Izaak Ber Lewinson
| |
| Data i miejsce urodzenia |
13 października 1788 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
12 lutego 1860 |
| Zawód, zajęcie |
uczony, pisarz |
Izaak Ber Lewinson, ps. „Ribal” (ur. 13 października 1788 w Krzemieńcu, zm. 12 lutego 1860 tamże) – żydowski pisarz, uczony i działacz, jeden z czołowych przedstawicieli wschodnioeuropejskiej haskali, zwany „rosyjskim Mendelsohnem”.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Izaak Ber Lewinson urodził się 13 października 1788 w Krzemieńcu[1], w zamożnej rodzinie[2]. Odebrał tradycyjne religijne wykształcenie[3]. Nauczył się posługiwać językiem rosyjskim, niemieckim, francuskim i łaciną[3], dzięki czemu służył jako tłumacz w armii rosyjskiej[2][3]. Zadebiutował wierszem o zwycięstwie Imperium Rosyjskiego w wojnie 1812 roku[4]. W latach 1813–1820 przebywał w Galicji[2], z początku by podreperować zdrowie w Brodach[4]. W tym okresie poznał ważnych przedstawicieli haskali, w tym Nachmana Krochmala[2][4], Izaaka Ertera, Salomona Judę Rappaporta[2][3], Jehudę Lejba Miesesa, Menahema Mendla Lefina, Meira Letterisa czy Jakuba Samuela Byka, których działalność wpłynęła na jego twórczość[3]. W Tarnopolu uzyskał uprawnienia nauczycielskie w szkole Józefa Perla[3]. W 1820 roku powrócił do Rosji, z początku mieszkał w Berdyczowie. W tym czasie nauczył się kolejnych języków[3] i pracował jako prywatny nauczyciel, szerząc idee haskali[2]. Po dalszych podróżach osiadł w Krzemieńcu, gdzie przebywał do końca życia ze względu na stan zdrowia[3]. Choć przebywał w relatywnym odosobnieniu i zmagał się z problemami finansowymi, był uważany za wiodącego maskila Rosji[3][4] na przestrzeni lat 20. do 40. XIX w.[4] Zwano go „rosyjskim Mendelsohnem”[3][4].
Młodo przyjął zasady europejskiego oświecenia, pod wpływem których wywnioskował, że społeczeństwu żydowskiemu potrzebne są znaczne reformy w zakresie edukacji i pracy[3]. Podkreślał wartość szerokiej oświaty i nauki języków, odrzucając jidysz na rzecz niemieckiego i rosyjskiego[2]. Działalność literacka Lewinsona składała się przede wszystkim z dzieł polemicznych lub propagandowych dotyczących życia i statusu społecznego Żydów wschodnioeuropejskich[2]. Pisał teksty analityczne, satyry, sztuki[3]. Publikował po hebrajsku[4]. Piętnował nie tylko chasydyzm, ale również, między innymi, nierówności w społeczeństwie żydowskim czy korupcję[3]. Choć władze rosyjskie przychylnie patrzyły na jego działania na polu oświaty[3][4], jego teksty walczące z antysemityzmem zatrzymywała cenzura[4]. Z kolei jego dzieło Be(j)t Jehuda analizujące rozwój judaizmu, i propagujące reformy[4], które początkowo zostało odrzucone przez wydawcę ze względu na opór rabinów[2], ostatecznie otrzymało wsparcie władz poprzez szeroką dystrybucję w synagogach i szkołach żydowskich[2]. Lewinson posługiwał się pseudonimem „Ribal”[2].
Zmarł 12 lutego 1860 roku w Krzemieńcu[1].
Wybrana twórczość
[edytuj | edytuj kod]- Teuda we-Israel (Posłannictwo i Izrael), 1825
- Be(j)t Jehuda (Dom [Szczep, Szkoła] Judy), 1839
- Diwre(j) cad(d)ikim (Słowa cadyków [sprawiedliwych]), 1830
- Zerubawel (Zorobabel), wyd. pośmiertnie[4]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Herman Rosenthal, Levinsohn, Isaac Baer, [w:] Jewish Encyclopedia, JewishEncyclopedia.com, 1906 [dostęp 2023-06-10].
- ↑ a b c d e f g h i j k Yehuda Slutsky, Levinsohn, Isaac Baer, [w:] Encyclopaedia Judaica [online], Encyclopedia.com [dostęp 2023-06-10] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Mordechai Zalkin, Levinzon, Yitsḥak Ber [online], YIVO Encyclopedia [dostęp 2023-06-10] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Rafał Żebrowski, Lewinson Izaak Ber, [w:] Polski słownik judaistyczny [online], delet.jhi.pl [dostęp 2023-06-10].
