Mały Kack

Dzielnica Gdyni
Mały Kack w dolnej części zdjęcia, powyżej Redłowo
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Miasto	Gdynia
W granicach Gdyni	13 czerwca 1935
Powierzchnia	7,94 km²
Wysokość	33 m n.p.m.
Populacja (2022) • liczba ludności	9 645[1]
• gęstość	1 215 os./km²
Położenie na mapie Gdyni
54°28′34,1″N 18°31′02,0″E/54,476139 18,517222
Multimedia w Wikimedia Commons

Mały Kack (kaszb. Môłi Kack, niem. Klein Katz) – południowa dzielnica Gdyni granicząca z następującymi dzielnicami tego miasta: Witomino, Wzgórze Św. Maksymiliana (od północy), Redłowo, Orłowo (od wschodu) oraz Karwiny i Wielki Kack (obie od zachodu), a od południa także z miastem Sopot.

Dzielnica została włączona do Gdyni 13 czerwca 1935 roku. Nazwa pochodzi od przepływającej przez nią rzeki Kaczej, tak jak sąsiedniej dzielnicy Wielki Kack^[2]. Podczas okupacji Niemcy zmienili nazwę dzielnicy na Kleinkatz^[3].

Zabudowę stanowią głównie domy jednorodzinne. Na terenie Małego Kacku znajdują się m.in. takie obiekty jak:

• stadion miejski, na którym mecze rozgrywają kluby piłkarskie Arka Gdynia.
• rezerwat przyrody Kacze Łęgi, w którym potok Źródło Marii uchodzi do rzeki Kaczej.

Mały Kack rozciąga się wzdłuż doliny rzeki Kaczej oraz na wzgórzach morenowych leżących nieopodal granicy z Sopotem.

Granicę z Witominem oraz Karwinami wyznacza malowniczy odcinek linii kolejowej Gdynia - Kościerzyna. Fragment tej linii znajduje się u podnóża skarpy z której szczytu pada widok na większość Małego Kacku i fragmenty dzielnic sąsiednich.

Najstarsze pozostałości osady na terenie Małego Kacka datowane są na lata 550-450 p.n.e. Odnaleziono kolczyki, szczypce i paciorki z brązu oraz żelazną brzytwę. Odkryto cmentarzysko z ciałopalnymi grobami skrzynkowymi i popielnicowymi^[4]. Do XIV wieku obszar dzielnicy był własnością władców Pomorza Gdańskiego. Pierwsza wzmianka historyczna o wsi pochodzi z 1342 roku, gdy wielki mistrz zakonu krzyżackiego Ludolf König von Wattzau określił granice opactwa cystersów w Oliwie. Kolejny dokument z tego roku wspomina właściciela wsi – rycerza Piotra z Kacka, sędziego ziemskiego^[5]. W 1363 roku otrzymała ona przywilej lokacyjny na prawie magdeburskim od komtura gdańskiego Giselbrechta von Dudelsheima^[6].

W drugiej poł. XIV wieku w Małym Kacku znajdowały się młyny zbożowe, papiernie, cegielnie i największe na Pomorzu Gdańskim skupisko kuźnic żelaza. Na pocz. kolejnego stulecia wieś przeszła w ręce rodziny Ściborowiców ze Sławutowa, którzy odtąd podzielili się na linie sławutowską i kacką. W 1550 roku znaczną część miejscowości zakupił późniejszy burmistrz Gdańska Jerzy Rosenberg, wraz z lasami, łąkami, ogrodami, polami i sadami oraz prawem do łowienia ryb w rzekach. W 1586 roku ufundował on w Małym Kacku kościół protestancki, głównie dla tamtejszych pracowników kuźnic (według niektórych źródeł przeznaczyli oni na ten cel pieniądze zebrane na odbudowę kościoła katolickiego w Wielkim Kacku), obecnie rozbudowany jako katolicki pw. Matki Boskiej Bolesnej. Dokumenty z tego okresu wymieniają wielu właścicieli obiektów na terenie wsi. W jej skład wchodził w owym czasie też dwór, kilkakrotnie przebudowywany, leżący obecnie w granicach dzielnicy Orłowo. Wieś stanowiąca własność miejską, położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie gdańskim województwa pomorskiego^[7]. W XVII w. właścicielem Małego Kacka był gdańszczanin Salomon Heinrich Bartsch, a następnie Georg Arendt, zaś w latach 1710-1730 Valentin Andreas Borckmann. Po nim przeszedł w ręce rodziny Krokowskich z Krokowej, którzy jeszcze bardziej rozwinęli wieś gospodarczo oraz zbudowali obecny pałac w stylu barokowo-rokokowym^[8].

Po rozbiorach Polski główna część Małego Kacka kilkakrotnie zmieniała właścicieli. Wpierw należała do Englikowskiego, od 1824 do rodziny Stobbe, od 1840 do rodziny Waschke, a następnie aż do 1939 roku do rodziny Kühlów, którzy budowali m.in. Dwór Młynarza z 1868 roku, obecnie w granicach Orłowa. W 1859 roku rodzina von Brauchitsch zakończyła przebudowę pałacu. W okresie międzywojennym jego właścicielem był Julius Jewelowski, a następnie Towarzystwo Nauczycieli Szkół Średnich i Wyższych w Warszawie. Do 1945 roku Mały Kack (z Kolibkami) był głównym skupiskiem miejscowej ludności protestanckiej na obszarze dzisiejszej Gdyni. W 1922 roku było ich ok. 300. Na cmentarzu przy kościele luterańskim chowano zmarłych różnych wyznań protestanckich i narodowości. Podczas walk w marcu 1945 kościół ten uległ znacznemu zniszczeniu. W latach 1948–1955 został znacznie rozbudowany jako katolicki. Wraz z napływem ludności przybywającej do budowy Gdyni, Mały Kack wzrósł liczebnie do kilkunastu tysięcy mieszkańców w okresie międzywojennym, w większości katolików. Na ich potrzeby zbudowano i poświęcono w 1933 roku kościół parafialny pw. Chrystusa Króla. W latach 1958–1970 wzniesiono na jego miejscu nową świątynię. W pobliżu kościoła znajduje się najstarsza w tej części obecnej Gdyni szkoła podstawowa, utworzona wkrótce po odzyskaniu niepodległości. W aktualnym podziale miasta na dzielnice znaczna część historycznego Małego Kacka została przyłączona do Orłowa^[9].

Na granicy z Karwinami, gdzie linia kolejowa nr 201 krzyżuje się z ulicą Wielkopolską, wybudowano stację Gdynia Karwiny, przy której zatrzymują się pociągi PKM^[10][11].

• Wielki Kack