Iwan Ohijenko

1926
Data i miejsce urodzenia	2 stycznia?/14 stycznia 1882 Brusiłów, gubernia kijowska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	29 marca 1972 Winnipeg, Kanada
Zawód, zajęcie	filolog
Tytuł naukowy	profesor
Multimedia w Wikimedia Commons

Hilarion

Metropolita Winnipeg i Kanady
Kraj działania	Kanada
Data urodzenia	2 stycznia 1882
Data śmierci	29 marca 1972
Miejsce pochówku	Winnipeg
Metropolita Winnipeg i Kanady
Okres sprawowania	1951–1972
Wyznanie	prawosławne
Kościół	Ukraiński Kościół Prawosławny Kanady
Śluby zakonne	1940
Prezbiterat	20 października 1940
Chirotonia biskupia	20 października 1940

Iwan Ohijenko, metropolita Hilarion (Iłarion) (ur. 2 stycznia^?/14 stycznia 1882 w Brusiłowie, zm. 29 marca 1972 w Winnipeg) – filolog ukraiński, historyk literatury i kultury, dziennikarz, działacz oświatowy i polityczny, teolog, tłumacz, poeta, autor tekstów sakralnych. Syn Iwana i Jefrosynii z d. Petryczenko.

Urodził się w rodzinie chłopskiej. Ojciec był kantorem cerkiewnym. Zmarł, gdy Iwan miał trzy lata. Naukę rozpoczął w 1892 w czteroklasowej szkole ludowej, w 1896 wstąpił do wojskowo-felczerskiej szkoły w Kijowie, przez trzy lata pracował jako pomocnik lekarza w szpitalu. W 1903 dzięki samokształceniu zdał maturę w Ostrogu, a w latach 1904–1909 studiował najpierw na wydziale medycznym, a następnie historyczno-filologicznym Imperatorskiego Uniwersytetu św. Włodzimierza w Kijowie.

Uczestniczył w seminariach znanego wówczas na ziemiach ukraińskich prof. Władimira Peretca. Prof. Peretc zorganizował centrum badawcze literatury dawnej Rusi, gdzie Ohijenko poznał podstawy źródłoznawstwa, księgoznawstwa, archeografii, paleografii, archiwistyki i bibliotekoznawstwa.

W 1905 włączył się w nurt ruchu rewolucyjnego. Został dziennikarzem piszącym do wielu gazet, m.in. Ради (Rady) i Громадскої Думки (Myśli Społecznej). Został członkiem Ukraińskiego Towarzystwa Naukowego w Kijowie, był pracownikiem redakcji organu tego Towarzystwa Записок... (Zapisek...). W 1911 został zatrudniony jako profesorski stypendysta w katedrze języka i literatury rosyjskiej Uniwersytetu Lwowskiego, a w 1912 w Sankt-Petersburgu został wybrany członkiem korespondentem Towarzystwa Miłośników Dawnej Literatury. W tym samym roku ukończył w Kijowie Kursy Pedagogiczne. W 1915 uzyskał tytuł magistra, po czym kierownictwo Uniwersytetu powierzyło mu prowadzenie cyklów wykładów publicznych na prawach kursów uniwersyteckich, następnie otrzymał stanowisko docenta prywatnego. Jednocześnie prowadził indywidualną praktykę nauczycielską: wykładał język rosyjski i literaturę w kijowskich gimnazjach. Do 1917 jego dorobek liczył 80 pozycji: rozpraw, podręczników, utworów poetyckich, wystąpień publicystycznych, recenzji i opowiadań. Był członkiem Ukraińskiej Partii Socjalistów-Federalistów (esefów).

• Русски филологическй Вестник (Rosyjski Biuletyn Filologiczny)
• Лiтературно-наукoвий висник (Biuletyn Literacko-Naukowy)
• Записки наукoвoго товариства iменi Шевченка (Zapiski Towarzystwa Naukowego im. T. Szewczenki)
• Записки наукoвoго товариства в Киевi (Zapiski Towarzystwa Naukowego w Kijowie)
• Униврситетские извести (Wiadomości Uniwersyteckie)
• Летопис Екатериславской ученой архивной комисии (Latopis Jekaterynosławskiej Naukowej Komisji Archiwalnej)

Od 1917 Ohijenko wykładał historię języka ukraińskiego na Uniwersytecie w Kijowie, założył Towarzystwo Historyczno-Literackie, był jednym z założycieli Ukraińskiego Uniwersytetu Ludowego oraz jednym z fundatorów Głównego Pałacu Książki tamże. Został członkiem Rady Szkolnej przy Generalnym Sekretariacie do Spraw Oświaty. Otrzymał nominację na rektora nowo otwartego Ukraińskiego Uniwersytetu Państwowego w Kamieńcu Podolskim. W 1918 założył w Kamieńcu oddział Ukraińskiego Czerwonego Krzyża. Stanął na czele komisji zajmującej się reformą zasad pisowni przy Ministerstwie Oświaty Ludowej Ukraińskiej Republiki Ludowej. W kolejnych rządach ukraińskich pełnił funkcje ministra oświaty (1918–1919), ministra wyznań (1919–1920), ministra wyznań religijnych (1920–1921), ministra zdrowia i opieki społecznej (1921–1922), ponownie ministra wyznań religijnych (1922–1923). Był zwolennikiem ukraińskiego kościoła narodowego i wprowadzenia do posług religijnych i nabożeństw języka ukraińskiego. Po klęsce militarnej Ukraińskiej Republiki Ludowej w wojnie ukraińsko-sowieckiej, w listopadzie 1920 wraz z oddziałami armii URL przekroczył Zbrucz i schronił się na terytorium Polski.

Początkowo mieszkał w Tarnowie, gdzie znajdowała się siedziba rządu URL na emigracji. Do 1924 był ministrem d.s. wyznań w tym rządzie. Od 1922 był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego im. Szewczenki. We wrześniu 1922 wyjechał do Lwowa, gdzie objął posadę wykładowcy języka i literatury ukraińskiej w seminarium nauczycielskim ss. bazylianek. W latach 1922–1924 mieszkał w Winnikach. W tym czasie prowadził też prace naukowe, głównie z historii ukraińskiego drukarstwa.

26 listopada 1926 senat Uniwersytetu Warszawskiego zatwierdził kandydaturę Iwana Ohijenki na stanowisko profesora zwyczajnego języka cerkiewnosłowiańskiego i paleografii Studium Teologii Prawosławnej. Poza prowadzeniem wykładów i ćwiczeń, wraz z dziekanem wydziału – metropolitą Dionizym (Waledyńskim) wydawał prace naukowe z serii Ἐλπίς (Elpis), a z profesorem Romanem Smal-Stockim – cykl podręczników i rozpraw językoznawczych Студiї до українськоī граматики, 1926–1932 (Studia z gramatyki ukraińskiej, 1926–1932). Był także jednym z założycieli i autorem historyczno-literackiego almanachu Визволення України, 1932 (Wyzwolenie Ukrainy, 1932). W latach 1929–1931 pełnił funkcję przewodniczącego Towarzystwa Pomocy Ukraińskim Studentom Szkół Wyższych w Warszawie. W 1931 został członkiem Polskiego Towarzystwa Językoznawczego oraz Rady Naukowej Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy (dział starodruków). Współpracował przy opracowywaniu Ukraińskiej Encyklopedii Powszechnej (Українская загальна енциклопедiя). Brał udział w Pierwszym Zjeździe Filologów Słowiańskich w Pradze w 1929. W tym okresie przedmiotem jego badań stały się: starodruki, historia, język starosłowiański (fonetyka języka cerkiewnosłowiańskiego, osobliwości akcentu z XVI w., przeglądy paleograficzne, historyczne, lingwistyczne, bibliograficzne). Rada Naukowa Uniwersytetu im. T. Masaryka w Brnie nadała mu w 1932 tytuł doktora filozofii.

W tymże roku nie przedłużono kontraktu prof. Ohijenki z Uniwersytetem Warszawskim.

Zajął się wtedy tłumaczeniem Biblii na język ukraiński, pracę ukończył w 1938, ale pełny przekład ukazał się dopiero w 1962 w Brytyjskim i Zagranicznym Towarzystwie Biblijnym w Londynie.

Rozwinął działalność wydawniczą i publicystyczną. W 1932 w drukarni oo. Bazylianów w Żółkwi wydał miesięcznik Ридна мова (Język ojczysty), a w latach 1935–1937 czasopismo kulturoznawcze Наша культура (Nasza kultura). Został członkiem komisji przygotowującej do druku materiały źródłowe dotyczące życia i działalności Świętych Cyryla i Metodego.

Był jednym z głównych ideologów ruchu na rzecz ukrainizacji Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego.

W 1940 został wybrany przewodniczącym Ukraińskiej Rady Kościelnej w Warszawie. Jednym z celów Rady było, przy poparciu Niemców, utworzenie na terytorium Generalnego Gubernatorstwa (Chełmszczyzna, Podlasie, Łemkowszczyzna, Zasanie) ukraińskiej diecezji prawosławnej. W tym samym roku synod biskupów prawosławnych wysunął kandydaturę Ohijenki na biskupa. Ohijenko, który był już wtedy wdowcem, wstąpił do zakonu i przyjął imię Hilarion (najczęściej podawane w wersji ukraińskiej – Iłarion), a następnie 20 października 1940 w soborze NMP na Świętej Górze Danyłowej w Chełmie przyjął święcenia kapłańskie i biskupie oraz odbył ingres do katedry chełmskiej w ramach Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego w Generalnej Guberni. W tym czasie przy Konsystorzu utworzył Oddział Prasowy. Zainicjował wydawanie biuletynu Звидомлення з Холмсько-Пiдляської епархии (Informacje z eparchii chełmsko-podlaskiej). Ponownie otworzył prawosławne seminarium duchowne w Chełmie, biblioteki, był organizatorem ukraińskiego archiwum i muzeum, funduszu pogrzebowego, kasy zapomogowej, przytułku dla starców, ustanowił stypendium dla uczniów. Zaangażowany w kampanię ukrainizacji ziemi chełmskiej^[1][2].

W 1942 został przez synod biskupów prawosławnych odbywający się w Ławrze Poczajowskiej wybrany na katedrę kijowską, do której nie został jednak dopuszczony przez władze niemieckie. 16 marca 1944 został podniesiony do godności metropolity.

18 lipca 1944, przed wkroczeniem do miasta Armii Czerwonej, abp Hilarion opuścił Chełm i przez Zakopane, udał się najpierw do Herzogenburga, a następnie do Lozanny, gdzie zamieszkał w szpitalu-przytułku „Betań”. W Lozannie założył wydawnictwo „Наша культура” (Nasza kultura), w którym wydawał własne utwory. Zaproszony przez społeczność ukraińską w Winnipeg, znalazł się tam 16 września 1947 i podjął pracę duszpasterską w bazylice Opieki NMP. 8 sierpnia 1951 sobór wiernych i duchowieństwa wybrał go metropolitą Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego w Kanadzie z tytułem metropolity Winnipeg i Kanady. W latach 1947–1967 założył i redagował periodyki, m.in.: „Слово iсттни” („Słowo prawdy”), „Наша культура” („Nasza kultura”), „Вiра й культура” („Wiara i kultura”).

Przyczynił się do powstania w Kanadzie Ukraińskiego Prawosławnego Teologicznego Towarzystwa Naukowego. Od 1948 był rektorem Ukraińskiego Uniwersytetu Ludowego w Winnipeg oraz dziekanem i wykładowcą na wydziale Teologicznym Uniwersytetu (Kolegium św. Andrzeja) w Manitobie. W kwietniu 1960 odbyło się w Kanadzie pod kierownictwem abp. Iłariona podpisanie aktu współpracy wszystkich autokefalicznych Kościołów prawosławnych działających w USA, Kanadzie, RFN i innych krajach Europy Zachodniej.

W okresie powojennym jakiekolwiek wzmianki o Iwanie Ohijence lub cytowanie jego dzieł było objęte na terenie USRR i innych krajów bloku wschodniego całkowitym zakazem. Po 1989 pojawiło się ponowne zainteresowanie jego osobą, głównie na terenie Ukrainy. Świadczy o tym m.in. zorganizowanie w 1997 przez Kijowski Międzyregionalny Instytut Doskonalenia Nauczycieli im. Hriczenki ohijenkoznawczej konferencji naukowej. Zaczęto wydawać jego dzieła, w tym Biblię. Wybito także pamiątkową monetę o nominale 2 hrywien z jego wizerunkiem.

Dorobek Iwana Ohijenki zawiera ponad 1800 publikacji. Pisał głównie w języku ukraińskim, ale także po polsku, niemiecku, francusku i rosyjsku. W Polsce jego prace można znaleźć przede wszystkim w Bibliotece Narodowej w Warszawie oraz w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego. Oto tylko niektóre z jego prac:

• Иноземные эпементы в руском языке (Cudzoziemskie elementy w języku rosyjskim), ok. 1915 – jedyna praca napisana po rosyjsku
• Iстория українского друкарства XV-XVIII ст. (Historia ukraińskiego drukarstwa XV-XVIII w.), NTSz, 1925
• Українська литературна мова XVI-го ст. (Ukraiński język literacki XVI w.), 1930
• Крехивский Апостол 1560-х р. (Krechowskie Dzieje i Listy Apostolskie z 1560 r.), 1930
• Iстория українскої литературної мови (Historia literackiego języka ukraińskiego), Kanada, ok. 1955
• Словник Шевченкової мови (Słownik języka Szewczenki), Kanada, ok. 1960
• Библiйнi студiї (Studia biblijne), Kanada, ok. 1965
• Przekład Biblii, Ukraińskie Towarzystwo Biblijne, Kijów 1995

Iwan Ohijenko ożenił się w 1907 z Dominiką Łytwynczuk (?–1937) pochodzącą również z miasteczka Brusyliw. Z tego związku urodziło się troje dzieci: Anatolij (1910–2002), inżynier mechanik – absolwent Politechniki Warszawskiej, Jurko (1911–1982) i Larysa (1921–?). Wszyscy po wojnie znaleźli się w Stanach Zjednoczonych.

• diecezja chełmska (prawosławna)
• kościoły podczas konfliktu polsko-ukraińskiego 1848–1945
• ukraińskie gabinety rządowe 1917-1926

• Jurkowski M.: Profesor Iwan Ohijenko, Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze, nr 3, 1996
• Lachocki W.: Iwan Ohijenko (metropolita Iłarion) – działacz niepodległościowy, uczony, hierarcha ukraińskiego Kościoła prawosławnego, Biuletyn Ukrainoznawczy, nr. 6, 2000
• Szagała R., Wiszka E.: Ukraińcy w Warszawie, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń–Warszawa 2010

• Rozmowa z dr Grzegorzem Kuprianowiczem, prezesem Towarzystwa Ukraińskiego w Polsce