Podział administracyjny Polski w latach 1975–1998 – podział administracyjny obowiązujący od 1 czerwca 1975 r. do 31 grudnia 1998 r. Został wprowadzony ustawą z 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych[1], trwał do reformy w 1999 roku.
Utworzono 49 województw, zlikwidowano pośredni szczebel administracyjny – powiaty.
Nieliczne województwa miały więcej niż 1 000 000 mieszkańców. Stolicami nowych województw zostały w wielu przypadkach średnie bądź małe, prowincjonalne miasta. Włączono wiele mniejszych miast i wsi do większych miejscowości, próbując sztucznie tworzyć ośrodki wielkomiejskie (np. Marklowice, Pszów, Radlin i Rydułtowy włączono do Wodzisławia Śląskiego).
Historia
[edytuj | edytuj kod]Jako powód reformy uznaje się chęć wzmocnienia kontroli nad niższymi warstwami aparatu państwowego przez KC PZPR. Po przejęciu władzy przez Edwarda Gierka i rozbiciu opozycji w Biurze Politycznym nadal trwał opór niższych warstw PZPR, gdzie tworzyły się partyjne kliki. Poprzez reorganizację administracji i nowy podział terytorialny Gierek mógł wprowadzić „swoich ludzi” do komitetów wojewódzkich i rozbić stare stronnictwa[2].
Nie było podziału na gminy miejskie, miejsko-wiejskie i wiejskie, lecz na miasta i gminy jako podstawowe jednostki administracyjne. Początkowo Polska dzieliła się na 2343 gminy i 814 miast, a więc na 3157 jednostek najniższego rzędu. Warszawa, Łódź, Kraków i Wrocław miały szczególny status, z wewnętrznym podziałem na dzielnice jako pomocnicze jednostki administracyjne.
Województwo warszawskie miało status województwa stołecznego (do 26 maja 1990)[a][1][3], a województwa łódzkie i krakowskie były województwami miejskimi (do 30 czerwca 1984)[1][4].
Na terenie województw miejskich wojewódzkie rady narodowe nosiły nazwy „Rada Narodowa Miasta (nazwa miasta)”. Na terenie województwa wrocławskiego wojewódzka rada narodowa nosiła nazwę „Rada Narodowa Województwa Wrocławskiego i Miasta Wrocławia”, w rzeczywistości do wydzielenia miasta Wrocławia jako osobnej jednostki z województwa wrocławskiego nigdy nie doszło[1].
Restrukturyzacja w III RP
[edytuj | edytuj kod]W 1990 utworzono 254 urzędy rejonowe, będące pomocniczymi jednostkami wojewódzkich organów administracji rządowej ogólnej[5]. W następnych latach ich liczba wzrosła do 268[5]. Stanowiły one instytucjonalną bazę przywróconych z dniem 1 stycznia 1999 r. powiatów[5].
W 1991 i 1992 przeprowadzono wielką restrukturyzację gmin, dokonując istotnych zmian w dotychczasowym podziale na miasta i gminy[b][6][7][8]:
- większość odrębnych jednostek posiadających wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) połączono; określenie gmina miejsko-wiejska nie było oficjalnie używane, stosowano nadal określenie gmina (obocznie używano określenia miasto połączone z gminą lub miasto-gmina, aby odróżnić je od gmin typowo wiejskich),
- niektóre odrębne jednostki posiadające aczkolwiek wspólne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) oficjalnie rozdzielono,
- część odrębnych jednostek posiadających oddzielne organy dla zarówno miast, jak i gmin (znajdujących się w miastach) zachowała swą odrębność; dotyczyło to szczególnie większych miast choć występowały duże rozbieżności; stan ten (traktowany jako niezmienny) nie został opisany w dziennikach ustaw,
- nieliczne miasta, które zachowały swą odrębność w dalszym ciągu, były jednostkami administracyjnymi określanymi jako miasta (nie gminy).
Województwa były pogrupowane w osiem makroregionów[9]:
- Makroregion Północny – województwa szczecińskie, koszalińskie, słupskie, gdańskie, elbląskie, stolica Gdańsk;
- Makroregion Północno-Wschodni – województwa olsztyńskie, suwalskie, ostrołęckie, łomżyńskie, białostockie, stolica Białystok;
- Makroregion Środkowo-Zachodni – województwa pilskie, bydgoskie, toruńskie, włocławskie, poznańskie, konińskie, kaliskie, stolica Poznań;
- Makroregion Środkowy – województwa płockie, ciechanowskie, łódzkie, skierniewickie, warszawskie, sieradzkie, piotrkowskie, radomskie, stolica Warszawa;
- Makroregion Środkowo-Wschodni – województwa siedleckie, bialskopodlaskie, lubelskie, chełmskie, zamojskie, stolica Lublin;
- Makroregion Południowo-Zachodni – województwa gorzowskie, zielonogórskie, leszczyńskie, jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie, wrocławskie, stolica Wrocław;
- Makroregion Południowy – województwa opolskie, częstochowskie, katowickie, bielskie, stolica Katowice;
- Makroregion Południowo-Wschodni – województwa kieleckie, tarnobrzeskie, krakowskie, tarnowskie, rzeszowskie, przemyskie, nowosądeckie, krośnieńskie, stolica Kraków.
Pod koniec lat 90. XX wieku przeprowadzono kolejną reformę administracyjno-samorządową kraju, wprowadzając na nowo powiaty oraz ustanawiając 16 województw.
Miasta
[edytuj | edytuj kod]W latach 1975–1998 75 miejscowości otrzymało prawa miejskie, głównie duże wsie gminne, posiadające je wcześniej. Jednak spora grupa miast odzyskała samodzielność po włączeniu ich do miast sąsiednich w latach 70.: Poręba, Sławków, Międzyzdroje, Bieruń, Lędziny, Wojkowice, Rydułtowy, Pszów, Miasteczko Śląskie, Imielin, Radlin, Radzionków, Zagórz. W okresie tym 8 miast utraciło prawa miejskie, było to spowodowane dalszym łączeniem się miast w drugiej połowie lat 70.
Lista województw
[edytuj | edytuj kod]W latach 1975–1998 istniały następujące województwa:
Położenie | Województwo | Miasto wojewódzkie |
Powierzchnia (1998, km²) |
Ludność (1997, tys.)[10] |
Liczba gmin ogółem (1997)[10] | Liczba gmin miejskich (1997)[10] | Liczba gmin miejsko-wiejskich (1997)[10] | Liczba gmin wiejskich (1997)[10] | Liczba miast (1997)[10] |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
bialskopodlaskie | Biała Podlaska | 5348 | 309 | 40 | 4 | 2 | 34 | 6 | |
białostockie | Białystok | 10 055 | 701,7 | 55 | 5 | 15 | 35 | 20 | |
bielskie | Bielsko-Biała | 3704 | 924 | 59 | 8 | 10 | 41 | 18 | |
bydgoskie | Bydgoszcz | 10 349 | 1135,2 | 59 | 3 | 25 | 31 | 28 | |
chełmskie | Chełm | 3866 | 249,4 | 30 | 4 | 0 | 26 | 4 | |
ciechanowskie | Ciechanów | 6362 | 436,9 | 51 | 5 | 6 | 40 | 11 | |
częstochowskie | Częstochowa | 6182 | 780,6 | 58 | 4 | 13 | 41 | 17 | |
elbląskie | Elbląg | 6103 | 494,4 | 42 | 5 | 13 | 24 | 18 | |
gdańskie | Gdańsk | 7394 | 1464,8 | 63 | 16 | 5 | 42 | 21 | |
gorzowskie | Gorzów Wielkopolski | 8484 | 513,3 | 40 | 2 | 20 | 18 | 22 | |
jeleniogórskie | Jelenia Góra | 4379 | 523,9 | 40 | 12 | 13 | 15 | 25 | |
kaliskie | Kalisz | 6512 | 723,5 | 58 | 3 | 17 | 38 | 20 | |
katowickie | Katowice | 6650 | 3908,6 | 97 | 39 | 16 | 42 | 55 | |
kieleckie | Kielce | 9211 | 1132,8 | 80 | 4 | 18 | 58 | 22 | |
konińskie | Konin | 5139 | 480,6 | 48 | 4 | 14 | 30 | 18 | |
koszalińskie | Koszalin | 8470 | 526 | 41 | 6 | 12 | 23 | 18 | |
(miejskie) krakowskie | Kraków | 3254 | 1242,5 | 39 | 1 | 12 | 26 | 13 | |
krośnieńskie | Krosno | 5702 | 509,5 | 44 | 3 | 9 | 32 | 12 | |
legnickie | Legnica | 4037 | 525,3 | 37 | 6 | 5 | 26 | 11 | |
leszczyńskie | Leszno | 4154 | 398,8 | 32 | 2 | 18 | 12 | 20 | |
lubelskie | Lublin | 6792 | 1027,5 | 69 | 6 | 11 | 52 | 17 | |
łomżyńskie | Łomża | 6684 | 353,2 | 46 | 5 | 7 | 34 | 8 | |
(miejskie) łódzkie | Łódź | 1524 | 1105,4 | 18 | 6 | 2 | 10 | 8 | |
nowosądeckie | Nowy Sącz | 5576 | 743,1 | 59 | 9 | 5 | 45 | 14 | |
olsztyńskie | Olsztyn | 12 327 | 776 | 58 | 10 | 13 | 35 | 23 | |
opolskie | Opole | 8535 | 1023,7 | 65 | 3 | 27 | 35 | 30 | |
ostrołęckie | Ostrołęka | 6498 | 410,8 | 44 | 4 | 6 | 34 | 10 | |
pilskie | Piła | 8205 | 496,5 | 43 | 6 | 18 | 19 | 24 | |
piotrkowskie | Piotrków Trybunalski | 6266 | 642,9 | 56 | 4 | 7 | 45 | 11 | |
płockie | Płock | 5117 | 521,2 | 48 | 5 | 5 | 38 | 10 | |
poznańskie | Poznań | 8151 | 1360,8 | 62 | 5 | 29 | 28 | 34 | |
przemyskie | Przemyśl | 4437 | 415,5 | 41 | 6 | 5 | 30 | 11 | |
radomskie | Radom | 7294 | 764 | 63 | 2 | 14 | 47 | 16 | |
rzeszowskie | Rzeszów | 4397 | 751,9 | 47 | 4 | 9 | 34 | 13 | |
siedleckie | Siedlce | 8499 | 661,6 | 74 | 7 | 6 | 61 | 13 | |
sieradzkie | Sieradz | 4868 | 412,7 | 42 | 2 | 8 | 32 | 10 | |
skierniewickie | Skierniewice | 3960 | 423,9 | 44 | 6 | 2 | 36 | 8 | |
słupskie | Słupsk | 7453 | 428,5 | 37 | 6 | 5 | 26 | 11 | |
suwalskie | Suwałki | 10 490 | 488,5 | 48 | 5 | 10 | 33 | 15 | |
szczecińskie | Szczecin | 9982 | 995,1 | 54 | 3 | 28 | 23 | 31 | |
tarnobrzeskie | Tarnobrzeg | 6283 | 610 | 55 | 3 | 14 | 38 | 17 | |
tarnowskie | Tarnów | 4151 | 698,5 | 48 | 3 | 7 | 38 | 10 | |
toruńskie | Toruń | 5348 | 673,9 | 49 | 8 | 5 | 36 | 13 | |
wałbrzyskie | Wałbrzych | 4168 | 735,3 | 45 | 15 | 16 | 14 | 31 | |
(stołeczne) warszawskie | Warszawa | 3788 | 2418,4 | 58 | 25[c] | 13 | 20 | 28 | |
włocławskie | Włocławek | 4402 | 434,9 | 46 | 8 | 7 | 31 | 15 | |
wrocławskie | Wrocław | 6287 | 1137,3 | 40 | 3 | 15 | 22 | 18 | |
zamojskie | Zamość | 6980 | 490,6 | 57 | 4 | 6 | 47 | 10 | |
zielonogórskie | Zielona Góra | 8868 | 677,8 | 57 | 7 | 21 | 29 | 28 |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- geografia Polski
- powiaty w Polsce od 1945
- reforma administracyjna w Polsce (1975)
- reforma administracyjna w Polsce (1999)
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91.
- ↑ Wojciech Roszkowski: Historia Polski 1914–1998, Wydanie siódme rozszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1999, s. 330. ISBN 83-01-12921-2.
- ↑ Dz.U. z 1990 r. nr 21, poz. 123.
- ↑ Dz.U. z 1983 r. nr 41, poz. 185.
- ↑ a b c Andrzej Gawryszewski: Ludność Polski w XX wieku. Warszawa: Polska Akademia Nauk – Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, 2005, s. 56, seria: Monografie. ISBN 83-87954-66-7. ISSN 1643-2312.
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 2, poz. 9.
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 12.
- ↑ Dz.U. z 1991 r. nr 87, poz. 397.
- ↑ Polska, Kontynenty, Świat – Atlas geograficzny dla klas VI-VIII, PPWK Warszawa-Wrocław, 1992.
- ↑ a b c d e f Rocznik statystyczny województw 1998, Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1998, s. XL-XLI (s. 41–42 dokumentu PDF) .