Na terenie Timoru Wschodniego funkcjonuje kilkanaście języków z grup austronezyjskiej i nieaustronezyjskiej (papuaskiej). Rolę krajowego języka wehikularnego pełni tetum, przedstawiciel rodziny austronezyjskiej ze znacznymi wpływami języka portugalskiego[1]. Dominującym językiem eksklawy Oecusse jest język uab meto. Nieaustronezyjski język fataluku, używany na wschodzie kraju (nierzadko częściej niż tetum), jest objęty oficjalnym uznaniem konstytucji Timoru Wschodniego[1], podobnie jak języki: bekais, bunak, uab meto (dawan), galoli, habun, idalaka, kawaimina, kemak, lovaia, makalero, makasai (makasae), mambai, tokodede i wetar[1].
Dominacja języków lokalnych o szerszym zasięgu doprowadziła do zaniku szeregu mniejszych języków. Jednak niektóre z nich są w dalszym ciągu używane podczas rytuałów albo rozmów prowadzonych żargonem. Badanie przeprowadzone przez Aone van Engelenhovena ujawniły na przykład, że język lovaia (makuva)[2], używany niegdyś przez plemię Makuva, wciąż funkcjonuje jako tajny język rytualny[3].
Poszczególne języki Timoru Wschodniego wykazują także pewien stopień zróżnicowania gwarowego. Przykładowo narodowy język tetum dzieli się na cztery dialekty[4]. Podział tych języków pozostaje niekiedy słabo określony, czasem dochodzi do wyróżnienia kolejnych, niegdyś nieuznawanych języków. W toku nowszych badań wyodrębniono język makalero, który wcześniej był uważany za dialekt makasae. Dialekt sa’ani z poddystryktu Luro uchodzi za odrębny język, ale nie został bliżej sklasyfikowany[5][6].
Położenie języków
[edytuj | edytuj kod]Podczas rządów portugalskich edukacja była prowadzona w języku portugalskim, który współistniał z tetum i innymi miejscowymi[1]. Wpływ portugalski rzutował w szczególnym stopniu na dialekt tetum zwany Tetun-Prasa (Tetun-Dili), którym posługuje się ludność Dili i okolic[1]. Dialekt ten odróżnia się od mowy Tetun-Terik, która pozostała bardziej konserwatywna. Obecnie edukacja w szkołach prowadzona jest w Tetun-Dili[1].
Podczas indonezyjskiej okupacji językiem urzędowym na ziemiach Timoru Wschodniego był język indonezyjski[1]. Obecnie pełni on funkcję języka roboczego[7], wraz z językiem angielskim[1].
Dla wielu starszych mieszkańców Timoru Wschodniego język indonezyjski przywołuje negatywne skojarzenia z reżimem Suharto[8]. Młodsi mieszkańcy zaś wykazują niechęć do języka portugalskiego jako języka urzędowego. Postrzegany bywa bowiem jako „język kolonialny”[9].
Rozkład języków
[edytuj | edytuj kod]- Spis powszechny z 2010 roku
-
Adabe -
Atauru -
Baikeno -
Bekais -
Bunak -
Dadu’a -
Fataluku -
Galoli -
Habun -
Idalaka -
Idaté -
Isní -
Kairui -
Kemak -
Lakalai -
Lolein -
Makalero -
Makasae -
Makuva -
Mambai -
Mideki -
Nanaek -
Naueti -
Rahesuk -
Raklungu -
Resuk -
Sa’ane -
Tetun-Dili -
Tetun-Terik -
Tokodede -
Waimaha
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h East Timor Languages [online], easttimorgovernment.com [dostęp 2020-02-15] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-04].
- ↑ Aone van Engelenhoven. The Makuva Enigma: Locating a Hidden Language in East Timor. „Revue Roumaine de linguistique”. 80, s. 161–181, 2010. (ang.).
- ↑ Bruno van Wayenburg: Sprankje hoop voor talenvorsers: Nieuw ontdekte taal Rusenu alweer bijna uitgestorven. VPRO Noorderlicht, 2007-09-13. [dostęp 2012-07-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-19)]. (niderl.).
- ↑ Catharina Lumien Van Klinken, A Grammar of the Fehan Dialect of Tetun: An Austronesian Language of West Timor, Canberra: Pacific Linguistics, Research School of Pacific and Asian Studies, The Australian National University, 1999 (Pacific Linguistics C-155), s. 3, DOI: 10.15144/PL-C155, ISBN 978-0-85883-514-6 (ang.).
- ↑ Juliette Huber: Makalero and Makasae. W: Antoinette Schapper (red.): The Papuan Languages of Timor, Alor and Pantar: Sketch Grammars. T. 2. Berlin–Boston: Walter de Gruyter, 2017, s. 267–351, seria: Pacific Linguistics 655. DOI: 10.1515/9781614519027-005. ISBN 978-1-61451-902-7. OCLC 1018123620. (ang.).
- ↑ Juliette Huber: A grammar of Makalero. A Papuan language of East Timor. Utrecht: LOT, 2011, s. 9, seria: LOT Dissertation Series 279. ISBN 978-94-6093-060-7. OCLC 725808574. [dostęp 2023-05-05]. (ang.).
- ↑ Fathu Rahman, Bahasa Melayu menuju bahasa PBB: Suatu gagasan awal, [w:] Mohd Azurin Othman, Hajah Norati Bakar (red.), Prosiding Kongres Antarabangsa Bahasa dan Budaya, t. 2, Berakas, Negara Brunei Darussalam: Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei, Kementerian Kebudayaan, Belia dan Sukan, 2011, s. 122–134, ISBN 978-99917-0-808-9, OCLC 808809891 (malajski), patrz s. 123–124.
- ↑ Languages in East Timor. 26 czerwca 2004.
- ↑ East Timor: Identity, Language and Educational Policy. 25 sierpnia 2000.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- East Timor, [w:] Ethnologue: Languages of the World, Dallas: SIL International [dostęp 2022-07-18] (ang.).
