| Cercopithecidae | |||
| J.E. Gray, 1821[1] | |||
.jpg) Przedstawiciel rodziny – pawian płaszczowy (Papio hamadryas) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Parvordo | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina |
koczkodanowate | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Cercopithecus Linnaeus, 1758 | |||
| Synonimy | |||
| |||
| Podrodziny | |||
| |||
Koczkodanowate[3], małpy wąskonose[4], makakowate (Cercopithecidae) – rodzina ssaków naczelnych z podrzędu wyższych naczelnych (Haplorrhini), określana czasem jako małpy ogoniaste w odróżnieniu od małp bezogoniastych, do których zaliczane są człekokształtne. Obejmuje kilkadziesiąt gatunków zamieszkujących Afrykę, Azję oraz Gibraltar, m.in. makaki, mangaby, koczkodany, gerezy, hulmany i langury. Prowadzą głównie nadrzewny, a niektóre naziemny tryb życia. Po ziemi poruszają się na czterech kończynach.
Zasięg występowania i biotop
[edytuj | edytuj kod]Zasięg występowania makakowatych obejmuje tereny od Gibraltaru na południu Europy, przez Afrykę północno-zachodnią, po Czarną Afrykę oraz na wschód – przez Azję Środkową po Azję Południowo-Wschodnią i Japonię[5][6].
Najstarsze ślady kopalne pochodzą z oligocenu Egiptu. W zapisie kopalnym stwierdzono ich obecność w Europie.
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Są to małpy średniej wielkości lub duże – najmniejsze koczkodany ważą ok. 1,5 kg, a największe samce mandryla mogą osiągnąć nawet do 50 kg masy ciała. Długość ciała waha się w przedziale od 30 do 75 cm. Część twarzowa czaszki jest dłuższa niż u człekokształtnych. Dłonie i stopy są nieowłosione, wszystkie palce zakończone płaskimi paznokciami. Kciuk i paluch są przeciwstawne – z wyjątkiem Colobus spp., u których kciuk jest zredukowany.
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 32 | = | 2 | 1 | 2 | 3 |
| 2 | 1 | 2 | 3 | ||
Na pośladkach występują nagnioty pośladkowe. Ogon obecny, czasem długi, u Macaca spp. krótki lub zredukowany, ale u żadnego z makakowatych nie jest chwytny. Sierść brązowa, zielonkawa lub o barwie mieszanej, u niektórych kontrastowa. U wielu gatunków jest wyraźnie zaznaczony dymorfizm płciowy przejawiający się w rozmiarach ciała (samice są mniejsze i lżejsze od samców), ubarwieniu lub uzębieniu (u samców występują charakterystyczne, długie kły).
Makakowate są aktywne w ciągu dnia. Żyją w grupach rodzinnych lub większych stadach. Silnie rozwinięte mięśnie twarzy makakowatych są wykorzystywane do eksponowania stanów emocjonalnych (mimika), odgrywają dużą rolę w komunikacji wewnątrzgatunkowej.
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]W rodzinie Cercopithecidae wydzielono dwie podrodziny[7][5][3] różniące się wyraźnie morfologią i ekologią. Cercopithecinae są wszystkożerne, mają torby policzkowe i żołądek o prostej budowie.
- Cercopithecinae J.E. Gray, 1821 – koczkodany
- Colobinae Jerdon, 1867 – gerezy
Taksony o nieznanym lub wątpliwym zastosowaniu (nomen dubium)[8]:
- Simia Cercopithecus aygula monea Kerr, 1792
- Simia Papio cristata Kerr, 1792
- Simia faunus Linnaeus, 1758
- Simia Cercopithecus fuscus Kerr, 1792
- Simia Cercopithecus hircinus Kerr, 1792
- Simia maura Schreber, 1774
- Simia Cercopithecus nictitans barbatus Kerr, 1792
- Simia Cercopithecus silenus tie-tie Kerr, 1792
- Simia Cercopithecus sinicus pileatus Kerr, 1792
- Simia Veter Linnaeus, 1766
- Simia Cercopithecus viridens Kerr, 1792
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ J.E. Gray. On the Natural Arrangment of Vertebrose Animals. „The London Medical Repository”. 15, s. 297, 1821. (ang.).
- ↑ C.S. Rafinesque: Analyse de la nature, or, Tableau de l’univers et des corps organisés. Palerme: Aux dépens de l’auteur, 1815, s. 53. (fr.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44–53. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 185, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
- ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 220–262. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Family Cercopithecidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-07].
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
- ↑ J.S. Zijlstra, Cercopithecidae Gray, 1821, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-09-15] (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kazimierz Kowalski: Ssaki, zarys teriologii. Warszawa: PWN, 1971.
- Myers, P.: Cercopithecidae. (On-line), Animal Diversity Web, 2000. [dostęp 2011-08-02]. (ang.).
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
