był sprawozdawcą uchwalonej wówczas ustawy o konkordacie. Po rozpadzie SChN w styczniu 1928 wycofał się z czynnego udziału w polityce i związał z powstałym wówczas Stronnictwem Narodowym (SN), wchodząc w skład jego lwowskich władz w 1934. W 1927 wznowił pracę naukową na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie zajmował się kwestią naprawy ustroju Rzeczypospolitej. W 1929 spędził dwa miesiące na badaniach współczesnych ustrojów państwowych w Muzeum Brytyjskim. W 1932 wystąpił wraz z innymi prawnikami z UJK (Oswald Balzer, Stanisław Głąbiński, Leon Piniński) przeciwko projektowi Lutostańskiego (reforma prawa małżeńskiego w duchu świeckim). Jego katedra została zlikwidowana przez ministra Jędrzejewicza w 1933, a sam Dubanowicz przeniesiony na emeryturę przez prezydenta Mościckiego w 1934^[15]. W 1935 roku został usunięty z SN w związku z przejęciem władzy w partii przez „młodych”^[16]. Był wykładowcą w ramach Studium Dyplomatycznego we Lwowie^[17].

6 października 1939 Dubanowicz został z żoną i córkami wyrzucony przez NKWD z majątku leśnego w Hucie Pieniackiej, gdzie mieszkał od 1927. Po pobycie we Lwowie u teściowej Marii Cieńskiej został przez władze sowieckie 13 kwietnia 1940 deportowany z rodziną do sowchozu Myn-Bułak w rejonie Ajagöz w Kazachstanie, gdzie wykonywał prace rolne i hodowlane^[15][18]. Zwolniony po układzie Sikorski-Majski we wrześniu 1941, był z mianowania ministra i ambasadora RP w ZSRR Stanisława Kota mężem zaufania w Ajagöz od października do 22 grudnia 1941. Wiosną 1942 ewakuował się z grupą rodzin wojskowych przez Iran do Wielkiej Brytanii. Od 1 września 1942 przebywał w Londynie, przygotował pięć projektów ustaw ustrojowych w ramach Komisji Prac Ustawodawczych Ministerstwa Sprawiedliwości RP na emigracji^[19]. Należał do faszyzującej frakcji SN skupionej wokół Tadeusza Bieleckiego, z którą stronnictwa reprezentowane w rządzie emigracyjnym odmawiały współpracy. Podczas kryzysu rządowego po śmierci gen. Sikorskiego minister z ramienia SN Władysław Seyda, znajdujący się w opozycji wobec Bieleckiego, zaproponował premierowi Mikołajczykowi na konferencji z przedstawicielami stronnictw 10 lipca 1943 kandydaturę Dubanowicza jako umiarkowanego przedstawiciela bielecczyków na stanowisko w rządzie^[20].

Zmarł na serce w Londynie, do czego przyczyniły się ciężkie warunki zesłania. Pochowany na cmentarzu Hampstead^[21].

• Uwłaszczenie dla użyteczności publicznej (1911)
• Rewizja konstytucji (1926)
• Ku stałemu ustrojowi Państwa Polskiego (1936)

• Przemysław Czarnek, Edward Dubanowicz (1881–1943), w: Profesorowie prawa Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (redakcja Antoni Dębiński, Wojciech Sz. Staszewski, Monika Wójcik), Wydawnictwo KUL, Lublin 2008, s. 103–117 (z fotografią)
• EugeniuszE. Duraczyński EugeniuszE., Między Londynem a Warszawą. Lipiec 1943 – lipiec 1944, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, ISBN 83-06-01406-5 .
• JanuszJ. Faryś JanuszJ., AdamA. Wątor AdamA., Edward Dubanowicz 1881–1943. Biografia polityczna, Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, 1994 .
• Grażyna Karolewicz, Nauczyciele akademiccy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w okresie międzywojennym, część II: Biogramy, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1994, s. 55–56
• Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny, tom I: A–D (opracowanie autorskie Małgorzata Smogorzewska, redakcja naukowa Andrzej Krzysztof Kunert), Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1998, s. 421–423 (z fotografią)
• Zbigniew K.Z.K. Wójcik Zbigniew K.Z.K., Wspomnienia Edwarda Dubanowicza – przyczynek do biografii, „Dzieje Najnowsze”, 40 (4), 2008, s. 175–191 .

• Publikacje E. Dubanowicza w zbiorach Biblioteki Narodowej - wersja cyfrowa na Polona.pl