Narodowy Dzień Pamięci
„Żołnierzy Wyklętych”

Obchody święta w 2011 roku
Dzień	1 marca
Państwa	Polska
Typ święta	państwowe
Upamiętnia	żołnierzy antykomunistycznego podziemia w Polsce
Podobne święta	Święto Wojska Polskiego, Narodowe Święto Niepodległości, Dzień Weterana

Narodowy Dzień Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” – polskie święto państwowe obchodzone corocznie 1 marca, poświęcone upamiętnieniu żołnierzy antykomunistycznego i niepodległościowego podziemia^[1]. Święto nie jest dniem wolnym od pracy^[2].

W 2001 roku Sejm Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę, w której uznał zasługi organizacji i grup niepodległościowych, które po zakończeniu II wojny światowej zdecydowały się na podjęcie nierównej walki o suwerenność i niepodległość Polski, oddając w ten sposób hołd poległym i pomordowanym oraz wszystkim więzionym i prześladowanym członkom organizacji Wolność i Niezawisłość^[3]. Było to pierwsze tej rangi uhonorowanie żołnierzy zbrojnego podziemia antykomunistycznego.

W 2009 roku opolskie organizacje kombatanckie skupione wokół Porozumienia Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych w Krakowie, reprezentującego takie organizacje jak: Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość”, Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Światowy Związek Żołnierzy Armii Krajowej, wsparte przez opolskie władze samorządowe, zwróciły się o ustalenie dnia 1 marca Dniem Żołnierzy Antykomunistycznego Podziemia^[4][5]. Od początku poparcia dla inicjatywy zadeklarowały kluby parlamentarne Platformy Obywatelskiej i Prawa i Sprawiedliwości^[5].

Inicjatywę ustawodawczą w zakresie uchwalenia nowego święta podjął w 2010 roku prezydent Lech Kaczyński^[2]. Uzasadnienie dołączone do projektu ustawy głosiło, że ustanowienie święta

Po śmierci prezydenta Lecha Kaczyńskiego prezydent Bronisław Komorowski podtrzymał projekt^[7], ale uchwalenie nowego święta się przedłużyło. O uchwalenie ustawy apelowała w grudniu 2010 roku Fundacja „Polska się Upomni”^[8]. Na początku 2011 roku fundacja ta, organizacje kombatanckie i Jan Żaryn sygnowały Porozumienie na rzecz obchodów dnia i roku Żołnierzy Wyklętych, stanowiące sobie za główny cel wspieranie ustanowienia Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych świętem państwowym^[9]. Działania porozumienia zostały przedstawione na konferencji prasowej w lutym 2011 roku^[10].

Prezydencki projekt ustawy z dnia 26 lutego 2010 roku^[6] wpłynął do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej 1 marca 2010 roku^[12]. W dniu 5 marca 2010 roku projekt skierowano do Sejmowej Komisji Kultury i Środków Przekazu^[12]. Do reprezentowania stanowiska wnioskodawcy upoważnieni byli: zastępca szefa Kancelarii Prezydenta Jacek Sasin i podsekretarz stanu w Kancelarii Prezydenta Andrzej Duda^[6], lecz obaj zostali zdymisjonowani w kwietniu 2010 roku. 31 stycznia 2011 roku prezydent Bronisław Komorowski upoważnił do reprezentowania swojego stanowiska sekretarza stanu w Kancelarii Prezydenta Krzysztofa Łaszkiewicza^[13].

Pismem z dnia 8 czerwca 2010 roku Rada Ministrów pozytywnie zaopiniowała przedstawiony jej projekt, wskazując, że uzupełnia on katalog świąt i dni pamięci, upowszechniających tradycje walk o Wolną Polskę. W opinii zauważono także, że

Tym samym pismem do reprezentowania stanowiska Rady Ministrów wyznaczona została minister pracy i polityki społecznej Jolanta Fedak^[14].

Pierwsze czytanie projektu ustawy oraz rozpatrzenie projektu odbyło się na posiedzeniu Komisji Kultury i Środków Przekazu w dniu 2 lutego 2011 roku^[15]. W trakcie prac komisja – na wnioski posłanki Elżbiety Kruk^[12] – wprowadziła poprawki do preambuły oraz zmodyfikowała art. 3, regulujący termin wejścia ustawy w życie, dzięki czemu zaczęła ona obowiązywać z chwilą jej ogłoszenia (prezydencki projekt zakładał 14-dniowy termin wejścia w życie ustawy)^[16]. Na posła sprawozdawcę członkowie komisji wybrali Piotra Babinetza^[16]. Przyjęta w komisji wersja trafiła pod głosowanie do sejmu w tym samym dniu. Po wysłuchaniu sprawozdania niezwłocznie przystąpiono do III czytania. Ustawę w głosowaniu poparły niemal jednogłośnie wszystkie parlamentarne kluby poselskie. Za przyjęciem ustawy głosowało 406 spośród 417 obecnych posłów, 8 było przeciw, 3 się wstrzymało^[12]. Przyjęta przez sejm ustawa trafiła pod obrady senatu 4 lutego 2011 roku. Sprawozdawcą komisji na posiedzeniu został senator Piotr Andrzejewski^[17]. Senat przyjął ustawę bez poprawek^[18]. Prezydent Bronisław Komorowski podpisał ustawę w dniu 9 lutego 2011 roku^[19]. Ustawa została opublikowana w Dzienniku Ustaw Nr 32, poz. 160 z 15 lutego 2011 roku^[1].

Uzasadnienie projektu ustawy nie wyjaśnia, dlaczego na celebrowanie Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” wybrano dzień 1 marca. Pomysł ustanowienia święta w tym terminie wysunął ówczesny prezes Instytutu Pamięci Narodowej Janusz Kurtyka^[4]. Tego dnia w 1951 roku w więzieniu mokotowskim wykonano wyrok śmierci na siedmiu członkach IV Zarządu Głównego Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”: Łukaszu Cieplińskim, Mieczysławie Kawalcu, Józefie Batorym, Adamie Lazarowiczu, Franciszku Błażeju, Karolu Chmielu i Józefie Rzepce – będących ostatnimi ogólnopolskimi koordynatorami „Walki o Wolność i Niezawisłość Polski z nową sowiecką okupacją”^[20]. Jak wyjaśnił przedstawiciel wnioskodawcy na posiedzeniu Komisji, wybór daty był nieprzypadkowy także z tego powodu, że w ten sposób nawiązano do uchwały sejmowej z 2001 roku^[16][3]. Inicjatorom powstania święta zależało szczególnie na ustanowieniu go przed 1 marca 2011 roku, aby pierwszymi obchodami uczcić 60. rocznicę zamordowania dowództwa WiN^[8].

 Zobacz też: Żołnierze wyklęci#Kontrowersje.

Organizacja obchodów Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych” spotyka się z krytyką środowisk Lewicy i organizacji pozarządowych. Robert Biedroń wezwał do przeprowadzenia debaty na temat żołnierzy wyklętych – w jego opinii wielu z nich ma wspaniałe życiorysy, ale znajdowali się też wśród nich zbrodniarze^[21]. Wielokrotnie negatywnie o idei ustanowienia święta oraz o działalności żołnierzy wyklętych wypowiadała się posłanka Joanna Senyszyn^{[22][23][24][25]} oraz poseł Maciej Gdula, którzy zarzucili członkom podziemia zamordowanie 5 tysięcy cywilów, w tym 187 dzieci i 200 Żydów^[26].

W roku 2017 portal OKO.press zamieścił artykuł o historii politycznego mitu „Żołnierzy Wyklętych”. Podano w nim, że w 1993 roku Liga Republikańska zorganizowała wystawę poświęconą antykomunistycznemu podziemiu zbrojnemu po 1944 roku i nadała jej tytuł „Żołnierze Wyklęci” - stąd upowszechnienie tego terminu^[27]. Prezes Białoruskiego Towarzystwa Historycznego Oleg Łatyszonek uznając potrzebę upamiętnienia żołnierzy wyklętych krytycznie odniósł się czynienia z pamięci o nich fundamentu polityki historycznej^[28]. Ironicznie do kultu żołnierzy wyklętych odniósł się w wierszu "Wyklęci kontra Niezłomni" poeta Maciej Froński^[29].

Kontrowersje dotyczą zwłaszcza organizowanego w Hajnówce, przez środowiska nacjonalistyczne (m.in. ONR) marszu ku czci Romualda Rajsa, na którym ciążą zarzuty zamordowania 79 cywilów^[30]. Adrian Zandberg nazwał jego organizację „skandalem i prowokacją”^[31]. W 2021 roku Sąd Rejonowy w Hajnówce skazał na rok ograniczenia wolności organizatora Marszu Pamięci Żołnierzy Wyklętych z 2018 roku, w związku propagowaniem w trakcie jego trwania rasizmu i faszystowskiego ustroju państwa^[32]. Postępowanie toczyło się również wobec innego uczestnika tego zgromadzenia, który prezentował na nim nazistowską symbolikę^[33]. W lutym 2022 r. trasę marszu próbowali zablokować niektórzy mieszkańcy Hajnówki wraz z organizacją Obywatele RP, zostali oni jednak zepchnięci przez policję^[34]. Po zakończeniu marszu, dwójce uczestników nacjonalistycznego pochodu zostały przedstawione zarzuty propagowania faszyzmu, a wobec czterdziestu osób z obydwu manifestacji wszczęto postępowania o wykroczenie^[35].

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Cytaty w Wikicytatach

Wiadomości w Wikinews

• Sprawozdanie stenograficzne z 84 posiedzenia Sejmu RP w dniu 3 lutego 2011 roku (Projekt ustawy o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”: strony 218-222)
• Sprawozdanie stenograficzne z 70 posiedzenia Senatu RP w dniu 4 lutego 2011 roku (Stanowisko Senatu w sprawie ustawy o ustanowieniu Narodowego Dnia Pamięci „Żołnierzy Wyklętych”: strony 18-26)