Spis treści
Ludwik IX Święty
Król Francji tercjarz | |
Okres |
od 8 listopada 1226 |
---|---|
Poprzednik | |
Następca | |
Dane biograficzne | |
Dynastia | |
Data urodzenia | |
Data śmierci | |
Ojciec | |
Matka | |
Żona | |
Dzieci |
Blanka |
Ludwik IX Święty (ur. 25 kwietnia 1214 w Poissy, zm. 25 sierpnia 1270 w Tunisie) – król Francji od 1226 (panował 44 lata), syn Ludwika VIII z dynastii Kapetyngów, święty Kościoła katolickiego[1]. Organizator i uczestnik VI i VII wyprawy krzyżowej. Z uwagi na pozycję Ludwika IX na kontynencie europejskim, angielski kronikarz, Mateusz Paris, nazwał go „królem ziemskich królów”[2].
Objął władzę w wieku 12 lat po nagłej śmierci swojego ojca Ludwika VIII Lwa, władzę jako regentka objęła matka, Blanka Kastylijska. Okres regencji wypełniły bunty wasali i walki z albigensami na południu Francji. Samodzielne rządy objął w roku 1234. Ludwik był osobą bardzo religijną, prowadził życie zbliżone do mniszego, szczególną troską objął zakony żebracze, których był patronem. Za swój główny cel postawił sobie odbicie i ochronę Ziemi Świętej przed państwami muzułmańskimi i ochronę Królestwa Jerozolimskiego. W tym celu zorganizował dwie krucjaty – pierwsza uderzyła na Egipt, druga na Tunezję – jednak każda z nich zakończyła się klęską. Po klęsce w Egipcie Ludwik dostał się do niewoli, po wydostaniu się z niej spędził kilka lat w Królestwie Jerozolimskim, natomiast w czasie wyprawy do Tunezji poniósł śmierć.
Rozszerzył domenę królewską o hrabstwa Blois, Chartres i Sancerre, a także księstwa Normandii, Maine, Prowansji i Langwedocji. Zreformował administrację królewską – wprowadzając urząd inkwizytora i zmieniając rolę parlamentu paryskiego. Doprowadził do zakończenia długotrwałego sporu z królami angielskimi, po zwycięskiej bitwie pod Taillebourg podpisując długotrwały rozejm.
Dzieciństwo
[edytuj | edytuj kod]Ludwik był drugim synem[a][3] Ludwika, syna króla Francji Filipa II Augusta, który po śmierci ojca został królem jako Ludwik VIII. Jego matką była Blanka, córka Alfonsa VIII króla Kastylii i Eleonory, córki Henryka II króla Anglii. Urodzony w seniorii ojca w Poissy 25 kwietnia 1214 roku młody Ludwik otrzymał imię po ojcu, został następcą tronu w wieku czterech lat, gdy zmarł jego starszy brat Filip[b][4]. Ludwik wspominał często wpływ jaki w dzieciństwie wywarła na niego osoba dziadka Filipa Augusta[5]. 23 lipca 1223 stary król jednak zmarł i ojciec Ludwika został królem, a młody Ludwik drugim w kolejności sukcesji. Jednak już wkrótce, po śmierci ojca 8 listopada 1226 roku, sam został królem.
Przed śmiercią Ludwik VIII sporządził testament, w którym oprócz przekazania korony i pełni władzy swemu najstarszemu synowi, przydzielił osobne działy (apanaże) swym pozostałym trzem synom: Robert otrzymał hrabstwo Artois, Jan hrabstwo Anjou i Maine, a Alfons Poitou i Owernię. Otrzymali je jednak dopiero po osiągnięciu odpowiedniego wieku – dwudziestu jeden lat[6]. Po śmierci króla narodził się jeszcze jeden syn Karol, który po śmierci Jana przejął prawa do jego lenn. Król umierając w Montpensier w czasie powrotu z wyprawy przeciw katarom, nie rozstrzygnął kwestii regencji w czasie małoletności syna, wymógł jedynie przysięgę od wasali będących wówczas przy łożu śmierci (w tym od swego przyrodniego brata Filipa Rozczochranego (Hurepela), hrabiego Boulogne), aby byli wierni Ludwikowi, a gdy ten umrze Robertowi[7]. Zaraz jednak po śmierci i pogrzebie (15 listopada) króla władzę przejęła wdowa Blanka Kastylijska[8].
Regencja
[edytuj | edytuj kod]Ludwik pełnię władzy objął dopiero w 1235 roku, w wieku około dwudziestu dwóch lat[9]. Jednak już 29 listopada 1226 roku (w 14 dni po pogrzebie ojca[10]) został koronowany, a w następnym roku sam przyjmował hołdy wasali[9]. Pierwszy okres rządów upłynął w cieniu matki, zaciekle zwalczającej buntujących się wasali. Najpilniejszym zadaniem na początku rządów regencji było zjednanie sobie największych możnych Francji.
Blanka i Ludwik, chcąc zjednać sobie względy stryja młodego władcy, Filipa Hurepela, nadali mu dwa zamki znajdujące się wewnątrz jego dóbr (Mortain i Lillebonne), a także hrabstwo Saint-Pol[11]. Sytuacja Rozczochranego była o tyle szczególna, że nie dość, że niektórzy podważali jego prawe pochodzenie, to jego ziemie zostały wcześniej skonfiskowane Renaldowi z Boulogne, wciąż znajdującemu się w paryskim więzieniu[12]. Jego śmierć na Wielkanoc 1227 roku poszerzyła pole manewru Filipa. Więcej szczęścia miał współwięzień Renalda Ferrand z Portugalii, który został zwolniony 6 stycznia tego roku[12]. Po objęciu z powrotem hrabstwa Flandrii stał się wiernym sojusznikiem królowej.
Bardziej nieprzejednana była postawa trzech innych możnowładców – Tybalda IV, hrabiego Szampanii, Hugona X Czarnego z Lusignan, hrabiego La Marche, oraz Piotra Mauclerca (z rodu Dreux), hrabiego Bretanii. Na wiosnę 1227 roku powstał projekt serii małżeństw pomiędzy braćmi królewskimi Janem i Alfonsem oraz odpowiednio Jolantą córką Piotra bretońskiego i jedną z córek Hugona. Siostra Ludwika Izabela miała wyjść za jednego z synów hrabiego La Marche[13]. Piotr Mauclerc miał otrzymać w zamian Angers, Le Mans, Baugé i Beaufort-en-Vallée. Wkrótce udało się zawrzeć rozejm z królem Anglii Henrykiem III oraz ułagodzić Tybalda IV[14].
Jednak baronowie zawiązali spisek w Corbeil, mający na celu pojmanie króla. Ich przywódcami zostali Piotr z Dreux i Filip z Boulogne. Młody król, osaczony w zamku Montlhéry, uratował się jedynie dzięki interwencji mieszczan paryskich. Nie był to koniec problemów, gdyż w 1229 roku Piotr Mauclerc złożył hołd królowi Anglii, a pozostali baronowie wypowiedzieli wojnę Tybaldowi IV, wiernemu sojusznikowi króla. Ludwik IX zwołał wyprawę, na którą nie stawiła się lub przysłała tylko małe oddziały większość możnych[15]. Król odbił nadane Piotrowi trzy lata wcześniej miasta i zdobył jeszcze Bellême. Wkrótce na stronę króla przeszedł Hugo z Lusignan, a jego wojska zdobyły Clisson i obległy Ancenis. Henryk III, który przybył na pomoc wasalowi, zamknął się w Nantes i nie podejmował żadnych działań. Trzecia wyprawa z 1231 roku zakończyła się trzyletnim rozejmem w Saint-Aubin-du-Cormier[15].
Pokojem z Meaux-Paryża z 11 kwietnia 1229 roku, zakończyły się walki w Langwedocji. Na mocy porozumienia hrabia Tuluzy Rajmund VII zachował jedynie część swego hrabstwa. Natomiast papiestwo otrzymało markizat Prowansji (Hrabstwo Venaissin), królowi przypadła północna część hrabstwa, z miastem Albi, a córka Rajmunda Joanna miała wyjść za Alfonsa i wnieść mu w posagu okręg Tuluzy ze stolicą; była też jedyną spadkobierczynią Rajmunda, gdyby ten nie pozostawił męskiego potomka[16]. Dodatkowo na mocy pokoju z Rajmundem Trencevalem, hrabią Carcassonne i Narbonne, królowi przypadło Carcassonne. Nowe nabytki, wraz z posiadanymi już wcześniej, pozwoliły utworzyć dwie nowe seneszalie: Carcassonne i Beaucaire[17].
W 1232 roku zmarł królewski brat Jan, jego posiadłości miały przypaść najmłodszemu Karolowi, trzy lata później zmarł czwarty syn Ludwika VIII Filip Dagobert, który nie doczekał się swojego nadziału. W 1233 zmarł Ferrand z Portugalii, w 1234 Filip Hurepel, a wkrótce po nim Piotr Mauclerc. W 1233 roku Tybald IV odziedziczył królestwo Nawarry, jednak ten sukces zrównoważyło ogromne odszkodowanie, jakie musiał wypłacić, na mocy królewskiego arbitrażu, swej kuzynce Alicji cypryjskiej, w zamian za zrzeczenie się roszczeń do Szampanii. Nie dysponując taką sumą pożyczył ją od króla, oddając mu w zamian Blois, Chartres, Sancerre i Châteaudun. Domena szampańska przestała tym samym okrążać ziemie królewskie[18].
Samodzielne rządy
[edytuj | edytuj kod]Ludwik IX swe panowanie rozpoczął od wprowadzenia reform, umacniających władzę królewską. Ujednolicił system monetarny w królestwie, zreorganizował i skutecznie nadzorował finanse, usprawnił też administrację państwa. Starając się rządzić sprawiedliwie, wprowadził kontrolę działalności urzędników królewskich, którą powierzył zakonnikom. W przypadku niesprawiedliwych decyzji, poszkodowani otrzymywali odszkodowanie, a nieuczciwi urzędnicy byli zwalniani. Ustanowił sądy królewskie, tak zwane parlamenty, do których można się było odwoływać od wyroków sądów feudalnych, w jakich zasiadali baronowie feudalni. Wprowadził zakaz pojedynków sądowych, noszenia broni i prowadzenia wojen prywatnych we Francji. Znacznie rozbudowały się miasta, które otrzymały przywileje komunalne i otaczane murami, odgrywały coraz większą rolę pod względem militarnym. W czasach panowania Ludwika IX upowszechniony[19] został kodeks cechów rękodzielników i kupców – Livre des métiers – regulujący funkcjonowanie korporacji miejskich. Założył również w 1257[19] roku w Paryżu kolegium teologiczne, które zostało później nazwane Sorboną.
Pokojowy król
[edytuj | edytuj kod]Ludwik IX godził liczne spory między skłóconymi rodami szlacheckimi wewnątrz Francji, jak również spory międzynarodowe. Faktycznie doprowadził do zażegnania wzajemnych pretensji terytorialnych Francji z hiszpańską Aragonią i z panującą w Anglii dynastią Plantagenetów. Z królem Anglii Henrykiem III zawarł traktat paryski w 1258 r., na mocy którego powiększyły się nieco posiadłości angielskie we Francji, w zamian Henryk III złożył królowi Francji hołd lenny z księstwa Gujenny[2].
Ludwik IX był też głęboko religijny. Gdy w 1244 r. Jerozolima została ponownie opanowana przez Ajjubidów, zorganizował i sfinansował w 1248 r. kolejną VI wyprawę krzyżową dla obrony Ziemi Świętej. Brało w niej udział prawie wyłącznie rycerstwo francuskie, które poprowadził osobiście. Choć krucjata zakończyła się klęską, a sam Ludwik IX przez pewien czas pozostawał w niewoli egipskiej, to gdy wrócił w 1254 r. uznany został za największego wśród monarchów Europy obrońcę chrześcijaństwa.
Wspierał zakony, zwłaszcza żebraczy zakon franciszkanów, współcześnie utworzony przez pokutnika Franciszka z Asyżu, który głosił ideały ubóstwa i ascezy, oraz Zakon Rycerzy św. Łazarza opiekujący się trędowatymi. Król kolekcjonował również relikwie, wśród których była korona cierniowa Chrystusa, jaką otrzymał w podarunku od cesarza Konstantynopola Baldwina II. Celem jej przechowania kazał zbudować w Paryżu dwukondygnacjową kaplicę Sainte-Chapelle, uznawaną za jedno z najważniejszych arcydzieł architektury stylu gotyckiego.
Wyprawa krzyżowa
[edytuj | edytuj kod]W latach 1248–1250 wziął udział w VI krucjacie, podjętej na wieść o zdobyciu Jerozolimy przez Chorezmijczyków w 1244 roku. Zakończyła się ona klęską, Ludwik dostał się do niewoli w okolicy miasta Mansura w roku 1249, wypuszczony został po zapłaceniu olbrzymiego okupu, jednak już w 1270 roku zorganizował następną wyprawę. Tym razem lądowano w Tunisie, licząc na pomoc tamtejszego sułtana. Jednak oczekiwania te się nie spełniły i wyprawa zakończyła się epidemią wśród krzyżowców. 25 sierpnia 1270 ofiarą epidemii padł również sam król. Według tradycji była to dżuma, jednak współcześnie wskazuje się raczej na dyzenterię[20][21]. Po jego śmierci armia krzyżowców powróciła do Europy. Koronę po Ludwiku IX przejął jego syn, Filip III Śmiały (1270–1285). 4 sierpnia 1297 roku w Orvieto papież Bonifacy VIII ogłosił decyzję o kanonizacji władcy[22], a 11 sierpnia - bullę kanonizacyjną Gloria laus[23]. Kazanie podczas uroczystości wygłosił kard. Matteo d’Acquasparta[24]. Wspomnienie liturgiczne obchodzone jest 25 sierpnia.
Związki z zakonami mendykanckimi
[edytuj | edytuj kod]Ludwik Święty był bardzo blisko związany z nowymi zakonami mendykanckimi – dominikanami i franciszkanami. Sprzyjał ich rozwojowi, wspomagał w ich wysiłkach, fundował klasztory, większość jego otoczenia wywodziła się z zakonów żebraczych. Naśladował zakonników w życiu codziennym, praktykując ascezę, chciał by dwaj z jego synów wstąpili do obu zakonów, sam jednak nigdy nie uczynił tego kroku, wedle legendy z racji tego, że nie mógł się zdecydować między dominikanami a franciszkanami[25][26]. W późniejszym okresie wśród Andegawenów neapolitańskich zrodziła się legenda o przynależności Ludwika do tercjarzy, wedle hipotezy Colette Beaune miał to na celu skojarzenie Ludwika IX z Ludwikiem biskupem Tuluzy, franciszkaninem należącym do tego rodu i kanonizowanym w 1317 roku. Około 1330 roku Giotto, związany z Andegawenami, namalował w kaplicy Bardi w Santa-Croce we Florencji Ludwika Świętego w stroju tercjarza franciszkańskiego, towarzyszącego Ludwikowi z Tuluzy. Pod wpływem rozwijającej się legendy i kultu, wspieranego przez samych franciszkanów, w 1547 roku papież Paweł III oficjalnie uznał Ludwika Świętego tercjarzem[25][27].
Potomstwo
[edytuj | edytuj kod]Ożenił się z Małgorzatą Prowansalską, córką Rajmunda Berengara IV, hrabiego Prowansji, i Beatrycze Sabaudzkiej. Miał z nią kilkanaścioro dzieci:
- Blanka (4 grudnia 1240 – 29 kwietnia 1243)
- Izabela (2 marca 1241 – 17 kwietnia 1271), żona Tybalda V, hrabiego Szampanii i króla Nawarry
- Ludwik (21 września 1243 – 13 stycznia 1259)
- Filip III Śmiały (1245-1285)
- Jan (1247 – 10 marca 1247)
- Jan Tristan (1250-1270)
- Piotr I d’Alençon (1251 – 6 kwietnia 1284)
- Blanka (1253 – 17 czerwca 1320), żona Ferdynanda de la Cerda
- Małgorzata (1255-1271), żona Jana I Zwycięskiego, księcia Brabancji
- Robert de Clermont (1256-1318)
- Agnieszka (1268 – 19 grudnia 1327), żona Roberta II, księcia Burgundii
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Lázaro Iriarte OFMCap, Józef Salezy Kafel OFMCap, Andrzej Józef Zębik OFMCap, Krystyna Kuklińska OSC: Historia franciszkanizmu. Kraków: Bracia Mniejsi Kapucyni, 1998, s. 568. ISBN 83-910410-0-X.
- ↑ a b Jan Baszkiewicz: Francja w Europie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2006, s. 31. ISBN 83-04-04837-X.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 26.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 28.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 29–31.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 76.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 67.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 68–69.
- ↑ a b Le Goff 2001 ↓, s. 77.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 78.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 81–82.
- ↑ a b Le Goff 2001 ↓, s. 81.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 82.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 82–83.
- ↑ a b Le Goff 2001 ↓, s. 86.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 87.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 88.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 90.
- ↑ a b Praca zbiorowa: Historia powszechna - Od imperium Karola Wielkiego do kryzysu XIV wieku. T. 8. Mediaset Group SA, 2007, s. 152-153. ISBN 978-84-9819-815-7.
- ↑ Jacques Le Goff: O średniowieczu. Warszawa: Oficyna Naukowa, 2007, s. 77. ISBN 978-83-7459-050-1.
- ↑ Rosemary Guiley: The Encyclopedia of Saints. New York: Facts on File, 2001, s. 77. ISBN 978-1-4381-3026-2.
- ↑ Jacques Le Goff , Święty Ludwik, Oficyna Wydawnicza Wolumen, 2001, s. 246 .
- ↑ Louis Carolus-Barré , Les enquêtes pour la canonisation de saint Louis – de Grégoire X à Boniface VIII – et la bulle Gloria laus, du 11 août 1297, „Revue d'histoire de l'Église de France”, 57 (158), 1971 .
- ↑ Giulia Barone: Matteo d’Acquasparta. treccani.it. [dostęp 2016-10-24]. (wł.).
- ↑ a b Le Goff 2001 ↓, s. 269–270.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 607.
- ↑ Le Goff 2001 ↓, s. 7.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jacques Le Goff: Święty Ludwik. Warszawa: Volumen, 2001, s. 806. ISBN 83-7233-034-4.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Michał Kozłowski, Ludwik IX – święty król Francji
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Pierwszy, Filip, żył w latach 1209–1218.
- ↑ Filip nie został, jak to bywał we wcześniejszych pokoleniach Kapetyngów, konsekrowany za życia, tak więc nie mógł zostać pochowany w St. Denis. Jego ciało zostało złożone w kościele Najświętszej Maryi Panny w Paryżu, gdzie w 1225 roku rodzice wznieśli mu kaplicę.
- ISNI: 0000000121429736
- VIAF: 89182909
- ULAN: 500245812
- LCCN: n79055295
- GND: 118729411
- NDL: 00865799
- LIBRIS: 1zcfg8hk55knd38
- BnF: 120344600
- SUDOC: 028525949
- SBN: SBLV298280
- NKC: mzk2002111627
- BNE: XX1326396
- NTA: 069202346
- BIBSYS: 90940133
- CiNii: DA16109905
- Open Library: OL5930654A
- NUKAT: n98003905
- J9U: 987007264733905171
- CANTIC: a11355402
- LNB: 000158753
- BNC: 000117416
- ΕΒΕ: 156387
- BLBNB: 000594634
- LIH: LNB:dDa;=BZ
- RISM: people/30099037