Klasztor Bernardynów w Zbarażu

Klasztor oo. bernardynów w Zbarażu
	; Wieże kościoła oo. bernardynów
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Miejscowość	Zbaraż
Kościół	Kościół katolicki
Właściciel	Bernardyni
Klauzura	nie
	Obiekty sakralne
Kościół	Kościół św. św. Antoniego i Jerzego
Fundator	Janusz Wiśniowiecki,; Stanisław Potocki (powtórna budowla)
Data budowy	XVIII w.
Data zamknięcia	1945
Data reaktywacji	1990
	Położenie na mapie Ukrainy Klasztor oo. bernardynów w Zbarażu
	Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Klasztor oo. bernardynów w Zbarażu
	49°39′48″N 25°46′39″E/49,663333 25,777611
	Multimedia w Wikimedia Commons

Klasztor oo. bernardynów w Zbarażu – zabytkowy rzymskokatolicki kompleks klasztorny w Zbarażu, wzniesiony w XVIII w.

Historia

Pierwszy klasztor oo. bernardynów w Zbarażu ufundowany został w 1627 r. przez Jerzego Zbaraskiego^[1], zniszczony w czasie wojny polsko-tureckiej w 1675^[1]. Dotację w 1726 r. odnowił przyszły hetman wielki koronny Józef Potocki. Odbudowę przeprowadzili w XVIII stuleciu wojewoda kijowski Stanisław Potocki i jego żona Helena z Zamoyskich. Autorem projektu odnowionego klasztoru był Jan Antoni Gans. Gotowy kompleks z kościołem św. św. Antoniego i Jerzego poświęcił 2 sierpnia 1755 biskup łucki Antoni Erazm Wołłowicz^[2]. Ołtarze we wnętrzu budynku wykonał w kolejnych latach, do 1759, lwowski artysta Antoni Osiński. Klasztor należał do najważniejszych bernardyńskich siedzib w prowincji. Od 1782 istniało przy nim studium filozofii, zaś w latach 1784–1805 – łacińskie gimnazjum, przeniesione następnie do Brzeżan. W 1788 w wielkim pożarze całego miasta kościół klasztorny poważnie ucierpiał, jednak w krótkim czasie został odremontowany. Ponieważ kościół parafialny w Zbarażu został w tym samym pożarze zniszczony całkowicie, klasztorna świątynia przejęła jego funkcje^[2].

Klasztor zachował swoje znaczenie także pod zaborem austriackim. Był znaczącym ośrodkiem życia zakonnego, od 1798 zakonnicy prowadzili przy nim studium teologiczne, zaś od 1816 – szkołę główną. W latach I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej kompleks doznał poważnych strat, jednak został odremontowany dzięki staraniom opata Daniela Magońskiego. W dwudziestoleciu międzywojennym nadal był siedzibą bernardynów i prowadzonych przez nich szkół^[2], w tym Państwowego Gimnazjum im. Henryka Sienkiewicza^[3]^[4].

Zakonnicy zostali zmuszeni do opuszczenia Zbaraża dopiero w 1945, gdy władze radzieckie postanowiły zaadaptować zabytkowy klasztor na szpital, a następnie zakład wytwarzający półprzewodniki^[5]. Spowodowało to ogromne zniszczenia w kompleksie budynków sakralnych^[2].

Bernardyni odzyskali klasztor w Zbarażu w 1990^[2]. Kościół klasztorny był jednak do tego stopnia zniszczony, że nabożeństwa nie mogły się w nim odbywać, miejscowa wspólnota rzymskokatolicka korzystała jedynie z niewielkiej kaplicy^[5]. 3 września 2000 rzymskokatolicki metropolita lwowski Marian Jaworski poświęcił powtórnie odrestaurowany kościół klasztorny, w obecności delegacji bernardynów, przedstawicieli miejscowego duchowieństwa greckokatolickiego, władz miejskich, polskich dyplomatów z konsulatu we Lwowie. W uroczystości, oprócz miejscowych wiernych oraz mieszkańców Zbaraża wyznań prawosławnego i greckokatolickiego, wzięli udział także byli mieszkańcy Zbaraża, wypędzeni z miasta w 1945^[5].

Architektura

Główną świątynią klasztorną jest kościół św. św. Antoniego i Jerzego. Jest to dwuwieżowa i trójnawowa bazylika, o wklęsłej elewacji i zwieńczona wysoką attyką^[2]. Na fasadzie pierwotnie znajdowały się, po dwóch stronach głównego wejścia, dwie figury patronów kościoła^[5]. W narożnikach budowli znajdują się ozdobne pilastry. Z ołtarzy Antoniego Osińskiego przetrwały jedynie fragmenty^[2]. Wszystkich ołtarzy w kościele było trzynaście. W ołtarzu głównym znajdowały się wizerunki patronów świątyni^[5].

Inne elementy wyposażenia kościoła znajdują się w różnych muzeach i galeriach (m.in. w Muzeum Krajoznawczym w Tarnopolu i Lwowskiej Galerii Obrazów w Olesku). Z kościołem łączy się jednopiętrowy budynek klasztorny z celami zakonników. Na północ od świątyni znajduje się dzwonnica, pełniąca w przeszłości także funkcje bramy wjazdowej na teren zespołu budynków^[2].