Kościół św. Onufrego na Janikulum

Chiesa di Sant’Onofrio al Gianicolo

Kościół tytularny
Państwo	Watykan
Miejscowość	Rzym Piazza Sant’Onofrio 2
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Doroty w Rzymie[1]
Wezwanie	św. Onufrego
Wspomnienie liturgiczne	12 czerwca
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie	bł. Mikołaja z Forca Palena
Położenie na mapie Rzymu Kościół św. Onufrego na Janikulum
Położenie na mapie Włoch Kościół św. Onufrego na Janikulum
Położenie na mapie Lacjum Kościół św. Onufrego na Janikulum
41,89725°N 12,46119°E/41,897250 12,461190
Multimedia w Wikimedia Commons

Kościół św. Onufrego na Janikulum w Rzymie (wł. Chiesa di Sant’Onofrio al Gianicolo) – rzymskokatolicki kościół tytularny w Rzymie z przyległym budynkiem klasztoru, przykład włoskiej architektury renesansowej^[2].

Kościół i klasztor są eksterytorialną własnością Państwa Watykańskiego^[3]. Na mocy motu proprio papieża Piusa XII z 15 sierpnia 1945 roku kompleks został przekazany Zakonowi Rycerskiemu Grobu Bożego w Jerozolimie^[2] i stanowi główną siedzibę jego władz administracyjnych^[4]. Obie części kompleksu, podobnie jak inne eksterytorialne dobra Stolicy Apostolskiej na terenie Rzymu, są wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[3]. Świątynia jest kościołem rektoralnym parafii św. Doroty w Rzymie oraz kościołem tytularnym^[5].

Kompleks znajduje się w XIII Rione Rzymu – Zatybrzu (Trastevere), na wzgórzu Janikulum przy Piazza Sant’Onofrio 2^[1].

Patronem kościoła jest św. Onufry – pustelnik żyjący w IV lub V wieku.

Pierwotnie, w okresie istnienia Państwa Kościelnego, kompleks należał do Kongregacji Ubogich Pustelników św. Hieronima(inne języki) (łac. Congregatio pauperum eremitarum B. Petri de Pisis Ordinis Sancti Hieronymi)^[2], jednej ze wspólnot zakonu hieronimitów^[6]. Początki budowli wiążą się z bł. Mikołajem z Forca Palena(inne języki) (1349–1449), który w 1419 roku założył na Janikulum pustelnię^[7], po czym w 1439 roku zaczął dobudowywać do niej kościół^[8]. Prace ukończono w 1446 roku^[8] i zgodnie z ówczesnym zwyczajem Mikołaj został pochowany pod posadzką kościoła^[7]. Wykańczanie kompleksu trwało do XVI wieku^[8].

Początkowo pustelnia znajdowała się w miejscu trudno dostępnym, ale w 1588 roku papież Sykstus V poprowadził do niej drogę od bramy Porta Santo Spirito(inne języki); w 1600 roku, za pontyfikatu Klemensa VIII, droga została wybrukowana^[9]. W 1712 roku szczątki Mikołaja z Forca Palena, otoczonego kultem, uroczyście przeniesiono na ołtarz główny kościoła^[7]. W świątyni, oprócz Mikołaja z Forca Palena, beatyfikowanego w 1771 roku^[7], pochowano m.in. poetę Torquata Tassa (1544–1595) i filozofa Franciscusa Patriciusa (1529–1597)^[10].

W 1873 roku klasztor został przejęty przez władze Królestwa Włoch i urządzono w nim szpital dziecięcy (Ospedale Pediatrico Bambino Gesù); nielicznym zakonnikom pozwolono zachować kościół^[5]. W 1929 roku klasztor zwrócono Państwu Watykańskiemu na mocy traktatów laterańskich^[5]. W 1933 roku Kongregacja Ubogich Pustelników św. Hieronima została rozwiązana decyzją papieża Piusa XI^[11].

Ostatnią renowację kompleks przeszedł w latach 1946–1947; dokonał jej Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie^[2].

Część kolumn użytych do budowy kompleksu pochodzi z epoki renesansu, a niektóre z różnych okresów historii Cesarstwa Rzymskiego^[2].

Z zewnątrz kościół nie jest w żaden szczególny sposób oddzielony od klasztoru^[5].

Loggia kompleksu ma kształt litery L, w jej krótkim boku znajdują się cztery łuki zawierające wejście do kościoła (przy czym dwa skrajne zamurowano w celu utworzenia kaplicy), natomiast długi bok ma dziewięć łuków i zawiera wejście do klasztoru^[5]. Długie ramię loggi zawiera lunety zdobione freskami autorstwa Domenichina z 1605 roku, przedstawiającymi historie z życia św. Hieronima^[8]. W lunecie nad portalem głównym prowadzącym do wnętrza kościoła znajduje się malowidło Claudia Ridolfiego(inne języki) z 1600 roku Madonna z Dzieciątkiem^[8].

Wnętrze świątyni jest jednonawowe, nakryte sklepieniem krzyżowym, z pięcioma kaplicami bocznymi i wieloboczną apsydą^[8].

Apsydę zdobią freski przedstawiające historie z życia Marii namalowane przez Baldassare Peruzziego lub Jacopa Ripandę(inne języki)^[8].

W ołtarzu głównym znajdują się relikwie bł. Mikołaja z Forca Palena^[5].

Wnętrze kościoła i ołtarz główny

• Kaplica św. Onufrego – sklepienie zdobi dzieło Antoniazza Romana Zwiastowanie^[8].

• Kaplica Matki Bożej z Loreto – zaprojektowana w 1605 roku, ozdobiona freskami przez Giovanniego Battistę Ricciego(inne języki)^[8]. W ołtarzu dzieło Annibale Carracciego lub jego uczniów Matka Boża z Loreto^[8]. Na sklepieniu znajduje się Koronacja Matki Boskiej, dzieło malarza ze szkoły Carracciego^[8].

• Kaplica św. Hieronima – nakryta dwiema kopułami^[8]. W ołtarzu Święty Hieronim, dzieło autorstwa Filippa Balbiego(inne języki)^[8]. Przy wejściu do kaplicy znajduje się grób Torquata Tassa z tablicą nagrobną ufundowaną w 1608 roku przez kardynała Bonifacia Bevilacquę (1571–1627)^[12], a po prawej stronie pomnik grobowy poety wykonany w 1857 roku przez Giuseppego De Fabrisa(inne języki)^[8].

• Kaplica św. Piusa X – na sklepieniu fresk Trójca Przenajświętsza, dzieło Francesca Trevisaniego(inne języki)^[8]. W kaplicy został pochowany kardynał Nicola Canali (1874–1961)^[13].

• Kaplica Krucyfiksu – pochowano w niej kardynałów Filippa Segę (1537–1596) i Giuseppego Gaspara Mezzofantiego (1774–1849)^[8].

Kaplica św. Onufrego

Kaplica Matki Bożej z Loreto

Grób poety Torquata Tassa w kaplicy św. Hieronima z tablicą nagrobną ufundowaną w 1608 roku przez kardynała Bonifacia Bevilacquę

Pomnik grobowy Torquata Tassa w kaplicy św. Hieronima, dzieło Giuseppego De Fabrisa z 1857 roku

W klasztorze znajduje się niewielki renesansowy wirydarz otoczony krużgankami; pochodzi z XV wieku^[5]. Kolumny arkad są wykonane z kilku gatunków granitu i marmuru, w tym jedna z czerwonego granitu z Asuanu w Egipcie, a dwie z białego marmuru tasyjskiego wydobywanego na greckiej wyspie Tasos^[5]. Antyczne kolumny zwieńczono piętnastowiecznymi kapitelami^[5].

W części klasztornej mieszczą się biura Zakonu Rycerskiego Grobu Bożego w Jerozolimie oraz pozostające pod opieką zakonu niewielkie muzeum poety Torquata Tassa^[4], który spędził w klasztorze ostatnie lata życia^[2] i zmarł w nim 25 kwietnia 1595 roku^[8]. W muzeum znajduje się kilka rękopisów poety^[4].

Jeden z krużganków łączących klasztor i kościół

Dziedziniec zewnętrzny z fontanną zbudowaną w 1924 roku na cześć poety Torquata Tassa^[5]

Renesansowy wirydarz otoczony krużgankami

Torquato Tasso spacerujący w klasztorze z kardynałem Cinziem Aldobrandinim, obraz włoskiego malarza Luigiego Busiego(inne języki) (1863/64), obecnie w Piankotece w Bolonii^[14]

Kościół św. Onufrego na Janikulum jest jednym z kościołów tytularnych nadawanych kardynałom-prezbiterom (Titulus Sancti Honuphrii in Ianicullo)^[15]. Tytuł ten został ustanowiony 6 lipca 1517 roku jako diakonia, natomiast 13 kwietnia 1587 roku został podniesiony do prezbiteratu^[15].

• Jean de Lorraine (1519–1550)
• Innocenzo Ciocchi del Monte (1550–1562)
• Ludovico Madruzzo (1562–1569; pro hac vice 1569–1586)

• Giuseppe Caterbi, La chiesa di s. Onofrio e le sue tradizioni religiose, storiche, artistiche e letterarie, Roma dalla Tipografia forense, 1858 (dostęp w Google Books)