Jeżówka purpurowa

Jeżówka purpurowa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	jeżówka
Gatunek	jeżówka purpurowa
	Nazwa systematyczna
	Echinacea purpurea (L.) Moench; Methodus 591. 1794
Synonimy
	Brauneria purpurea (L.) Britton.; Rudbeckia purpurea L.;
	Brauneria purpurea (L.) Britton.; Rudbeckia purpurea L.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rusałka pawik na kwiatostanie jeżówki purpurowej

Jeżówka purpurowa (Echinacea purpurea (L.) Moench.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej^[3]. W Polsce gatunek uprawiany^[4], według niektórych źródeł rzadko przejściowo dziczejący z upraw (efemerofit)^[5]. Roślina lecznicza i ozdobna.

Morfologia^[6]

Pokrój: Zielna bylina o wysokości 60–150 cm, rzadko do 180 cm.
Łodyga: Łodyga zielona do czerwonej, wzniesiona, nieznacznie rozgałęziona.
Korzeń: Kłącze o długości do 15 cm, rozgałęzione, czerwonawobrunatne do ciemnobrunatnego na powierzchni. Posiada liczne podstawy łodyg. W środku jest włókniste i białe. Liczne korzenie są spiralnie skręcone. Na powierzchni drobno poprzecznie pomarszczone.
Liście: Naprzemianległe, jajowate do lancetowato-jajowatych, nieregularnie ząbkowane, pomarszczone z obu stron, ciemnozielone z wyraźnymi jasnozielonymi nerwami. Blaszka liściowa jest gruba i błyszcząca.
Kwiaty: Listki okrywy dużego koszyczka są ustawione w 2 lub 3 rzędach. Pełny osadnik kwiatostanowy jest lekko wypukły. Każdy z zewnętrznych, fioletowych, języczkowatych kwiatów (4–6 cm) i wewnętrznych fioletoworóżowych kwiatów rurkowatych jest przyrośnięty do czerwonawego, zaostrzonego i sztywnego przykwiatka, który wystaje ponad kwiaty rurkowate. Kielich jest zredukowany do bardzo małego wyrostka, jedna z działek ma do 1 mm długości. U odmian ozdobnych kwiaty są także w innych kolorach.

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski^[6]: Ziele jeżówki purpurowej (Echinaceae purpureae herba) – wysuszone, całe lub rozdrobnione kwitnące nadziemne części rośliny oraz korzeń jeżówki purpurowej (Echinaceae purpureae radix) – wysuszone, całe lub rozdrobnione podziemne części rośliny. Oba surowce powinny zawierać odpowiednio minimum 1,0% lub 0,5% sumy kwasu kaftarowego i kwasu cykoriowego.
Działanie i zastosowanie: Tradycyjnie stosowana w leczeniu objawów przeziębienia i grypy w celu skrócenia czasu infekcji dróg oddechowych oraz złagodzenia ich przebiegu^[7]. Ekstrakty stosuje się także we wspomaganiu działania układu odpornościowego. Przeprowadzone badania pokazały, iż wyciągi nie mają wpływu na przebieg ani długość trwania przeziębienia. Istnieją też badania sugerujące iż przyjęcie leku bardzo wcześnie (przed pierwszymi objawami) może skrócić przebieg przeziębienia – jednakże nie jest to potwierdzone^[8]. W listopadzie 2009 opublikowano wyniki badań świadczące o przeciwwirusowym działaniu preparatów z tego gatunku w stosunku do wirusów grypy H5N1, H1N1 oraz H7N7^[9]. W lutym 2020 roku opublikowano badania, z których wynika, że wyciąg z jeżówki purpurowej ma inaktywujące działanie na koronawirusy w warunkach in vitro^[10].

Roślina ozdobna

W wielu krajach świata, również w Polsce jest uprawiana. Doskonale nadaje się na kwiat cięty, jest też uprawiana jako roślina rabatowa w ogrodach. Odmiana 'White Swan' ma duże, białe kwiaty języczkowe, 'Robert Bloom' ciemnoróżowe. Jeżówka przyciąga owady, zarówno pszczoły jak i motyle.

Uprawa

Roślina w Polsce całkowicie odporna na mróz (strefy mrozoodporności 3-10)^[11] oraz na szkodniki i choroby. Rośnie najlepiej w miejscach nasłonecznionych lub lekko ocienionych. Wymaga żyznych gleb, umiarkowanie wilgotnych oraz próchniczych^[12]. Wskazane jest ściółkowanie. Po przekwitnięciu kwiatostany obcina się. Rozmnaża się przez podział albo przez sadzonki. Źle znosi przesadzanie. Zalecane jest podwiązywanie rośliny, by nie kładła się^{[potrzebny przypis]}.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 73, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ James B.J.B. Hudson James B.J.B., Applications of the phytomedicine Echinacea purpurea (Purple Coneflower) in infectious diseases, „Journal of Biomedicine & Biotechnology”, 2012, 2012, s. 769896, DOI: 10.1155/2012/769896, ISSN 1110-7251, PMID: 22131823, PMCID: PMC3205674 [dostęp 2021-11-28] .
↑ Linde K, Barrett B, Wölkart K, Bauer R, Melchart D.: Echinacea for preventing and treating the common cold. [Cochrane Database Syst Rev. 2006]. PubMed - National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2012-07-19]. (ang.).
↑ StephanS. Pleschka StephanS. i inni, Anti-viral properties and mode of action of standardized Echinacea purpurea extract against highly pathogenic avian Influenza virus (H5N1, H7N7) and swine-origin H1N1 (S-OIV), „Virology Journal”, 1, 2009, DOI: 10.1186/1743-422x-6-197 [dostęp 2016-04-21] (ang.).
↑ Johanna Signer i in.. In vitro antiviral activity of Echinaforce®, an Echinacea purpurea preparation, against common cold coronavirus 229E and highly pathogenic MERS-CoV and SARS-CoV. „Virology Journal”. DOI: 10.21203/rs.2.24724/v2.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Jeżówka purpurowa. 2013. [dostęp 2013-06-10]. (pol.).

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 73, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[FPX-6] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[7] James B.J.B. Hudson James B.J.B., Applications of the phytomedicine Echinacea purpurea (Purple Coneflower) in infectious diseases, „Journal of Biomedicine & Biotechnology”, 2012, 2012, s. 769896, DOI: 10.1155/2012/769896, ISSN 1110-7251, PMID: 22131823, PMCID: PMC3205674 [dostęp 2021-11-28] .

[8] Linde K, Barrett B, Wölkart K, Bauer R, Melchart D.: Echinacea for preventing and treating the common cold. [Cochrane Database Syst Rev. 2006]. PubMed - National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2012-07-19]. (ang.).

[9] StephanS. Pleschka StephanS. i inni, Anti-viral properties and mode of action of standardized Echinacea purpurea extract against highly pathogenic avian Influenza virus (H5N1, H7N7) and swine-origin H1N1 (S-OIV), „Virology Journal”, 1, 2009, DOI: 10.1186/1743-422x-6-197 [dostęp 2016-04-21] (ang.).

[10] Johanna Signer i in.. In vitro antiviral activity of Echinaforce®, an Echinacea purpurea preparation, against common cold coronavirus 229E and highly pathogenic MERS-CoV and SARS-CoV. „Virology Journal”. DOI: 10.21203/rs.2.24724/v2.

[E-11] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[12] Jeżówka purpurowa. 2013. [dostęp 2013-06-10]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

Morfologia[6]