Tradycja kowalstwa w Giumri^[a]

Niematerialne dziedzictwo kulturowe UNESCO
Ręcznie kuta brama przy pomniku Garegina Nyżdeha w Giumri (2013)
Państwo	Armenia
Typ	niematerialne dziedzictwo kulturowe
Numer ref.	01967
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2023 na 18. sesji
Położenie na mapie Armenii Tradycja kowalstwa w Giumri
Położenie na mapie Europy Tradycja kowalstwa w Giumri
40°47′33,4″N 43°50′45,6″E/40,792611 43,846000
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Kowalstwo w Giumri – rodzaj tradycyjnego rzemiosła praktykowanego w mieście Giumri, w prowincji Szirak, w północno-zachodniej Armenii.

W 2023 roku podczas odbywającej się w Kasane, w Botswanie 18. sesji Międzyrządowego Komitetu ds. Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego tradycja kowalstwa w Giumri wpisana została na listę reprezentatywną niematerialnego dziedzictwa kulturowego UNESCO^[1]. Nazwa wpisu w języku angielskim to Tradition of blacksmithing in Gyumri, zaś w języku ormiańskim – Giumrii darpnutian awandujty (Գյումրիի դարբնության ավանդույթը^[2]).

Kowalstwo historycznie było w Armenii rzemiosłem popularnym i powszechnie wykonywanym. Z czasem jednak, wraz z industrializacją i postępem technologicznym, praktyka ta stawała się stopniowo wypierana z życia Ormian i w latach 60. i 70. XX wieku niemal zupełnie zanikła na terenie tego kraju^[2][3]. Pojedyncze kuźnie do dziś funkcjonują m.in. w Erywaniu, Asztaraku i Sisjanie, jednak są one zmodernizowane, a ich działalność nie ma już charakteru tradycyjnego rzemiosła^[2]. Na wsiach kowalstwo zanikło zupełnie^[2].

Jedynym miejscem, gdzie kowalstwo przetrwało – nie tylko jako sztuka rzemieślnicza, ale również ważny element codziennego życia lokalnej społeczności – jest miasto Giumri położone w prowincji Szirak, w północno-zachodniej części Armenii^[2][1]. Mieszkańcy miasta nie tylko zachowują wyroby dawnych rzemieślników, takie jak kraty okienne, ogrodzenia, bramy, drzwi, świeczniki czy żyrandole^[3][1], ale także wciąż zamawiają i wykorzystują w swoim codziennym życiu produkty z żelaza wykonywane ręcznie^[3]. Tradycyjne wyroby obecne są w zarówno w domach prywatnych, jak i w instytucjach oraz w przestrzeni publicznej^[1].

Kowalstwo w Giumri różni się od dawnego kowalstwa wiejskiego oraz od kowalstwa w innych miastach tym, że zawsze kładziono w nim duży nacisk na walory artystyczne wytwarzanych produktów i ich estetyczny wygląd^[2].

Aktywną rolę w ochronie i transmisji tradycji kowalstwa w Giumri oraz wiedzy o jego historii odgrywają kowale, z których część należy już do 5. lub 6. pokolenia mistrzów tego fachu^[1][3]. Najdłużej tym rzemiosłem zajmują się przedstawiciele rodzin Papojan, Martirosjan i Mnojan, którzy swoje umiejętności i indywidualny styl przekazują z pokolenia na pokolenie swoim dzieciom i wnukom^[2]. Naukę rzemiosła rozpoczynają chłopcy w wieku 8–10 lat, którzy pomagają swym ojcom w pracach niewymagających sił fizycznej. Z czasem powierza się im coraz bardziej zaawansowane zadania i ok. 17.–18. roku życia mogą oni wykonywać główne etapy procesu produkcji. W wieku 20–22 lat młodzi kowale mogą podejmować indywidualną pracę, a po 25. roku życia mogą pracować jako samodzielni mistrzowie. Otrzymaniu statusu mistrza kowalskiego tradycyjnie towarzyszy specjalna ceremonia^[2].

Wiedza o lokalnym kowalstwie przekazywana i promowana jest również w sposób formalny, za pośrednictwem muzeów oraz dwóch wyspecjalizowanych instytucji edukacyjnych – Państwowej Akademii Sztuk Pięknych Armenii(inne języki) (oddział w Giumri) oraz Wyższej Szkoły Rzemiosła nr 1^[3]. W obu kowalstwo i artystyczna obróbka metalu stanowią główne dziedziny nauczania^[2].

Choć przez wieki w sztuce kowalstwa dominowali mężczyźni, to od lat 70. XX wieku tendencja ta zaczęła się zmieniać i np. w rodzinie Papojan kobiety wspierały w pracy w kuźniach swoich mężów i ojców^[2].

• 
  Sztandar cechu kowali w Giumri (2013)
• 
  Żelazna krata w oknie Domu-muzeum Howhannesa Sziraza (2019)
• 
  Brama do Galerii Sióstr Aslamazjan(inne języki) (2012)
• 
  Brama do Muzeum Życia Miejskiego i Architektury Narodowej – Domu-muzeum Dzitoghcjana(inne języki) (2014)