Prawo średzkie (łac. ius Novi Fori, ius sredense, niem. Neumarkt-Magdeburger Recht) – odmiana prawa niemieckiego powstała w Środzie Śląskiej na wzór praw obowiązujących w Halle na początku XIII wieku.
Historia
[edytuj | edytuj kod]W Środzie Śląskiej początkowo funkcjonowało prawo polskie, które ok. 1210 r. zostało zastąpione przez regulacje prawa flamandzkiego[1]. Ponieważ ławnicy magdeburscy nie zawsze instruowali lub rozstrzygali zgłaszane wątpliwości zgodnie z oczekiwaniami Henryka I Brodatego[potrzebny przypis], w 1235 r. książę uzyskał dla Środy Śląskiej wykładnię prawa magdeburskiego z saskiego Halle. Regulacje obowiązujące w Środzie Śląskiej były efektem połączenia elementów praw flamandzkiego i magdeburskiego. Kodyfikacja prawa średzkiego miała na celu podporządkowanie prawa niemieckiego interesom księcia[1].
Po dokonanej przez Henryka Brodatego lokacji Środy Śląskiej na nowych zasadach ich działanie musiało zostać pozytywnie ocenione, bowiem już w 1214 r. prawo średzkie nadano Kostomłotom[2], a potem miejscowościom Ujów i Sobótka[3]. Na podstawie tego prawa dokonywano lokacji 132 miast (do 1477 r.) i ponad tysiąca wsi[1], głównie na Śląsku, we wschodniej Wielkopolsce i północnej Małopolsce[potrzebny przypis], a prawo średzkie było stosowane w Polsce na równi z magdeburskim i chełmińskim[2]. Lokalną odmianą prawa średzkiego stosowaną we wschodniej Wielkopolsce było prawo kaliskie[4].
Znaczenie prawa średzkiego zmalało po zjednoczeniu państwa w czasach Kazimierza III Wielkiego i utworzeniu sądu wyższego prawa niemieckiego w Krakowie, a w XVI w. włączono je do prawa magdeburskiego[1], zaś sama Środa Śląska w 1362 r. przeszła na prawo magdeburskie[5].
Postanowienia
[edytuj | edytuj kod]Według prawa średzkiego w mieście rządził sołtys lub wójt dziedziczny wraz z ławnikami, a miasto posiadało ograniczoną autonomię i sądownictwo[1]. Zapewniało prawo spadkowe kobietom.
Miasta lokowane na prawie niemieckim mogły stanowić w pewnym zakresie swoje własne prawa poprzez wilkierze regulujące kwestie bezpieczeństwa, spraw targowych czy norm obyczajowych, oraz statuty cechowe regulujące działalność cechów miejskich[6].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e prawo średzkie, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-10-30].
- ↑ a b Prawo średzkie - polska-org.pl [online], polska-org.pl [dostęp 2018-10-31].
- ↑ Dolny Śląsk. Panorama turystyczna, Warszawa 1978, str.99
- ↑ B. Bladowski, Tradycje sądowe Kalisza, [w:] Kaliszanie w Warszawie, 2/1992, s. 17–19.
- ↑ Norman Davies, Mikrokosmos, Otwarte, 16 marca 2012, ISBN 978-83-240-1564-1 [dostęp 2018-10-31] (pol.).
- ↑ Prawo miejskie [online], www.wilanow-palac.pl [dostęp 2018-10-31] (ang.).
