Podwołoczyska

Підволочиськ

Herb
Państwo	Ukraina
Obwód	tarnopolski
Rejon	tarnopolski
Burmistrz	Witalij Dacko[1]
Powierzchnia	9,06 km²
Populacja (2022) • liczba ludności	7 632[2]
Nr kierunkowy	+380 3543
Kod pocztowy	od 47800 do 47805
Położenie na mapie Ukrainy Podwołoczyska
Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego Podwołoczyska
49°31′N 26°07′E/49,516667 26,116667
Multimedia w Wikimedia Commons

Podwołoczyska (ukr. Підволочиськ, Pidwołoczyśk) – osiedle typu miejskiego na Ukrainie, w obwodzie tarnopolskim, w rejonie tarnopolskim, w gromadzie Podwołoczyska, nad Zbruczem.

Od wschodu graniczą poprzez rzekę Zbrucz z Wołoczyskami, od południa z Zadnieszówką, od zachodu z Supranówką, a od północy z Wielkim Stawem i ze Staromiejszczyzną, której jeszcze do roku 1857 Podwołoczyska były przysiółkiem.

Dawniej Podwołoczyska nazywały się Chlebanówka^[3]. Oficjalnie jako miasteczko istnieją od 1881 roku, wcześniej stanowiły przysiółek obszaru dworskiego o nazwie Staromiejszczyzna.

W 1871 doprowadzano tu linię kolejową oraz zbudowano stację Podwołoczyska, będącą austro-węgierska stacją graniczną na granicy z Rosją^[4]. Przy niej na gruntach hrabiego Baworowskiego powstało osiedle. Pierwszy pociąg zawitał 1 listopada 1871. W tym czasie stan katolików powiększył się o personel kolejowy i ludność napływową, szczególnie Mazurów. Zdecydowało to o budowie kościoła rzymskokatolickiego. 25 lipca 1880 na gruncie podarowanym przez hr. Wacława Baworowskiego wbudowano kamień węgielny pod kościół, który ukończono w maju 1883.

W połowie XIX wieku nastąpił szybki rozwój miejscowości na skutek budowy kolei galicyjskiej im. Karola Ludwika Lwów – Tarnopol – Wołoczyska. Odcinek łączący Tarnopol z Wołoczyskami oddano 5 listopada 1871. Wybudowano dużą stację przeładunkową. Zajmowano się głównie handlem rosyjskim zbożem. Przy kolei miał siedzibę austro-węgierski C.K. Główny Urząd Cłowy II klasy.

Po wybudowaniu kolei, na wniosek mieszkańców, sejm wydał ustawę, a cesarz austriacki Franciszek Józef I wydał sankcję powołującą miasteczko Podwołoczyska (1881). Gmina została utworzona 30 grudnia 1880 z osady Podwołoczyska, stanowiącej południową część obszaru dworskiego Staromiejszczyzna oraz z osady Zagrobla Zadnieszowska, wyłączonej z gminy Zadnieszówka^[5]).

Przemysł w miasteczku w latach 1881–1885 stanowiły dwa młyny zbożowe, dwie cegielnie i dwie fabryki albuminy. Poza tym było już rozbudowane rzemiosło i handel na co się składali: 1 aptekarz, 2 szewców, 2 krawców, 4 chirurgów, 5 piekarzy, 2 akuszerki, 1 murarz, 1 kupiec z mieszanymi towarami, 43 kupców zbożowych, 7 handlarzy drzewem, 4 kupców mąki i krup, 1 dzierżawca propin., 2 kupców bławatnych, 1 sklep korzenny, 3 handlarzy suknem, 9 kupców i szynkarzy wina, 6 spekulantów, 3 wekslarzy, 10 faktorów, 25 spedytorów i komisjonerów, 8 oberżystów, 1 kawiarz, 17 szynkarzy.

Od roku 1896 do 1898 miały w Podwołoczyskach miejsce cztery wielkie pożary. W 1895 utworzono Powiatowy Sąd i Urząd Podatkowy.

Dalszy rozwój miasteczka spowodował, że w latach 1907–1909 wybudowano duży, nowy kościół w stylu neogotyckim. Stary kościół został oddany parafii greckokatolickiej^[6].

Do roku 1914 linia kolejowa oraz przejście graniczne pomiędzy Austro-Węgrami i Rosją. Po 1918 roku jako granica Polski i ZSRR w powiecie skałackim, województwo tarnopolskie w II Rzeczypospolitej. W 1921 liczba mieszkańców miasta wynosiła ok. 3700 osób. Od dnia 1.08.1934 roku na skutek reformy administracyjnej Podwołoczyska stały się gminą. W II Rzeczypospolitej stacjonowały w miejscowości jednostki graniczne Wojska Polskiego: we wrześniu 1921 sztab 2 kompanii 23 batalionu celnego, a w październiku 1922 sztab 1 kompanii 38 batalionu celnego. Po 1924 stacjonowała tu kompania graniczna KOP „Podwołoczyska”^[7].

Od września 1939 Podwołoczyska znalazły się pod okupacją sowiecką, a od lipca 1941 roku niemiecką. W czasie tej okupacji Niemcy utworzyli obóz pracy dla Żydów. W 1942 roku część więźniów tego obozu została wywieziona do Zbaraża i Kamionki, a ostateczna zagłada pozostałych Żydów została dokonana podczas likwidacji obozu 29 czerwca 1943 roku.

W latach 1943–1945 miasto było dla ludności z okolicznych wiosek schronieniem przez atakami OUN - UPA Samego miasta nacjonaliści ukraińscy nie zaatakowali, ale na okolicznych drogach zamordowali 20 Polaków^[8].

Po przymusowym wysiedleniu mieszkających tu Polaków (1944–1946), miejscowość stała się miastem USRR. Podczas okupacji pozbawione praw miejskich i włączone do wiejskiej gminy Podwołoczyska^[9].

W 1965 roku na polecenie władz sowieckich został wysadzony w powietrze unikatowy architektonicznie kościół rzymskokatolicki w stylu neogotyckim projektu polskiego architekta Teodora Talowskiego. Na jego miejscu zbudowano „Dom Kultury”. Wyposażenie kościoła zaginęło. Do dnia dzisiejszego przetrwał dawny kościół rzymskokatolicki z 1883, przekazany w 1909 roku grekokatolikom. Parafia Podwołoczyska obejmowała swoim zasięgiem także pobliską wieś Zadnieszówka (obecnie osiedle Podwołoczysk) w której w 1930 roku ze składek parafian powstał kościół rzymskokatolicki, a obok niego pomnik Józefa Piłsudskiego. Pomnik został zniszczony przez sowietów po agresji ZSRR na Polskę we wrześniu 1939, natomiast kościół pw. św. Zofii został w 1965 r. wysadzony w powietrze przez komunistów. W 1991 r. katolicy obrządku łacińskiego urządzili kaplicę pw. św. Zofii w dawnym Domu Polskim^[10].

Od 1991 do 2020 Podwołoczyska były siedzibą władz rejonu podwołoczyskiego.

We współczesnym herbie miasta znajduje się rysunek Światowida ze Zbrucza. Przedstawiony posąg Światowida (Świętowita) znaleziono w Zbruczu obok oddalonej o ok. 50 km wsi Liczkowce.

• Herman Auerbach – polski prof. matematyki, jeden z czołowych przedstawicieli lwowskiej szkoły matematycznej,
• Bronisław Buniakowski – polski nauczyciel, kpt. WP, kierownik szkół w Kobryniu i Karczewie, ofiara zbrodni katyńskiej
• Jisra’el Eldad (Israel Scheib) – członek założyciel i ideologiczny szef podziemnej organizacji Lechi w Palestynie
• Leon Fell – polski lekarz ppor. WP, doktorat z medycyny uzyskał w Paryżu, zamordowany przez rosyjskie NKWD w Charkowie,
• Feliks Gromnicki – adwokat,
• Natan Katzner – obywatel honorowy miasta z 1903^[11]
• Hermann Kesten – niemiecki pisarz żydowskiego pochodzenia,
• Edmund Kron – polski aktor, reżyser,
• Walter G. Krzywicki (Samuel Ginzberg) – oficer radzieckiego wywiadu wojskowego, ujawnił plany porozumienia Stalina z III Rzeszą,
• Hugo Krzyski Piesch – polski aktor filmowy, teatralny i telewizyjny,
• Ludwik Lille – polski malarz, rysownik, grafik, krytyk sztuki; reprezentant nurtu surrealistycznego,
• Mieczysław Mijal – żołnierz Legionów Polskich, armii austriackiej i porucznik Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.
• Leon Jan Piniński – obywatel honorowy miasta z 1903^[11]
• Ignacy Porecki – polski działacz antystalinowski,
• Roman Rogoziński – kapitan artylerii Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej,
• Marian Stangenberg – polski limnolog, hydrobiolog, ichtiolog, prof. Wyższej Szkoły Rolniczej (od 1972 AR) we Wrocławiu^[12]
• Tadeusz M. Toczyski – kapitan żandarmerii WP, ofiara zbrodni katyńskiej,
• Stanisław Wilkoński „Wilkoń” – polski ks. kat., katecheta par. Podwołoczyska, zam. 23.10.1941 przez ukraińskich nacjonalistów^[13],
• Lidia Winniczuk – polska filolog klasyczna, profesor.

• Skałat
• Tarnopol
• Zbaraż

• Przewodnik ilustrowany po c.k. austriackich kolejach państwowych.
• Słownik geograficzny Tom VIII. Zeszyt 91.
• Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego, red. Filip Sulimierski 1878-1900.
• Paulus Adlesgruber, L. Cohen, B. Kuzmany, Getrennt und Doch Verbunden. Grenzstädte Zwischen Österreich und Russland 1772-1918, Böhlau-Verlag, Wiedeń 2011.

• Rzeczpospolita Wirtualna
• Wspólnota Polska
• Strona miasta Podwołoczyska. pidwolochysk.org.ua. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-03)].
• Podwołoczyska, mczko, pow. skałacki, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 480 .
• Zamordowani kapłani – www.panorama.info.pl
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona