Jan Čapek z Sán
.jpg) Jan Czapek z Sanu na rysunku Mikoláša Aleša (1901) | |
| hetman | |
| Data urodzenia |
Data urodzin nieznana |
|---|---|
| Data śmierci |
po 1445 |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
Jan Čapek z Sán, pol. Jan Czapek z Sanu[1] (data urodzin nieznana, zm. po 1445) – czeski dowódca wojskowy, husyta, hetman wojsk tzw. sierotek.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Jan Czapek z Sanu urodził się w rodzinie szlacheckiej pochodzącej z regionu środkowych Czech[2]. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi z 1427 roku. Po śmierci Jana Žižki został jednym z hetmanów wojsk tzw. sierotek[3]. Pomimo początkowych niepowodzeń militarnych jego pozycja wśród husytów uległa wzmocnieniu. Jako przedstawiciel radykalnego odłamu husytów, był przeciwny zawieraniu umowy z królem Zygmuntem Luksemburskim, oraz przedstawicielami papiestwa[2].
Z rozkazu króla Władysława Jagiełły, Jan Czapek jako dowódca wojsk husyckich będących oddziałami posiłkowymi wojsk polskich dowodzonych przez Sędziwoja Ostroroga i Mikołaja z Michałowa uczestniczył w wyprawie odwetowej na ziemie opanowane przez zakon krzyżacki. Wyprawa zakończyła się sukcesem. Połączone wojska polsko-czeskie wyminąwszy zamki w Chojnicach i Gdańsku dotarły do brzegów Bałtyku. Po wzięciu szturmem Oliwy, 1 września 1433 roku stanęły nad brzegiem morza[4] (husycka wyprawa nad Bałtyk). Miało to miejsce w rejonie Jelitkowa. Jak zapisał kronikarz Jan Długosz, morze wywarło wielkie wrażenie na Czechach, którzy wykąpali się w nim i nabierali słoną wodę do naczyń, by pochwalić się nią po powrocie do kraju. Jan Czapek z Sanu miał wjechać konno w fale i przemówić: Oto bracia, przyznaję się wam, że osiągnąwszy w tym miejscu koniec świata, nie mogę się dalej posuwać, ponieważ wzbraniają mi tego morskie wody. Polsko-czeska wyprawa odwetowa miała miejsce w czasie wojny polsko-krzyżackiej toczonej w latach 1431–1435.
Za okazaną pomoc król Władysław II Jagiełło podarował dowódcy husyckiemu wielbłąda. Krótko potem, w czasie oblężenia Pilzna bronionego przez katolików, zwierzę zostało zagarnięte przez obrońców miasta podczas wypadu i od tego czasu wielbłąd jest jednym z elementów herbu Pilzna.
W 1434 roku w bitwie pod Lipanami, w której husyci (taboryci i sierotki) zostali pokonani przez wojska koalicji utrakwistów i katolików, Jan Czapek z Sanu dowodził jazdą husycką. W obliczu klęski wycofał swoje siły z pola bitwy[3]. Następnie przeszedł na stronę króla Zygmunta Luksemburskiego, a po jego śmierci promował kandydaturę Jagiellonów na tron czeski. Od 1442 roku służył królowi Władysławowi Warneńczykowi[5]. Ostatnia wzmianka o nim pochodzi z 1445 roku.
W kulturze
[edytuj | edytuj kod]W beletrystyce polskiej Jan Czapek z Sanu pojawia się w powieści Królewskie sny Józefa Hena, a także na kartach Trylogii husyckiej Andrzeja Sapkowskiego – w Bożych bojownikach ratuje Reinmara z Bielawy z opresji, a następnie gości go na zamku w Michalovicach, zaś w Lux perpetua wspomniana jest jego wyprawa na Prusy oraz opisany udział w bitwie pod Lipanami.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ J. Tazbir, Państwo bez stosów. Szkice z dziejów tolerancji w Polsce XVI i XVII wieku, wyd. 3, Warszawa 2009, s. 28.
- ↑ a b David Papajík, Polsko-sirotčí vojenská výprava proti řádu německých rytířů k Baltskému moři v roce 1433, „Kultúrne dejiny” 2010, č. 2, s. 186–205.
- ↑ a b Mała Encyklopedia 1967 ↓, s. 263.
- ↑ Dzieje Polski 1989 ↓, s. 67.
- ↑ Mała Encyklopedia 1967 ↓, s. 264.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mała Encyklopedia Wojskowa (A-J). Wyd. 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
- Józef Wójcicki: Dzieje Polski nad Bałtykiem. Wyd. 3. Warszawa: Książka i Wiedza, 1989. ISBN 83-05-11952-1.
