Granat | |
Właściwości chemiczne i fizyczne | |
Skład chemiczny |
|
---|---|
Twardość w skali Mohsa |
6,5 – 7,5[1] |
Przełam |
nierówny, muszlowy, czasami zadziorowaty[1] |
Łupliwość |
niewyraźna według <110> |
Układ krystalograficzny |
regularny krystalizacja najczęściej w postaci 12-ścianu rombowego <110>, 24-ścianu deltoidowego <211> lub tworzą osobniki, na których przeważają te postacie proste. Pospolite są osobniki ksenomorficzne. |
Gęstość minerału |
3,4 – 4,6[1] |
Właściwości optyczne | |
Barwa |
W grupie granatów można napotkać wszystkie odcienie barw z wyjątkiem niebieskiej[2]. Najczęściej spotykanymi są odcienie od barwy pomarańczowoczerwonej do fioletowoczerwonej (zwykle kojarzone z piropem i almandynem). |
Rysa |
biała lub jasna[1] |
Połysk |
szklisty, tłusty (rzadziej jedwabisty, żywiczny lub diamentowy)[1] |
Inne |
optycznie izotropowe, u niektórych anomalna dwójłomność |
Dodatkowe dane | |
Szczególne własności |
odmiany bogate w magnez wykazują magnetyzm, na ogół bardzo odporne na działanie czynników chemicznych i atmosferyliów. |
Granaty – grupa minerałów zaliczana do gromady krzemianów. Tworzą ją izostrukturalne i (przeważnie) izomorficzne krzemiany wyspowe.
Ich nazwa pochodzi od łacińskiego słowa granatus = granat, owoc granatu, co wskazuje na podobieństwo kamieni do ziaren owocu granatu.
Jest to bardzo powszechna w przyrodzie grupa krzemianów. Tworzy zwykle kryształy mieszane o podobnej strukturze i ogólnym wzorze chemicznym X3Y2(SiO4)3, gdzie:
- X oznacza wapń, magnez, dwuwartościowe żelazo lub mangan;
- Y oznacza glin, trójwartościowe żelazo, chrom, tytan, cyrkon, wanad.
Krystalizują w klasie 48-ścianu.
Chemizm niektórych granatów
[edytuj | edytuj kod]- almandyn – Fe3Al2[SiO4]3
- andradyt – Ca3Fe2[SiO4]3
- grossular – Ca3Al2[SiO4]3
- pirop – Mg3Al2[SiO4]3
- spessartyn – Mn3Al2[SiO4]3
- uwarowit – Ca3Cr2[SiO4]3
Granaty bardzo często tworzą między sobą kryształy mieszane, stąd tak duże ich zróżnicowanie. Część granatów wykazuje też znaczne zawartości sodu, itru i tytanu.
Odmiany
[edytuj | edytuj kod]Ze względu na skład chemiczny dzielą się na:
- glinowe – pirop, grossular, hessonit, spessartyn, almandyn, rodolit ;
- żelazowe – andradyt: (melanit, schorlomit, ivaaryt, demantoid, majoryt, calderyt );
- chromowe – uwarowit, knorringit , henleit;
- wanadowe – goldmanit , (yamatoit /momoiit );
- cyrkonowe – (kimzeyit );
a także magnezowe, manganowe i wapniowe.
Do rzadkich odmian zaliczają się goldmanit, hydrogrossular, kimzeyit, knorringit i majoryt.
Granaty magnezowe, żelazowe i manganowe określane są w łączną nazwą piralspit, a odmiany wapniowe – ugrandyt. Skrócone nazwy pochodzą od pierwszych sylab ich głównych przedstawicieli.
Sposób występowania
[edytuj | edytuj kod]Wszystkie krystalizują w układzie regularnym – najbardziej rozpowszechniona jest postać dwunastościanów rombowych i dwudziestoczterościanów deltoidowych. Tworzą skupienia ziarniste, zbite, i naskorupienia. Są przezroczyste, przeświecające. Niektóre kryształy wykazują specjalne efekty optyczne: asteryzm, efekt kociego oka. Część zmienia barwę w zależności od rodzaju oświetlenia. Są kruche, ale stosunkowo twarde. Skrajne ogniwa granatów rzadko występują w przyrodzie, a przeważnie tworzą one różne izomorficzne roztwory stałe.
Występowanie
[edytuj | edytuj kod]Granaty są grupą minerałów charakterystyczną dla skał metamorficznych: gnejsów, łupków mikowych – tworząc niekiedy prawie że monomineralne skały granatowe, zmetamorfizowanych wapieni i dolomitów (skarnów). Wchodzą również w skład skał magmowych. Rozpowszechnione wśród utworów kontaktowych. Należą do najczęściej spotykanych minerałów ciężkich klastycznych skał osadowych – piaskowców, arkoz itp. W szczególnych warunkach geologicznych ulegają one koncentracji, np. wśród piasków plażowych. Luźne wykształcenia granatów w postaci cienkich smug znane są z bałtyckich plaż, gdzie zwykle towarzyszy im ilmenit, oraz cyrkon.
Miejsca występowania: RPA – typowy "produkt odpadowy" przy eksploatacji diamentów; Czechy – Żulova , Vápenná k. Jesionika, Uście nad Łabą; Brazylia; Indie; Madagaskar; Norwegia – największe kryształy granatu (największy okaz miał średnicę 2,5 m i wagę 37 ton); USA – stan Nowy Jork (największy kryształ miał masę 1500 kg), Arizona (topazolity); kraje byłego ZSRR.
Polska – Masyw Śnieżnika, Góry Sowie, Karkonosze, Góry Izerskie, Pogórze Izerskie.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- znajdują zastosowanie jako materiał ścierny[1],
- należą do wysoko cenionych kamieni kolekcjonerskich, szczególnie duże i doskonale wykształcone okazy[1]
- ładne i czyste kamienie bywają stosowane do wyrobu biżuterii i ozdób
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Granaty, [w:] Jerzy Żaba , Ilustrowana encyklopedia skał i minerałów, Chorzów: Wydawnictwa Videograf, 2014, s. 158,159, ISBN 978-83-7835-297-6 [dostęp 2024-04-02] .
- ↑ Garnet Group. www.gemdat.org. [dostęp 2018-04-23]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- W.Szumann: Kamienie szlachetne i ozdobne.
- N.Sobczak: Mała encyklopedia kamieni szlachetnych i ozdobnych.
- Rupert Hochleitner: Minerały i kryształy. Określanie minerałów według barwy rysy. Warszawa: Muza S.A, 1994. ISBN 83-7079-281-2.
- K. Maślankiewicz: Kamienie szlachetne.
- C. Hall: Klejnoty kamienie szlachetne i ozdobne.
- Guillermo Gold Gormaz, Jordi Jubany Casanovas: Atlas mineralogii. Barbara Zapolska (tłum. z hiszp.). Warszawa: Wiedza i Życie, 1992. ISBN 83-85231-10-2.
- A. Bolewski: Mineralogia Szczegółowa.