Nozdrzec

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	brzozowski
Gmina	Nozdrzec
Liczba ludności (2011)	1314[2][3]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	36-245[4]
Tablice rejestracyjne	RBR
SIMC	0357771[5]
Położenie na mapie gminy Nozdrzec Nozdrzec
Położenie na mapie Polski Nozdrzec
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Nozdrzec
Położenie na mapie powiatu brzozowskiego Nozdrzec
49°46′19″N 22°12′27″E/49,771944 22,207500[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Nozdrzec – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie brzozowskim, w gminie Nozdrzec^[6][5][5][6]. Wieś leży na Pogórzu Dynowskim, na lewym brzegu Sanu przy ujściu Baryczki.

Miejscowość jest siedzibą gminy Nozdrzec oraz rzymskokatolickiej parafii św. Stanisława Biskupa, należącej do dekanatu Dynów w archidiecezji przemyskiej.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Nozdrzec. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Nozdrzec zwany dawniej Nieczujów istniał w XV wieku. Po raz pierwszy wzmiankowana w 1436 r. Przy sporze Małgorzaty z Dynowa, a Mikołajem Kmitą – kasztelanem przemyskim – wymieniony jest jako jedna z wielu wsi należących do dóbr dynowskich. Nozdrzec odnotowano w 1436 r. jako własność rodziny Rzeszowskich. W dokumencie źródłowym z 1448 r. występuje jako osada na prawie niemieckim. Po raz pierwszy mamy informację o sołtysie Nabrzuchu z Nozdrzca. Potem jako właściciele figurują Tarnowscy, założyciele parafii rzymskokatolickiej (przed 1548 r.), którzy sprzedali wieś Nieczujom Wapowskim. W drugiej połowie XVI w. właścicielką była Katarzyna Wapowska, a po niej jej syn Jan Stanisław Wapowski. Po jego śmierci w 1632 r. Nozdrzec przejął syn Karol Wapowski, który w 1644 r. sprzedał okoliczne dobra Olbrachtowi Grochowskiemu. W połowie XVI w. właścicielem był też Stanisław Stadnicki, który zniszczył dokumenty parafialne, a kościół przekształcił w zbór protestancki.

Prawdopodobnie w tym miejscu, gdzie zlokalizowany jest obecny pałac, istniał dwór obronny, który został zniszczony przez Rakoczego około 16 marca 1657 r.

Gdy w ziemi sanockiej wybuchła wojna polsko-austriacka, na jej czele stanął gen. Ksawery Franciszek Krasicki, były oficer kościuszkowski, a zorganizowanym na terenach przyległych do Dynowa, oddziałom dowodził dziedzic Nozdrzca, Tadeusz Prek. Władzę administracyjno-polityczną pełnił Józef Parys.

W połowie XIX wieku właścicielem posiadłości tabularnej Nozdrzec z Karolówką był Ludwik Skrzyński^[7]. Pałac w Nozdrzcu wybudowany został z inicjatywy Ludwika Skrzyńskiego według projektu Aleksandra Fredry, w 1843 roku.

W czasie I wojny światowej 15 listopada 1915 roku Nozdrzec wraz z dworem Skrzyńskich został spalony przez wojska rosyjskie. Następnie około 1920 roku został przebudowany z niewielkimi zmianami. W ostatnich latach został poddany gruntownej restauracji i przebudowie po zniszczeniach II wojny światowej. Po remoncie do 2011 r. służył jako ośrodek wypoczynkowy huty szkła w Krośnie. Wokół pałacu zachowały się niewielkie fragmenty parku. Rosną tu jeszcze stare lipy, miłorząb dwuklapowy, dęby szypułkowe, graby i jesiony. W bezpośrednim sąsiedztwie pałacu znajduje się zabytkowa dworska kaplica z 1889 r., z obrazem Matki Boskiej z dzieciątkiem, oraz przypałacowa oficyna, w której w latach 1945–1994 mieściła się szkoła podstawowa. Od strony południowej i wschodniej wokół kaplicy i przed oficyną zachowało się część umocnień ziemnych.

30 marca 1921 roku przez Nozdrzec przejeżdżał premier Wincenty Witos.

W czasie II wojny światowej w 1940 r. powstała tu Placówka ZWZAK Nozdrzec-Wesoła obejmująca Hłudno licząca 50 osób, dowodzona przez por. Kazimierza Chrzana ps. Józef, i Franciszka Dudka ps. Dąb wraz z Kapelanem ks. Stanisławem Buczkiem i mjr. ks. Jana Haligowskiego ps. Jaś, Cichy, i wchodząca w skład II Batalionu Brzozowskiego dow. przez ppor. Józefa Florczaka.

25 maja 1943 r. zorganizowano atak 50 osobowego oddziału pod dow. Józefa Maciołka – Komendanta AK Rzeszów na niemieckie siły policyjne w Pałacu w Nozdrzcu, które opuściły wkrótce ten teren.

Pierwszy kościół w Nozdrzcu był drewniany, a obok niego istniał cmentarz. Nowy kościół Świętego Stanisława Biskupa^[8][9] został zbudowany z kamienia i cegły w formie krzyża łacińskiegow stylu renesansowo-barokowym w 1746 r. przez proboszcza ks. Jana Banieckiego. Kościół był konsekrowany w roku 1806 przez biskupa przemyskiego Antoniego Dąb-Gołaszewskiego.

Kalwaria na wzgórzu Chełm

 Osobny artykuł: Nozdrzecka Kalwaria.

• Franciszek Ksawery Prek - ur. 1801 r. w Nozdrzcu, w rodzinie szambelana Stanisława Augusta Poniatowskiego – głuchoniemy malarz i pamiętnikarz galicyjski. Jego imię nosi Szkoła Podstawowa w Sielcu k. Sędziszowa Małopolskiego.
• kapitan Stanisław Prek z Nozdrzca, uczestnik wojen napoleońskich, brat pamiętnikarza Ksawerego Preka.
• Hr. Konstanty Bukowski h. Ossoria ur. w 1836 r. w Nozdrzcu, kapitan w 700-osobowym korpusie powstańczym gen. Antoniego Jeziorańskiego, walczył pod Kobylanką 1 maja 1863 r., gdzie stoczył zwycięską bitwę z oddziałami rosyjskimi w okolicach Józefowa. Pracował w organizacji powstańczej we Lwowie i Samborze.
• Wincenty Chmurowicz uczestnik powstania węgierskiego i styczniowego w 1863 r. - pochowany na cmentarzu w Nozdrzcu.
• Kapitan hr. Józef Skrzyński dowódca jazdy kujawskiej z Nozdrzca poległ 9 lipca 1863 r. bitwie pod Rogowem.
• Hr. Ludwik Skrzyński z Nozdrzca pracował w organizacji powstańczej w Galicji.
• Lubomir Zaręba Skrzyński z Nozdrzca służył w oddziale J. Wysockiego i brał udział w wyprawie na Radziwiłłów.

W miejscowości istnieje klub piłki nożnej, San Nozdrzec, grający w B klasie, grupa Krosno III.

• Nozdrzec, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 310 .
• Mapa katastralna wsi Nozdrzec z 1854
• Opis wsi na stronie gminy
• Nozdrzec z lotu ptaka i nie tylko
• Pałac w Nozdrzcu.