Skalenie potasowe – minerały z gromady krzemianów zaliczane do grupy skaleni alkalicznych. Te zaś z plagioklazami tworzą grupę skaleni.
Właściwości
[edytuj | edytuj kod]- Kryształy są najczęściej tabliczkowe, wydłużone według jednej osi. Mogą być wrosłe i narosłe; mogą osiągać wielkość wielu metrów. Postać kryształu zależy od warunków wzrostu.
Kryształy wrosłe są grubotabliczkowe, czasami słupkowe.
Kryształy narosłe w druzach są bogate w ściany.
- Skalenie cechuje bogactwo zbliźniaczeń.
Dwa osobniki bliźniacze przerastają się wzajemnie w zbliźniaczeniu karlsbardzkim.
Dwa osobniki zrastają się według zorientowanej płaszczyzny (bliźniak baweński, bliźniak manebachski).
Zbliźniaczone skalenie występują też w zbitych, ziarnistych, kostkowych i blaszkowych agregatach.
- Łupliwość: doskonała w dwóch kierunkach prawie prostopadłych do siebie.
Od łupliwości wywodzi się nazwa ortoklazu (gr. orthos = prostokątny; klaein = szczelina).
- Gęstość: 2,53–2,56 g/cm3
- Barwa: bezbarwny, biały, czerwonawy, żółtawobiały, bladożółty, intensywnie czerwony, szary, zielony.
Sanidyn – jeśli skaleń potasowy krystalizuje w temperaturach wysokich (>500 stopni C) glin i krzem zajmują pozycje w sieci krystalicznej w sposób nieuporządkowany. Powstaje wtedy skaleń potasowy o symetrii jednoskośnej.
Mikroklin – w niższych temperaturach, krzem i glin zajmują ściśle określone pozycje w strukturze skalenia. Powstaje wtedy skaleń o uporządkowanej strukturze i symetrii trójskośnej.
Ortoklaz – stoi między tymi dwoma skaleniami. Jego struktura pokazuje zaczątki uporządkowania.
Skaleń wykrystalizowany w wysokiej temperaturze, przy bardzo wolnym ochładzaniu, może zmienić stan uporządkowania swojej struktury, ale nie zmienia swojej zewnętrznej postaci.
Niewielkie ilości miedzi zabarwiają skaleń na kolor zielony: amazonit. Iryzujący niebieskawo skaleń, zwany kamieniem księżycowym jest odmianą ortoklazu.
Potas w strukturze skalenia może być podstawiany sodem. Skaleniem potasowym krystalizującym w warunkach hydrotermalnych jest adular.
Powstawanie i występowanie
[edytuj | edytuj kod]Skalenie są najczęściej występującą grupą minerałów w skałach magmowych, pegmatytach (w postaci nawet ogromnych kryształów), w skałach osadowych i skałach metamorficznych.
Miejsca występowania:
- sanidyn – Niemcy (Eifel, Drachenfels), Włochy (Wyspy Pantellleria, Elba),
- mikroklin – Polska (Dolny Śląsk, Tatry – w żyłach pegmatytowych), Norwegia (Iveland, Tysfjord, Finlandia.
- amazonit – USA (Kolorado)
- ortoklaz – Włochy (Baveno, Elba), Polska (Wojanów k. Jeleniej Góry), Czechy – Karlowe Vary, Szkocja – Glipatrick.
Ze skaleni potasowych w procesie wietrzenia powstaje kaolin.
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Złoża eksploatowane dla przemysłu ceramicznego. Przezroczyste i pięknie zabarwione używane są jako kamienie ozdobne.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Guillermo Gold Gormaz, Jordi Jubany Casanovas, Atlas mineralogii, Warszawa: Wiedza i Życie, 1992, ISBN 83-85231-10-2.
- Olaf Medenbach, Cornelia Sussieck-Fornefeld, Minerały, Warszawa: Świat Książki, 1996, ISBN 83-7129-194-9.
- Rupert Hochleitner, Minerały i kryształy. Określanie minerałów według barwy rysy, Warszawa: Muza S.A, 1994, ISBN 83-7079-281-2.
- Wiesław Heflik, Lucyna Natkaniec-Nowak, Minerały Polski, Kraków: Antykwa, 1998, ISBN 83-909173-1-9.
