Fataluku

Obszar	Timor Wschodni
Liczba mówiących	42 tys. (2015)
Pismo/alfabet	łacińskie
Klasyfikacja genetyczna
Języki transnowogwinejskie (?) Języki timor-alor-pantar Języki wschodniotimorskie Grupa oirata-fataluku Język fataluku
Status oficjalny
Ethnologue	6a żywy↗
Kody języka
ISO 639-3	ddg
IETF	ddg
Glottolog	fata1247
Ethnologue	ddg
Występowanie
Rozprzestrzenienie języka fataluku
W Wikipedii
Zobacz też: język, języki świata
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Język fataluku (fatalukunu), także: dagada, dagaga, dagoda'^[1][2] – język papuaski używany na wschodnim skraju Timoru Wschodniego, zwłaszcza w rejonie miejscowości Lospalos (dystrykt Lautém)^[3] . Według danych z 2015 r. posługuje się nim ok. 42 tys. mieszkańców tego kraju^[4]. Należy do rodziny języków timor-alor-pantar^[1]. Jest najbardziej wysuniętym na wschód spośród języków Timoru^[5].

Dzieli się na pięć wzajemnie zrozumiałych dialektów (północny, północno-wschodni, wschodni, centralny, południowy)^[6]. Jest blisko spokrewniony z językiem oirata z pobliskiej wyspy Kisar w indonezyjskiej prowincji Moluki (który bywa traktowany jako jego dialekt^[7]), a także z językiem rusenu, który wyszedł z użycia w I poł. XX wieku^[8]. Dalsze związki łączą go z językami makasae i makalero^[9].

Jest to główny język ludu Fataluku^[10]. Sami użytkownicy określają swój język jako „fatalukunu”^[11]. Nazwa „fataluku” znaczy tyle, co „mówić poprawnie”^[12], a „fatalukunu” – „poprawna mowa”^[13]. W znacznej części literatury, a zwłaszcza we wczesnych źródłach portugalskich, występuje określenie „dagada”, które nie jest jednak znane dzisiejszym użytkownikom języka (zapewne jest to termin obcy)^[13][14]. A. van Engelenhoven (2009) twierdzi, że nazwa ta pochodzi z języka makasae i oznacza tyle, co „rozmowa”^[15].

W regionie panuje wysoki poziom multilingwizmu; w powszechnym użyciu są w szczególności języki tetum i indonezyjski^[16]. Wśród grupy etnicznej Fataluku znane są także inne języki, w tym makalero i makasae^[17]. Niemniej z dostępnych danych (2015) wynika, że fataluku nie jest zagrożony wymarciem w najbliższej przyszłości. Odnotowano, że jest przekazywany międzypokoleniowo i pozostaje preferowanym środkiem komunikacji w większości sfer życia^[18]. Społeczność ma pozytywny stosunek do swojego języka^[4]. Potencjalnymi zagrożeniami dla długoterminowej żywotności fataluku są migracje ludności i nasilone wpływy zewnętrzne, w tym presja języka tetum^[4][19].

Przypuszcza się, że historycznie był silnie ekspansywny; prawdopodobnie wypierał sąsiednie języki austronezyjskie (doprowadził m.in. do zaniku języka makuva). W jego leksyce zaznaczyły się wpływy austronezyjskie, sięgające podstawowych warstw słownictwa^[20][21]. Dodatkowo za pośrednictwem malajskiego zaczerpnął słownictwo z arabskiego i sanskrytu^[9].

Istnieje stosunkowo bogaty zasób publikacji poświęconych temu językowi^[13]. Wiele danych leksykalnych dot. fataluku zebrał misjonarz Alfonso Nácher w trakcie swojej pracy w Timorze Wschodnim. Na podstawie rękopisu z 1984 r. sporządzono słownik fataluku-portugalski, wydany na łamach czasopisma „Estudos de Línguas e Culturas de Timor-Leste” (w dwóch częściach, 2003/2004) oraz w postaci książkowej (Léxico Fataluco-Português, 2012)^[22]. Pozostałe materiały obejmują krótki słownik Disionáriu badak Fataluku-Tetun, Tetun-Fataluku (2006)^[23], a także opracowania gramatyczne: La langue des Fataluku de Lorehe (Timor Portugais) (1973)^[24], Fataluku (Fatalukunu) (2005)^[25] .

Jest zapisywany alfabetem łacińskim, przy czym nie istnieje ogólnie przyjęta norma ortografii. W praktyce stosuje się nieustandaryzowaną pisownię wzorowaną na ortografii indonezyjskiej. Fataluku bywa wykorzystywany w wiadomościach tekstowych i mediach społecznościowych^[4]. Brak ugruntowanej tradycji literackiej^[12].

Podano za Heston 2015 ↓, s. 13–14.

/b/, /d/ i /g/ występują tylko w zapożyczeniach, zwłaszcza z indonezyjskiego i tetum (tetun-dili).

• Aone vanA. Engelenhoven Aone vanA., On derivational processes in Fataluku, a non-Austronesian language in East-Timor, [w:] W. LeoW.L. Wetzels (red.), Linguistics of Endangered Languages: contributions to Morphology and Morpho-Syntax, Utrecht: Netherlands Graduate School of Linguistics, 2009 (LOT Occasional Series 13), s. 331–362, ISBN 978-90-78328-98-8, OCLC 469635618 [dostęp 2020-05-24] [zarchiwizowane z adresu 2020-05-24]  (ang.).
• Aone vanA. Engelenhoven Aone vanA., JulietteJ. Huber JulietteJ., East Fataluku, [w:] AntoinetteA. Schapper (red.), The Papuan languages of Timor-Alor-Pantar: Sketch grammars, t. 3, Berlin–Boston: De Gruyter, 2020 (Pacific Linguistics 660), s. 347–426, DOI: 10.1515/9781501511158-006, ISBN 978-1-5015-1115-8, OCLC 891357350  (ang.).
• Tyler M.T.M. Heston Tyler M.T.M., The segmental and suprasegmental phonology of Fataluku, University of Hawaiʻi at Mānoa, 2015, OCLC 1257952306 [dostęp 2020-03-05] [zarchiwizowane z adresu 2020-03-05]  (ang.).
• Tyler M.T.M. Heston Tyler M.T.M., Fataluku (Timor-Leste, Island Southeast Asia) – Language Contexts, „Language Documentation and Description”, 23 (1), 2023, s. 1–17, DOI: 10.25894/ldd.327, ISSN 2756-1224  (ang.).
• GeoffreyG. Hull GeoffreyG., Fataluku (Fatalukunu), Dili: Instituto Nacional de Linguística, Universidade Nacional Timor Lorosa’e, 2005 (East Timor Language Profiles 7), ISBN 978-1741381405, OCLC 225569417 [dostęp 2022-09-21]  (ang.).
• Alfonso MaríaA.M. Nácher Lluesa Alfonso MaríaA.M. i inni, Léxico Fataluco-Português, Dili: Salesianos de Dom Bosco Timor-Leste, 2012 (Studies in Languages and Cultures of East Timor 5, 6), ISBN 978-84-695-4633-8, OCLC 862962480 [dostęp 2022-09-21]  (port.).
• AndrewA. McWilliam AndrewA., Austronesians in Linguistic Disguise: Fataluku Cultural Fusion in East Timor, „Journal of Southeast Asian Studies”, 38 (2), 2007, s. 355–375, ISSN 0022-4634, OCLC 6015480752, JSTOR: 20071837  (ang.).
• AntoinetteA. Schapper AntoinetteA., JulietteJ. Huber JulietteJ., Aone vanA. Engelenhoven Aone vanA., The historical relation of the Papuan languages of Timor and Kisar, [w:] HaraldH. Hammarström, Wilco van derW. Heuvel (red.), History, Contact and Classification of Papuan Languages, Port Moresby: Linguistic Society of Papua New Guinea, 2012 (Language and Linguistics in Melanesia, Special Issue: On the History, Contact & Classification of Papuan Languages – Part I), s. 194–242 [zarchiwizowane z adresu 2013-12-26]  (ang.).
• Shiv ShankerS.S. Tiwary Shiv ShankerS.S., RajeevR. Kumar RajeevR., Encyclopaedia of Southeast Asia and Its Tribes, New Delhi, India: Anmol Publications, 2009, ISBN 978-81-261-3837-1, OCLC 276487502  (ang.).
• ZulyaniZ. Hidayah ZulyaniZ., Ensiklopedi Suku Bangsa di Indonesia, Jakarta: Pustaka LP3ES, 1997, s. 87, ISBN 978-979-8391-64-4, OCLC 51983649  (indonez.).
• Timothy Usher: Fataluku. NewGuineaWorld. [dostęp 2020-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-03-05)]. (ang.).

• Strona internetowa poświęcona językowi fataluku (ang.)
• East Timor. Universiteit Leiden, 2007-03-20. [dostęp 2020-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-24)]. (ang.).