Okrywa, perydium (łac. peridium) – osłona otaczająca owocniki.
Perydium u wnętrzniaków
[edytuj | edytuj kod]U wnętrzniaków. Występuje np. w rodzinach tęgoskórowate, piestrówkowate i in. Okrywa początkowo szczelnie otacza cały owocnik, a wewnątrz niej znajduje się warstwa rodzajna (gleba), w której powstają zarodniki. Po ich dojrzeniu okrywa otwiera się lub odpada, umożliwiając zarodnikom rozsiewanie się. Dawniej grzyby posiadające taki zamknięty owocnik zaliczano do grupy wnętrzniaków[1]. W obecnej klasyfikacji systematycznej grzybów grupy takiej nie wyróżnia się[2].
W zależności od gatunku okrywa może mieć różną grubość; może być pergaminowata, gruba, gumowata, a nawet twarda. Może się składać z jednej, dwóch, lub trzech warstw. W trzywarstwowej okrywie są to:
- okrywa zewnętrzna (egzoperydium, ektoperydium). Zewnętrzna część podwójnej osłony. Może być gładka lub wyposażona w kolce, brodawki, wyrostki. Jest nietrwała. Po dojrzeniu zarodników pęka promieniście (np. u rodzaju gwiazdosz), lub odpada (jak u kurzawek);
- okrywa środkowa (mezoperydium);
- okrywa wewnętrzna (endoperydium). Po dojrzeniu zarodników otwiera się na szczycie jednym otworem, lub rozrywa. Jest dość trwała i zazwyczaj pozostaje po otwarciu się lub odpadnięciu okrywy zewnętrznej[3].
Budowa okrywy i jej barwa odgrywają dużą rolę w identyfikacji gatunków. Jej zewnętrzna warstwa może być gładka, łuskowata, podzielona na poletka, pokryta brodakami, kolcami itp. U gatunków półpodziemnych, które wytwarzają owocniki pod ziemią, a w trakcie ich dojrzewania wynurzają się nad ziemię, okrywa jest zwykle zróżnicowana na dwie lub więcej warstw, przy czym warstwa zewnętrzna zwykle przechodzi w brodawki lub kolce. W przeciwieństwie do tego, warstwa wewnętrzna pozostaje ciągła i gładka, aby zachować zarodniki. Czasami, jak w przypadku Gastera, liczba warstw jest większa i egzoperydium ostatecznie rozdziela się od wierzchołka na zmienną liczbę zaostrzonych płatów, jednakże warstwa wewnętrzna pozostaje nienaruszona dzięki wyraźnej ostioli na wierzchołku[2]. Natomiast grzyby podziemne, np. trufla (Tuber), mają na ogół tylko jedno sztywne perydium przypominające skórkę o powierzchni o barwie od żółtobrązowej do brudnożółtej i pokryte łuskami[4].
Perydium w owocnikach workowców
[edytuj | edytuj kod]Nazwy perydium używa się także do określenia ściany owocników u innych grup grzybów[5]. W owocnikach workowców (zwanych askokarpami) wyróżnia się kilka typów budowy. W owocnikach typu klejstotecjum, chasmotecjum i perytecjum perydium zbudowane jest zazwyczaj z kilku warstw, rzadziej z jednej. W apotecjach wyrastające z subhymenium perydium tylko częściowo otacza hymenium, a znajdujące się w nim wstawki często wyrastają ponad worki, gdzie rozszerzając się i splątując ze sobą tworzą warstwę osłaniającą worki (tzw. epitecjum). Boczne ściany apotecjum to ekscypulum i hypotecjum zbudowane z warstwy zewnętrznej i wewnętrznej. Strzępki tworzące ekscypulum i hypotecjum mogą mieć różny kształt i różnie z sobą są splątane. Jest to tzw. tekstura. Richard Paul Korf wyróżnił 7 typów tej tekstury[6]:
- kulista – komórki kuliste lub o kształcie zbliżonym do kuli
- wielościenna – komórki o kształcie wieloboków, ściśle przylegające do siebie
- prostokątna – komórki o kształcie prostokątów, również ściśle przylegające do siebie
- strzępkowa – zbudowana z luźno ułożonych, nitkowatych komórek
- poplątana – komórki nitkowate, zbite
- równoległa – złożona z długich, zwartych, równolegle ułożonych komórek
- luźna – złożona z długich, równoległych, ale luźno ułożonych komórek.
Istnieją gatunki nie tworzące perydium, np. Rhizophagus fasciculatus[7].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, s. 470, ISBN 83-09-00714-0 .
- ↑ a b George Massee , British Fungus – Flora: A Classified Textbook of Mycology, George Bell and Sons, 1892, s. 200 .
- ↑ Meredith Blackwell i inni, Introductory mycology, New York: Wiley 1996, s. 544, ISBN 0-471-52229-5 .
- ↑ David Arora , Mushrooms Demystified: A Comprehensive Guide to the Fleshy Fungi, Ten Speed Press, 1986, s. 708 .
- ↑ D.N. Wanasinge , K.D. Hyde , Phylogenetic revision of Camarosporium (Pleosporineae, Dothideomycetes) and allied genera, „Studies in Mycology”, 87, 2017, s. 207–256, DOI: 10.1016/j.simyco.2017.08.001 .
- ↑ Joanna Marcinkowska , Oznaczanie rodzajów grzybów sensu lato ważnych w fitopatologii, Warszawa: PWRiL, 2012, s. 45–46, ISBN 978-83-09-01048-7 .
- ↑ Tomasz Krzyszczyk , Rhizophagus fasciculatus [online], Grzyby hypogeiczne Polski [dostęp 2024-12-06] .