Helena (żona Stefana Urosza I)

Helena

Królowa Helena z synem Milutinem
królowa Serbii
Okres	od 1250 do 1276
Jako żona	króla Stefana Urosza I
Dane biograficzne
Data śmierci	1314
Dzieci	Stefan Dragutin • Stefan Milutin • Brnjača • Stefan

Helena – żona króla serbskiego Stefana Urosza I.

Niewiele wiadomo o pochodzeniu Heleny. Arcybiskup Daniło pisze, że pochodziła z francuskiego rodu, a jego anonimowy kontynuator dodaje, że była to rodzina królewska lub cesarska. Jerzy Akropolites uważa, że pochodziła z rodziny królów węgierskich^[1].

Istnieje kilka hipotez dotyczących pochodzenia Heleny:

• Zdaniem J. Fine'a Helena była katoliczką pochodzącą z francuskiego rodu, prawdopodobnie Valois^[2].
• Według Europäische Stammtafeln Helena była związana z Andegawenami sycylijskimi i była siostrą Marii, żony Anseau de Chaurs/Cayeux, zarządzającego Albanią w imieniu Karola I Andegaweńskiego, króla Sycylii. Zarówno bowiem Karol I, jak i jego syn Karol II Andegaweński tytułują Helenę i Marię: consanguinea nostra/cognata nostra/affinis nostra^[3][1].
• McDaniel uważa Marię de Chau za żonę Anzelma Keu, który może być identyfikowany z Anseau (V) de Cayeux. Gdyby tak było to Helena (i Maria) byłyby córkami Jana "Kaloioannesa" Angelosa i Mathilde von Vianden^[1] (córki Henryka I hrabiego Vianden i Małgorzaty de Courtenay^[4]). Jan "Kaloioannes" Angelos był synem cesarza bizantyńskiego Izaaka II Angelosa i jego drugiej żony Małgorzaty węgierskiej, co pozwala McDanielowi pogodzić relacje serbskie o cesarskim lub królewskim pochodzeniu Heleny z uwagą Akropolitesa o krwi węgierskiej.
• Steven Runciman uważa, że Helena była córką Baldwina II de Courtenay, ostatniego cesarza łacińskiego^[5].

Helena urodziła się około 1236 roku^[6]. Około 1250 roku poślubiła Stefana Urosza I^[1].

Niezależnie od trudnej do rozstrzygnięcia kwestii pochodzenia Heleny nie budzi wątpliwości jej zdecydowanie antybizantyńska postawa. Kiedy w 1265 roku jej mąż Stefan Urosz I wypowiedział Dubrownikowi wojnę wspierającą Cesarstwo Bizantyńskie w jego konflikcie z Wenecją, Helena, przeciwna polityce męża, nawiązała w sekrecie kontakt z miastem, obiecując donieść o planowanych posunięciach wojsk serbskich^[7]. Jej sprzeciwem, tłumaczy S. Runciman, również niepowodzenie bizantyńskiej misji dyplomatycznej mającej doprowadzić do przymierza z Serbią poprzez ślub księżniczki bizantyńskiej z młodszym synem królewskim, Stefanem Milutinem^[8]. Podobnie, zdaniem Runcimana, tłumaczyć należy późniejsze przejście Stefana Urosza I do obozu antybizantyńskiego tworzonego przez Karola I Andegaweńskiego, jak i zdecydowanie antybizantyńską politykę syna Heleny, Stefana II Milutina^[9].

W 1276 roku przeciw ojcu wystąpił najstarszy syn królewskiej pary Stefan Dragutin. Dzięki poparciu prowincjonalnego możnowładztwa niechętnego centralistycznej polityce Stefana Urosza I i pomocy teścia Stefana V węgierskiego pokonał ojca w bitwie pod Gackiem i zmusił go do abdykacji. Jeszcze w tym samym roku, pragnąc zaspokoić swoich stronników, domagających się większej autonomii, Dragutin wydzielił ze swego królestwa dzielnicę obejmującą Zetę, Trawunię i zachodnią Serbię ze źródłami Ibaru i górnym Limem oraz część wybrzeża obejmującą Konawli z Cavtatem, którą oddał swej matce. Ustanawiając matkę zarządcą połączonych Zety i Trawunii Dragutin zyskał silnego sprzymierzeńca w następnych latach. Na dworze Heleny w Skadarze zamieszkał jej młodszy syn Milutin, który poślubił córkę Jana z Tesalii^[10]. W 1282 roku Dragutin zrzekł się władzy na rzecz Milutina. Nowy król potwierdził prawa matki do Trawunii i Zety^[11].

Na swoich ziemiach Helena wspierała misje franciszkańskie. W 1283 roku istniały wspierane przez nią misje w Barze, Kotorze i Ulcinju. Misja w Ulcinju (a prawdopodobnie również w Kotorze) stała się w 1288 roku pełnoprawnym klasztorem. W tym samym roku Helena ufundowała klasztor franciszkański w swojej rezydencji we Skadarze^[2].

Helena zmarła jako mniszka 8 lutego 1314 roku w kościele świętego Mikołaja w Skadarze. Została pochowana w klasztorze w Gradacu, który sama kazała wybudować. Została ogłoszona świętą Serbskiego Kościoła Prawosławnego^[6]. Jej wspomnnienie obchodzi się 12 listopada (30 października)^[12].

Z małżeństwa Stefana Urosza I i Heleny przyszło na świat czworo dzieci:

• Stefan Dragutin – król Serbii w latach 1276–1282
• Stefan Milutin – król Serbii w latach 1282–1321
• córka Brnjača – która poślubiła żupana Jerzego, uwięzionego na Węgrzech w 1269 roku
• Stefan – zmarły przed 1264 rokiem^[13]

• Srpsko nasleđe: Sveta Jelena Anžujska (serb.)
• Srpsko nasleđe: Nemanjići i žene (serb.)
• Manastir Gradac: Gradila ga Jelena Anžujska (serb.). dijaspora.ch. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-06)].
• Portreti kraljevske porodice Nemanjića na istočnom zidu Sopoćana (serb.). srpskoblago.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-02-19)].
• Jelena Anžujska, tema na istorijskom forum (serb.). forum.krstarica.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-03-12)].

• Ch. Cawley: Medieval Lands. Foundation for Medieval Genealogy, 2006–2007. Brak numerów stron w książce
• John Fine: The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor: University of Michigan Press, 1994. ISBN 0-472-10079-3. Brak numerów stron w książce
• T. Wasilewski: Historia Jugosławii do XVIII wieku. W: W. Felczak, T. Wasilewski: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985. ISBN 83-04-01638-9. Brak numerów stron w książce
• S. Runciman: Nieszpory sycylijskie. Katowice: Wydawnictwo Książnica, 1997. ISBN 83-7132-116-3. Brak numerów stron w książce