Klasztor Niepokalanów

Bazylika klasztoru Niepokalanów we wsi Paprotnia (gmina Teresin)
Państwo	Polska
Miejscowość	Paprotnia
Kościół	katolicki
Właściciel	Franciszkanie (OFMConv.)
Prowincja	Matki Bożej Niepokalanej (warszawska)
Gwardian	o. Piotr Szczepański OFMConv.[1]
Typ zakonu	męski
Obiekty sakralne
Bazylika	Niepokalanej Wszechpośredniczki Łask
Kaplica	Stara kaplica z 1927 r.
Kaplica	Kaplica wieczystej adoracji
Założyciel klasztoru	o. Maksymilian Kolbe
Data budowy	1927-
Położenie na mapie gminy Teresin Klasztor Niepokalanów
Położenie na mapie Polski Klasztor Niepokalanów
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Klasztor Niepokalanów
Położenie na mapie powiatu sochaczewskiego Klasztor Niepokalanów
52°12′13″N 20°25′14″E/52,203750 20,420556
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Niepokalanów – franciszkański klasztor-sanktuarium („Gród Maryi”), położony na terenie archidiecezji warszawskiej, we wsi Paprotnia (w części Niepokalanów-Klasztor) w gminie Teresin, w powiecie sochaczewskim. Klasztor, zajmujący powierzchnię 28 ha, znajduje się przy linii kolejowej Warszawa-Łowicz, w odległości ok. 42 km na zachód od Warszawy. Należy do Prowincji Matki Bożej Niepokalanej Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych w Warszawie. Niepokalanów jest częścią wsi Paprotnia jako Niepokalanów-Klasztor mający swój nr. TERYT 0738958.

Założony w sierpniu 1927 r. na ziemiach ofiarowanych przez księcia Jana Druckiego-Lubeckiego, klasztor niepokalanowski stanowił miejsce działalności świętego o. Maksymiliana Marii Kolbego, franciszkanina. Początkowo osiedle zakonne zajmowało niewielki obszar, jednak wraz z rozwojem dzieła rosła też jego powierzchnia (książę Drucki-Lubecki ofiarował następne działki na postawienie kolejnych budynków). 7 grudnia 1927 r., w przeddzień uroczystości Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny klasztor poświęcił prowincjał o. Korneli Czupryk^[2]. Pierwotnie o. Maksymilian planował nadać osiedlu nazwę „Zagroda Niepokalanej”, jednak o. Korneli przekonał go do nazwy Niepokalanów^[3].

 Osobny artykuł: Maksymilian Maria Kolbe.

Przed wybuchem II wojny światowej w klasztorze mieszkało 760 zakonników, natomiast sam Niepokalanów stanowił duży ośrodek wydawniczy pism religijnych w Polsce^[4]. Drukarski park maszynowy liczył w tym czasie m.in. 3 maszyny rotacyjne oraz kilka linotypów i maszyn płaskich. Wydawnictwo zużywało rocznie ok. 1600 ton papieru na prawie 60 mln egzemplarzy drukowanych tu czasopism^[5]. W grudniu 1938 r. wydrukowano Rycerza Niepokalanej w nakładzie miliona egzemplarzy, z czego 800 tys. wynosił miesięczny abonament, zaś 200 tys. przeznaczono na promocję pisma^[6].

 Osobny artykuł: Rycerz Niepokalanej.

Od lipca 1931 r. działała w klasztorze Ochotnicza Straż Pożarna, złożona z braci zakonnych, co było niespotykane w innych krajach^[7]. Wspomniana Straż, wyposażona w prosty sprzęt (ręczne sikawki, beczkowóz własnej roboty, drabiny, bosaki) miała za zadanie dbać o bezpieczeństwo pożarowe drewnianych budynków mieszkalnych i wydawniczych klasztoru oraz składów papieru. W przypadku wybuchu pożaru śpieszyła też z pomocą okolicznym mieszkańcom. W 1940 r. franciszkańscy strażacy wyremontowali i dostosowali do celów gaśniczych samochód osobowy Minerva, który użytkowali w latach 1941-1958^[8].

Obok działalności wydawniczej, która była głównym zadaniem Niepokalanowa, franciszkanie rozwinęli też duszpasterstwo przy zbudowanej w 1927 r. drewnianej kaplicy. Ze względu na sporą odległość (6 km) do kościoła parafialnego w Szymanowie, dla okolicznej ludności możliwość uczestniczenia w nabożeństwach w kaplicy u franciszkanów stanowiła duże ułatwienie. Wprawdzie ośrodek parafialny został erygowany dopiero w czerwcu 1950 r.^[9], ale już w listopadzie 1927 r. arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski udzielił pozwolenia na sprawowanie nabożeństw w miejscowej kaplicy^[10] pw. Niepokalanego Poczęcia NMP. Jednym z duszpasterzy został w późniejszym czasie o. Antonin Bajewski – męczennik z obozu w Auschwitz.

W kwietniu 1938 r. przygotowano plan otwarcia małego lotniska w Niepokalanowie dla potrzeb wydawnictwa. W grudniu 1938 r. wyemitowano pierwszą próbną audycję z nowo założonego radia SP3-RN (Stacja Polska 3 – Radio Niepokalanów), które dysponowało nadajnikiem o mocy 2 kilowatów i działało na falach krótkich^[6]. Działalność franciszkańskiego radia nie wyszła poza fazę kilku audycji testowych, gdyż starania o formalną koncesję na regularne nadawanie przerwał wybuch wojny.

Podczas II wojny światowej klasztor był miejscem schronienia dla żołnierzy, rannych w trakcie kampanii wrześniowej oraz dla wielu uchodźców, bez względu na ich narodowość czy wyznanie. M.in. na przełomie 1939/1940 r. przez kilka miesięcy przebywała w Niepokalanowie grupa ok. 1500 Żydów, wysiedlonych z Wielkopolski, którym zakonnicy zapewnili dach nad głową i otoczyli opieką^[11][12]. Działania wojenne nie ominęły również samych mieszkańców klasztoru. O. Maksymilian Kolbe aresztowany w lutym 1941 r. wraz z 4 innymi zakonnikami, zginął w obozie w Auschwitz pół roku później. Liczne kontrole, rabunek mienia i groźby niemieckie stały się ponurą, wojenną codziennością.

Franciszkanie, pozbawieni możliwości prowadzenia akcji wydawniczej, skoncentrowali się na rozwijaniu działalności usługowej dla okolicznej ludności^[4]. Naprawiano maszyny rolnicze, motocykle, rowery, zegarki, działał tartak, stolarnia i mleczarnia, funkcjonował zakład krawiecki, istniał też punkt Czerwonego Krzyża. Klasztorna piekarnia bez przerwy dostarczała chleb wszystkim potrzebującym. Ponadto zorganizowano pomoc dla więźniów i uchodźców^[11], prowadzono również tajne kursy nauczania.

Po wybuchu powstania warszawskiego założono w klasztorze duży dom noclegowy. Trafiali do niego zarówno ranni w walce, powstańcy pochodzący z rozbitych oddziałów, rodziny, które straciły swe domy oraz wojenne sieroty. Poważnym wyzwaniem logistycznym w warunkach okupacyjnych było zapewnienie żywności dla wszystkich poszukujących schronienia^[4], zwłaszcza dla pozbawionych rodzin sierot, które nie miały dokąd się udać.

Już pod koniec wojny (w styczniu 1945 r.) Niepokalanów został zbombardowany przez rosyjskie lotnictwo. W następstwie tego ataku zginęło 6 zakonników, z których część próbowała znaleźć schronienie w wykopach pod fundamenty przyszłego kościoła^[13]. Kilku innych franciszkanów zostało rannych, natomiast zniszczeniu bądź poważnemu uszkodzeniu uległo wiele budynków klasztornych, kaplica, piekarnia, centrala telefoniczna i przewody elektryczne^[4].

Po zakończeniu wojny klasztor szybko reaktywował swoją działalność wydawniczą. W lipcu 1945 r. wznowiono druk „Rycerza Niepokalanej”, którego nakład osiągnął niebawem 700 tys. egzemplarzy. Wydano też książki poświęcone o. Maksymilianowi (Skąpiec Boży Jana Dobraczyńskiego, Dwie korony Gustawa Morcinka). Ponadto rozpoczęto edycję 12-tomowej encyklopedii zegarmistrzowskiej (1948-1980) pod redakcją dwóch braci-franciszkanów: Wawrzyńca Podwapińskiego i Bernarda Bartnika. Miejscowy, amatorski zespół teatralny wystawiał utwory sceniczne, natomiast w okresie Wielkiego Postu bracia zakonni przedstawiali Misterium Męki Pańskiej^[5].

Jednak już w maju 1949 r. władze komunistyczne dokonały w Niepokalanowie rabunku maszyn, sprzętu i materiałów drukarskich, hamując tym samym dalszy rozwój wydawnictwa. Na klasztor nałożono bardzo wysokie podatki, a cenzura państwowa uniemożliwiła wydawanie Rycerza Niepokalanej przez następne 30 lat (1952-1981). Zrabowano zakonnikom gospodarstwo, zamknięto też niższe seminarium, konfiskując całe jego wyposażenie. Franciszkanie wielokrotnie stawali się ofiarami szykan bądź też ataków prasowych^[2].

Jednym z nielicznych pozytywów w tych trudnych czasach była możliwość wybudowania świątyni w stylu modernistycznym (1948-1954), która służyła miejscowym wiernym jako kościół parafialny (parafię utworzono w czerwcu 1950 r.)^[9]. Projekt budowy przygotował architekt Zygmunt Gawlik z Krakowa. Natomiast znaczący wkład przy pracach wykończeniowych mieli sami zakonnicy niepokalanowscy (wykonanie rzeźb do kościoła, tabernakulum, metaloplastyka nastawy ołtarzowej, zegar wieżowy o pięciu tarczach, 14 stacji drogi krzyżowej)^[5].

 Osobny artykuł: Parafia Niepokalanego Poczęcia NMP.

Dzieło budowy świątyni docenił Prymas Polski kard. Wyszyński, stwierdzając podczas jednej ze swych wizyt w Niepokalanowie: Przed wojną Niepokalanów rozrastał się wzdłuż i wszerz. Przyszły czasy trudne, powojenne i wtedy franciszkanie, nie mogąc prowadzić dawnej pracy, uczynili najmądrzej jak tylko mogli to zrobić – wybudowali świątynię^[14]. W kwietniu 1980 r. listem apostolskim Amor noster papież Jan Paweł II nadał kościołowi honorowy tytuł bazyliki mniejszej^[15], a trzy lata później, w czerwcu 1983 r., odwiedził niepokalanowski klasztor i bazylikę w trakcie swojej 2. pielgrzymki do Polski. Nazwał wówczas Niepokalanów wielkim warsztatem franciszkańskiego apostolstwa, w którym człowiek tworzył siebie dzień po dniu tak, aby święty przerósł człowieka, nie tylko na miarę życia i apostolstwa, ale także na miarę męczeńskiej śmierci “za brata”^[16].

 Osobny artykuł: Bazylika niepokalanowska.

Z przedwojennych budynków Niepokalanowa do czasów obecnych przetrwały tylko nieliczne. Na szczególną uwagę zasługuje tzw. stara kaplica drewniana. Zbudowana jesienią 1927 r. (jako jeden z trzech pierwszych budynków) i powiększona dwa lata później, uważana jest za kolebkę klasztoru^[17]. W niej zakonnicy składali swoje śluby zakonne, w niej też modlił się o. Maksymilian wraz z pierwszymi współpracownikami oraz okoliczną ludnością. Przez niemal 40 lat po wojnie (od 1957 r.) kaplica służyła jako sala pamiątek, dokumentujących życie i działalność o. Maksymiliana. Następnie, po dwuletnim kapitalnym remoncie została w grudniu 1997 r. przywrócona do swej pierwotnej funkcji^[5]. Obok starej zakrystii znajduje się pierwsza cela św. Maksymiliana, w której założyciel klasztoru mieszkał aż do wyjazdu na misje do Japonii w 1930 r.

 Osobny artykuł: Stara kaplica w Niepokalanowie (1927).

Na terenie klasztoru działa Wydawnictwo Ojców Franciszkanów drukujące m.in. „Rycerza Niepokalanej”, miesięcznik dla dzieci „Mały Rycerzyk Niepokalanej” i książki religijne, Centrala Narodowa Rycerstwa Niepokalanej oraz Instytut Maryjno-Kolbiański „Kolbianum” (włączony w 2010 r. w struktury UKSW w Warszawie). Niepokalanów jest również siedzibą Radia Niepokalanów, reaktywowanego w marcu 1995 r. W Polsce swym zasięgiem radio obejmuje tereny Mazowsza oraz województwa łódzkiego; ponadto istnieje możliwość odbioru stacji w trybie on-line za pośrednictwem internetu^[18].

Założona przed wojną niepokalanowska Ochotnicza Straż Pożarna^[19], funkcjonuje bez przerwy do dzisiaj. W kwietniu 1999 r. została ona włączona do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego^[20]. W budynku remizy OSP znajduje się również muzeum pożarnictwa. Większość zbiorów, takich jak kolekcja starego sprzętu gaśniczego, dyplomy, sztandary czy fotografie, zgromadzono na piętrze budynku. Natomiast do najstarszych i najważniejszych eksponatów muzeum należy samochód strażacki Minerva GM-4 (pochodzący z 1925 r.) oraz ręczne pompy z XIX wieku^[8].

Dzisiejszy Niepokalanów stanowi ważny ośrodek pielgrzymkowy w centralnej Polsce. Corocznie w drodze na Jasną Górę przybywa do niego Warszawska Akademicka Pielgrzymka Metropolitalna^[21]. Niepokalanów jest też celem pielgrzymek okolicznościowych, ewangelizacyjnych, ofiarowanych w intencji trzeźwości^[22] czy też pokutnych. Miejscową bazylikę, Panoramę Tysiąclecia, misterium Męki Pańskiej czy też muzeum św. Maksymiliana Był człowiek odwiedziły już tysiące pielgrzymów indywidualnych oraz zorganizowanych grup z kraju i przybyłych z zagranicy.

 Osobny artykuł: Muzeum św. Maksymiliana.

Klasztor niepokalanowski był miejscem kilku kongresów i sympozjów mariologicznych (w 1994, 2000, 2004 oraz 2007 r.); tutaj obchodzono główne uroczystości roku kolbiańskiego (2010-2011); na jego terenie dwukrotnie obradowała Konferencja Plenarna Episkopatu Polski^[2]. Kaplica wieczystej adoracji „Gwiazda Niepokalanej” – jeden z 12 ośrodków modlitwy o pokój na świecie – otwarta do użytku publicznego we wrześniu 2018 r.^[23], daje przez całą dobę wszystkim przybywającym okazję do modlitwy czy refleksji. W grudniu 2024 r., na mocy dekretu metropolity warszawskiego abp. Adriana Galbasa, bazylika niepokalanowska została wyznaczona jako jeden z kościołów jubileuszowych^[24] na rok 2025.

• Maksymilian Maria Kolbe
• Jan Drucki-Lubecki
• Ludwik Pius Bartosik
• Antonin Bajewski
• Stanisław Tymoteusz Trojanowski
• Władysław Zenon Żebrowski
• Józef Alfons Kolbe
• Piotr Bonifacy Żukowski
• Józef Achilles Puchała
• Karol Herman Stępień
• Wawrzyniec Aleksander Podwapiński
• Bernard Bartnik

Zobacz kolekcję cytatów Niepokalanów w Wikicytatach

Zobacz hasło Niepokalanów w Wikisłowniku

• Festiwal Filmów i Multimediów
• Telewizja Niepokalanów
• Instytut UKSW „Kolbianum” (dawne NSD Niepokalanów)
• Rycerstwo Niepokalanej
• Klasztor w Nagasaki (japoński Niepokalanów)

• pałac w Teresinie z końca XIX w.
• barokowy kościół w Szymanowie
• muzeum kolei wąskotorowej w Sochaczewie
• gotycko-renesansowy kościół w Brochowie
• muzeum biograficzne Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli
• kościół w Kampinosie z 2. poł. XVIII w.

• Niepokalanów. Przewodnik, red. o. Roman Soczewka OFMConv. Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, Niepokalanów 2021 (wydanie VI uaktualnione), ISBN 978-83-7766-219-9.
• Początki i rozwój klasztoru w Niepokalanowie (informacje historyczne ze strony oficjalnej klasztoru)
• Mariusz Paczóski OFM Conv., 70 lat Niepokalanowa. Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, Niepokalanów 1999, ISBN 83-87638-14-5.
• Niepokalanów – Gród Maryi: z historii niepokalanowskiego klasztoru i kościoła (materiały dokumentalne)
• Claude R. Foster, Rycerz Maryi. Misja i męczeństwo św. Maksymiliana Marii Kolbego. Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, Niepokalanów 2007, ISBN 978-83-60479-02-5.
• Miasto Niepokalanej, w: Rycerz Niepokalanej nr 7-8/2010, s. 216–219, Niepokalanów, ISSN 0208-8878.
• Parafia Niepokalanów (dekanat błoński) – aktualności z parafii Niepokalanego Poczęcia NMP
• Cezar Czesław Baran OFMConv., Franciszkańskie sanktuaria maryjne w Polsce. Wydawnictwo Pelikan, Warszawa 1990, ISBN 83-85045-17-1.
• Strona informacyjna parafii pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Niepokalanowie
• o. Paulin Sotowski OFMConv., Opowieść o świętym Maksymilianie. Audycje w Radiu Niepokalanów 2009-2010. Wydawnictwo Ojców Franciszkanów, Niepokalanów 2022, ISBN 978-83-7766-234-2.
• OSP Niepokalanów – witryna franciszkańskiej Ochotniczej Straży Pożarnej z Niepokalanowa
• Katalog franciszkańskiej prowincji MB Niepokalanej w Polsce (Niepokalanów, s. 145–152). Wydawnictwo Michalineum, Marki 2000
• Radio Niepokalanów: błękitne granie – serwis internetowy radia niepokalanowskiego