| kraj związkowy | |||||
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Kod ISO 3166-2 |
DE-HE | ||||
| Premier | |||||
| Powierzchnia |
21 114,94 km² | ||||
| Populacja (31 Grudnia 2022) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
303 os./km² | ||||
| Szczegółowy podział administracyjny | |||||
| Liczba rejencji |
3 | ||||
| Liczba miast na prawach powiatu |
5 | ||||
| Liczba powiatów |
21 | ||||
| Liczba gmin |
421 | ||||
| Liczba przedstawicieli w parlamencie | |||||
| Liczba przedstawicieli w Bundesracie |
5 | ||||
Położenie na mapie Niemiec
| |||||
| Strona internetowa | |||||
.svg)
Hesja (niem. Hessen) – kraj związkowy w zachodniej części Niemiec. Stolicą kraju związkowego jest Wiesbaden.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]Największe miasta (których liczba mieszkańców 31 grudnia 2022 przekraczała 50 000):
- Frankfurt nad Menem 773 068
- Wiesbaden 283 083
- Kassel 204 202
- Darmstadt 162 243
- Offenbach am Main 134 370
- Hanau 101 364
- Gießen 94 146
- Marburg 77 845
- Fulda 69 968
- Rüsselsheim am Main 67 277
- Bad Homburg vor der Höhe 54 996
- Wetzlar 54 187
Rzeźba terenu jest zróżnicowana. Tereny górzyste to: Rhön (Wasserkuppe 950,2 m n.p.m.), Taunus (Großer Feldberg 881,5 m), Vogelsberg (Taufstein 773,0 m), Westerwald (Fuchskaute 657,3 m), Knüllgebirge (Eisenberg 635,5 m), Odenwald (Katzenbuckel 626,0 m), Spessart (Geiersberg 585,0 m), poprzedzielane dolinami następujących rzek: Ren, Men, Neckar, Lahn i Wezera. Największe równiny leżą w obszarze regionu Ren-Men i Wetterau.
Podział administracyjny
[edytuj | edytuj kod]Powiaty ziemskie (Landkreise)
[edytuj | edytuj kod].svg)
| Rejencja Darmstadt | Rejencja Gießen | Rejencja Kassel |
|---|---|---|
|
|
|
Miasta na prawach powiatu (Kreisfreie Städte)
[edytuj | edytuj kod]- Darmstadt (DA)
- Frankfurt nad Menem (F)
- Kassel (KS)
- Offenbach am Main (OF)
- Wiesbaden (WI)
Polityka
[edytuj | edytuj kod]Podstawą polityki kraju związkowego jest Konstytucja Hesji z dnia 1 grudnia 1946. Landtag składający się z 110 deputowanych jest wybierany co pięć lat.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Obecna Hesja, jako kraj związkowy powstała stosunkowo niedawno, bo pod okupacją amerykańską po II wojnie światowej, ale jej historia zaczęła się w XIII wieku[2]. We wczesnym średniowieczu Hesja była częścią Turyngii. Jako samodzielne państwo powstała w roku 1264 po wojnie o sukcesję w Turyngii, a jej pierwszym władcą (landgrafem) został młodszy syn księcia Brabancji Henryka II, Henryk I Dziecię (Heinrich I das Kind).
Największe znaczenie Hesja miała za panowania jej ostatniego władcy Filipa Wielkodusznego, który przyjął wyznanie protestanckie w 1524 roku, a następnie podjął kroki do utworzenia sojuszu obronnego grupującego państwa protestanckie. Wraz z jego śmiercią w roku 1567 Hesja podzielona została między jego czterech synów z pierwszego małżeństwa, na cztery mniejsze państwa[2] – Hesja-Kassel, Hesja-Darmstadt, Hesja-Rheinfels i Hesja-Marburg. Znalazły się one w związku Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Z czasem powstały kolejne państwa heskie: w 1622 Hesja-Homburg, w 1627 Hesja-Rotenburg, w 1760 Hesja-Hanau. Poza państwami heskimi istniały tu także inne kraje, m.in. Elektorat Moguncji, Księstwo Solms-Braunfels, Hrabstwo Hanau (od którego odłączyło się Hanau-Münzenberg), Hrabstwo Isenburg oraz wolne miasta Frankfurt nad Menem, Wetzlar, Gelnhausen, Friedberg.
|
W następstwie bezdzietności pierwszego z władców Hesji-Rheinfels Filipa Młodszego ziemie tego państwa dostały się starszemu bratu Wilhelmowi IV, landgrafowi Hesji-Kassel. Z kolei gdy w roku 1604 landgraf Hesji-Marburg Ludwik IV zmarł bezpotomnie, w testamencie podzielił terytorium swego państwa na dwie części. Hesja-Kassel dostała Marburg z okolicami, a Hesja-Darmstadt ziemie obejmujące miasta Gießen i Niddę. Warunkiem zmarłego było utrzymanie na jego ziemiach religii luterańskiej (co stanowiło problem dla Hesji-Kassel, gdzie religią panującą był kalwinizm). Gdy obaj panujący spierali się o szczegóły podziału, landgraf Hesji-Kassel Maurycy złamał warunki testamentu, opanował całe terytorium Hesji-Marburg, następnie wcielił do swej monarchii i zaprowadził religię kalwińską. Po długim sporze i związanym z nim zbrojnym konflikcie Maurycy – który miał także wrogów wewnątrz swego państwa – w 1627 roku oddał swą część Hesji-Darmstadt. Jednak Hesja-Kassel nie pogodziła się ze stratą i wkrótce obie strony znów przystąpiły do wojny, zwanej wojną heską i trwającej w latach 1645–1648. Na mocy traktatu pokojowego Hesja-Marburg podzielona została zgodnie z wolą ostatniego jej władcy. Hesja-Kassel wzięła jej część północną, a Hesja-Darmstadt część południową. |
Ostatecznie do roku 1806, czyli do przekształcenia małych państw w Wielkie Księstwo Hesji przetrwały tylko Hesja-Kassel i Hesja-Darmstadt[2]. W XIX wieku w Hesji na dużą skalę zaczął rozwijać się handel[2]. W czasie rewolucji przemysłowej nad brzegami Menu zaczęły powstawać duże koncerny (np. Opel – początkowo firma produkowała maszyny do szycia, później rowery, a w końcu samochody)[2]. Był to też czas, gdy arystokracja próbowała skłócić ze sobą Austrię i Prusy[2]. W roku 1806, po likwidacji Świętego Cesarstwa Rzymskiego, hrabstwo krajowe Hesja-Darmstadt na skutek akcji podjętej przez Napoleona podniesione zostało do rangi Wielkiego Księstwa. W 1867 roku północna część Wielkiego Księstwa (Oberhessen, tzn. Górna Hesja) stała się częścią Związku Północnoniemieckiego (Norddeutscher Bund), podczas gdy druga połowa Wielkiego Księstwa, leżąca na południe od rzeki Men (Starkenburg i Hesja Reńska zwana Rheinhessen) pozostały poza tym związkiem. W 1870 roku Wielkie Księstwo Hesji stało się częścią Cesarstwa Niemieckiego, a pod koniec I wojny światowej przemianowane na Volksstaat Hessen (Ludowa Republika Hesji).
Jeśli chodzi o Hesję-Kassel, to w roku 1806 Wilhelm I za swoje poparcie dla Prus został zdetronizowany przez Napoleona, a miasto Kassel stało się stolicą nowego Królestwa Westfalii rządzonego przez brata Napoleona Hieronima. Po klęsce Napoleona w 1813 roku Hesja-Kassel została odtworzona. Pomimo tego, że Święte Cesarstwo Rzymskie przestało istnieć, Wilhelm I zachował swój świeżo nabyty tytuł kurfürsta, gdyż dawał mu on wyższą rangę w porównaniu z kuzynem, wielkim księciem Hesji-Darmstadt.
W roku 1866 elektor Fryderyk Wilhelm I w wojnie austriacko-pruskiej stanął po stronie Austrii i dlatego po pruskim zwycięstwie jego ziemie zostały wcielone do Prus. Razem z wcielonymi do Prus ziemiami Nassau i z Frankfurtem nad Menem ziemie Hesji-Kassel utworzyły nową pruską prowincję o nazwie Hesja-Nassau (Hessen-Nassau).
Po II wojnie światowej większość terenów Wielkiego Księstwa Hesji wraz z Frankfurtem nad Menem i obszarem Waldeck utworzyły wraz z byłą pruską prowincją Hesja-Nassau kraj związkowy o nazwie Hesja. Wyjątkiem był okręg Montabaur, który poprzednio stanowił część Hesji-Nassau, a także leżąca na lewym brzegu Renu Hesja Reńska, które weszły w skład Nadrenii-Palatynatu. Wimpfen, które stanowiło enklawę Hesji-Darmstadt, weszło w skład Badenii-Wirtembergii.
Dawne państwa na terenie Hesji
[edytuj | edytuj kod]Gospodarka
[edytuj | edytuj kod]Południowa część Hesji jest jednym z najbardziej uprzemysłowionych regionów w Niemczech. Znajdują się tam zakłady przemysłu chemiczno-farmaceutycznego, maszynowego, samochodowego, a przede wszystkim liczne banki (ok. 300) i inne przedsiębiorstwa usługowe we Frankfurcie nad Menem. Miasto Offenbach am Main kojarzone jest z obecnym tam przemysłem skórzanym, którego znaczenie w ostatnich latach silnie spadło.
Około 1/3 obszaru Hesji jest pod uprawami rolnymi.
Najwięksi pracodawcy w Hesji
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Einwohnerzahl in Hessen bis 2020 [online] [dostęp 2021-06-27] (niem.).
- ↑ a b c d e f rozdz. pierwszy: Hesja. W: Gordon McLachlan: Praktyczny Przewodnik. Niemcy – część północna. Wyd. trzecie, aktualiz. i popr. Bielsko-Biała: Pascal, 1998, s. 51. ISBN 83-87037-97-4.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]| Kraje związkowe (Bundesland) |
|
|---|
| Miasta na prawach powiatu |
|
|---|---|
| Rejencje | |
| Powiaty |
