Granit (wł. – granito od łac. granum – ziarno) – głębinowa kwaśna skała o budowie jawnokrystalicznej, zbudowana z kwarcu, skalenia potasowego i plagioklazu oraz biotytu należąca do grupy skał krystalicznych różnorodnych[1].
Własności
[edytuj | edytuj kod]Struktura i tekstura
[edytuj | edytuj kod]Granit ma strukturę jawnokrystaliczną, najczęściej średniokrystaliczną (średnioziarnistą), rzadziej grubokrystaliczną (gruboziarnistą) lub drobnokrystaliczną (drobnoziarnistą), niekiedy porfirowatą, teksturę bezkierunkową (bezładną), niekiedy ukierunkowaną. Charakteryzuje się wyjątkową wytrzymałością na ściskanie, odpornością na zużycie, a także na czynniki atmosferyczne, co czyni go jednym z głównych kamieni wykorzystywanych w budownictwie[1].
Barwa
[edytuj | edytuj kod]Granit przybiera różne barwy, najczęściej szare, jasnoszare, niekiedy prawie białe, białoróżowe, zielone, czerwone, ciemnoszare i inne.
Gęstość i twardość
[edytuj | edytuj kod]Gęstość granitu waha się od 2,65[2] do 2,75 g/cm³. Twardość granitu w skali twardości Mohsa to 7[1].
Skład mineralny
[edytuj | edytuj kod]Głównymi minerałami granitu są ziarna kwarcu, skaleni (przede wszystkim ortoklaz i plagioklaz) i mików (głównie biotyt), które są mocno ze sobą związane[1]. Ponadto w skład granitu mogą wchodzić: muskowit i amfibole (hornblenda, barkevikit, arfvedsonit, riebeckit), rzadziej pirokseny (hipersten, diopsyd, diallag, egiryn). W niewielkich ilościach występują minerały akcesoryczne: apatyt, cyrkon, monacyt, ksenotym, turmalin, beryl, tytanit, rutyl, anataz, magnetyt, allanit, fluoryt, granat i inne. Kolor granitu zależy od proporcji i zabarwienia tych składników[1].
Diagram klasyfikacyjny
[edytuj | edytuj kod]Według definicji zaproponowanej przez podkomisję Międzynarodowej Unii Nauk Geologicznych (IUGS) granit jest skałą zawierającą 80–100% objętościowych minerałów głównych: kwarcu, skaleni alkalicznych i plagioklazu w proporcjach przedstawionych na diagramie klasyfikacyjnym (rys. obok) oraz 0–20% objętościowych minerałów akcesorycznych. Wśród minerałów głównych zawartość kwarcu powinna stanowić 20–60% objętościowych skały, a udział skaleni alkalicznych powinien wynosić 35–90% objętościowych całkowitej zawartości skaleni w skale. Na diagramie klasyfikacyjnym QAPF granit zajmuje pole 3 (czasami dzielone na granit A, syenogranit i granit B, monzogranit).
Typy granitu
[edytuj | edytuj kod]- I
- S
- A
- M
Cios
[edytuj | edytuj kod]Granit odznacza się wyraźnym ciosem, zwykle w trzech prostopadłych kierunkach, co ułatwia jego wietrzenie, a także eksploatację.
Wietrzenie
[edytuj | edytuj kod]Wietrzejąc tworzy charakterystyczne skałki, owalne lub kuliste bloki skalne, głowy cukru, niekiedy gołoborza, a w warunkach wietrzenia w zimnym i wilgotnym klimacie – „kaszę granitową”. Specyficznym utworem wietrzeniowym są kociołki wietrzeniowe, zwane dawniej misami ofiarnymi.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Na świecie
[edytuj | edytuj kod]Granit jest najpospolitszą skałą magmową. Występuje w utworach wszystkich er i na wszystkich kontynentach.
W Polsce
[edytuj | edytuj kod]W Polsce granity występują na powierzchni ziemi na Dolnym Śląsku i ziemi kłodzkiej oraz w Tatrach, natomiast w głębokim podłożu również w pasie od Zawiercia do Krakowa i w północno-wschodniej Polsce. Masywy dolnośląskie, to: masyw karkonoski, masyw strzegomski, masyw strzeliński, masyw kłodzko-złotostocki, masyw kudowski, masyw Żulowej.
W Polsce obecnie granity eksploatowane są z masywów: karkonoskiego, strzelińskiego i strzegomskiego (Strzegom-Sobótka), natomiast w przeszłości wszystkie granity były wydobywane w niewielkich kamieniołomach.
Według danych Państwowego Instytutu Geologicznego na koniec 2018 r. w Polsce było 77 udokumentowanych złóż granitu. Z tego 58 znajduje się na obszarze masywu strzegomskiego. Spośród nich 36 jest aktualnie eksploatowanych[3].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Ze względu na dostępność dużych bloków, łatwość cięcia i polerowania, walory estetyczne oraz wytrzymałość i kwasoodporność jest używany w budownictwie jako kamień budowlany (bloki, krawężniki, kostka, grys) i dekoracyjny (płyty okładzinowe).
Granit jest wykorzystywany w sporcie żużlowym: stanowi nawierzchnię toru, która w dużym stopniu zmniejsza przyczepność kół, przez co sport ten staje się widowiskowy. Jak również w curlingu, jako materiał do produkcji kamieni curlingowych.
Odmiany
[edytuj | edytuj kod]- granit napisowy (granit hebrajski)[4] – zawiera tzw. przerosty pismowe charakterystyczne dla stref kontaktowych pegmatytów ze skałą macierzystą (występują przeważnie w kwaśnych skałach magmowych), dający po wypolerowaniu rysunek przypominający pismo runiczne lub hebrajskie
- granit karkonoski
- granit strzegomski
- granit strzeliński
- granit rapakiwi (granit Rapakivi)
- Adamellit
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Wypreparowany plagioklaz w granicie strzelińskim
-
Granit porfirowy rapakivi w formie eratyka
-
Zwietrzała powierzchnia obtoczonego eratyka, granit porfirowy rapakivi
-
Granit vanga red, Skandynawia
-
Prekambryjski granit vanga red, Skandynawia
-
Przerosty pismowe w pegmatycie granitowym
-
Granit o fluidalnej teksturze z płynięcia z piroalmandynem. Widoczne także zbliźniaczenia skalenia potasowego.
-
Granit orbikularny rapakivi
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e Dionizy Krzyczkowski: Budownictwo: wykład popularny zasad konstrukcyj budowlanych dla budowniczych, majstrów, przedsiębiorców budowlanych i samouków. Lwów: 1929, s. 5.
- ↑ Basic Rock Mechanics. Webpages.sdsmt.edu. [dostęp 2010-05-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-02)].
- ↑ Tomasz Pawlik, Agata Pacławska-Pawlik: Strzegom - granitowe serce Polski, [w:] "Sudety" nr 1/2020 (172), styczeń-luty 2020, s. 22-25
- ↑ Rodzaje granitu - sprawdź, jaka jest odmiana granitu [online], RR Granity, 19 lipca 2019 [dostęp 2020-02-06] .