Sobótka

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Pałac w Sobótce-Górce
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	wrocławski
Gmina	Sobótka
Aglomeracja	wrocławska
Prawa miejskie	1221
Burmistrz	Mirosław Jarosz
Powierzchnia	32,19[1] km²
Wysokość	149 – 718[potrzebny przypis] m n.p.m.
Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość	6998[2] 217,4[2] os./km²
Strefa numeracyjna	71
Kod pocztowy	55-050
Tablice rejestracyjne	DWR
Położenie na mapie gminy Sobótka Sobótka
Położenie na mapie Polski Sobótka
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Sobótka
Położenie na mapie powiatu wrocławskiego Sobótka
50°53′55″N 16°44′40″E/50,898611 16,744444
TERC (TERYT)	0223074
SIMC	0987294
Urząd miejski Rynek 1 55-050 Sobótka
Multimedia w Wikimedia Commons
Wiadomości w Wikinews
Strona internetowa
BIP

Galeria:Dawny dom rekolekcyjny

Sobótka (niem. Zobten lub Zobten am Berge) – miasto położone u podnóża góry Ślęży w woj. dolnośląskim, w powiecie wrocławskim, miasto nad Czarną Wodą, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Sobótka. Prawa miejskie uzyskała w 1399 roku. Jest jedną z najstarszych osad targowych w Polsce.

Wraz z sąsiednimi miejscowościami (Sulistrowice, Sulistrowiczki, Będkowice) stanowi zaplecze turystyczne pobliskiego Wrocławia. Znajdują się tutaj: Dom Turysty PTTK im. Bogusza Zygmunta Stęczyńskiego „Pod Wieżycą”, odkrywkowe kopalnie granitu i skalenia (w zachodniej części Sobótki) oraz plastyczna mapa Masywu Ślęży (na rynku).

Leży u stóp Masywu Ślęży. Miasteczko jest podzielone na części: Centrum, Górka, Zachodnia – Strzeblów.

1 stycznia 2011 r. powierzchnia miasta wynosiła 32,19 km²^[2] (168. miejsce w kraju).

Historycznie leży na Dolnym Śląsku. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. wrocławskiego.

Po raz pierwszy wzmiankowana w 1148 w bulli Eugeniusza III jako osada targowa (Sabath). Przywilej odbywania targów nadał osadzie książę Bolesław I Wysoki w 1193 roku. Od 1128 do 1134 fundacja Piotra Włosta dla zakonu kanoników regularnych, którzy – aby wykorzenić wciąż żywe kulty pogańskie – na krótko utworzyli na szczycie Ślęży klasztor, bardzo szybko przeniesiony do wsi Górka, a potem do Wrocławia.

W 1221 Henryk Brodaty na prośbę opata Witosława nadał jej prawa miejskie na prawie średzkim. Początkowo osada należała do księstwa wrocławskiego, w 1296 przeszła do księstwa świdnickiego^[3]. W 1353 jako wiano księżniczki śląskiej przeszła w ręce królów czeskich. W 1399 król czeski Wacław IV ponownie lokował miasto na prawie magdeburskim. Podobnie jak większość Śląska splądrowana przez husytów w 1428.

Wykupiona przez zakon w 1494. Przeżywała rozkwit w czasie habsburskich rządów w Czechach od 1526 roku. Poważnie zniszczona i wyludniona w czasie wojny trzydziestoletniej (1618–1648) – z 1000 mieszkańców pozostało 200. Dawna zabudowa gotycka i renesansowa spłonęła w wielkim pożarze 1730.

Od 1745 wraz z większością Śląska w granicach Prus. Od 1808 własny samorząd. Do 1810 roku (sekularyzacja dóbr kościelnych w Prusach) pozostawała własnością klasztorną. Od 1885 stacja na linii kolejowej Wrocław – Świdnica – zlikwidowanej w ruchu pasażerskim latem 2000.

1 czerwca 1934 na fali germanizacji dawnych nazw słowiańskich na Śląsku organizacje Landesamt für vorgeschichtliche Denkmalpflege oraz Zobtengebirgsverein zaproponowały nadprezydentowi prowincji śląskiej zmianę nazwy miasta na Siling a góry Ślęży (niem. Zobtenberg) na Silingberg, aby utrwalić w nazwach żyjące na Śląsku w starożytności wschodniogermańskie plemię Silingów. Władze odmówiły ze względów ekonomicznych i praktycznych. Swoją nazwę zmieniła za to druga z postulujących organizacji – nazywając się Silingverein.

Zdobyta przez Armię Czerwoną 7 maja 1945. W trakcie walk została zniszczona w 50%, odbudowana w latach 50.-60. W latach 70. przyłączono do Sobótki wieś Strzeblów.

• 1148 – Sabath
• 1193 – Sobath
• 1200 – Sobat
• 1256 – Czobotha
• 1329 – Zobota
• 1336 – Zobotka
• 1343 – Czoboten
• 1399 – Czobothen
• 1404 – Czobotaw
• 1561 – Zobten
• 1847 – polską nazwę Sobótka w książce „Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej” wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa^[4].
• 1938 – Zobten am Berge

Nazwa Sobótka pochodzi od zdrobnienia polskiej nazwy szóstego dnia tygodnia soboty i odbywających się tutaj w ten dzień targów^[5][6]. Niemiecki nauczyciel Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako najstarszą nazwę wymienia Sobota podając jej znaczenie „Sonnabenmarkt”, czyli w języku polskim „Targi sobotnie”^[6]. Nazwa miejscowości została później fonetycznie zgermanizowana na Zobten^[6] i utraciła swoje pierwotne znaczenie.

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[7]:

• miasto, ośrodek historyczny
• kościół – sanktuarium św. Anny Samotrzeciej, z XIV w., 1500 r., 1725 r.; (od 2005 dodatkowo Diecezjalne Sanktuarium Matki Boskiej Nowej Ewangelizacji). Legenda głosi, że figura św. Anny Samotrzeciej prawdopodobnie została przywieziona z Kijowa przez żonę Piotra Włosta w XII w. Historycy sztuki określają powstanie figury na przełom XIII/XIV w. rzeźbiona w drzewie lipowym w stylu romańskim z elementami gotyckimi. Dla niej zbudowano kaplicę obecnie prezbiterium. W 1511 r. dobudowano do tylnej ściany kaplicy kościół gotycki, prawdopodobnie w tym samym czasie dobudowano do ściany wschodniej prezbiterium kapliczkę św. Anny. Od 2005 roku w ołtarzu głównym znajduje się XIX-wieczny obraz Matki Boskiej namalowany przez nieznanego artystę otrzymany z Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu. Przez cały okres kościół pełnił funkcję kościoła odpustowego i pogrzebowego. W czasie kulturkampfu w 1875 r. władze pruskie odebrały katolikom kościół, w 1893 r. oddały. Wewnątrz kościoła ołtarz główny z 1720 r. w prezbiterium 5 figur św. Janów, przy filarach 4 gotyckie rzeźby (każda 2,5 m wys.): Matka Boska z Dzieciątkiem, św. Anna Samotrzecia, św. Augustyn (lub św. Mikołaj), św. Jadwiga Śląska. Na końcu nawy lewej ołtarz 14 św. Wspomożycieli z 1720 r. ambona z 1726 r.

Obok sanktuarium znajduje się granitowa rzeźba „grzyba” (fragment postaci ludzkiej) datowana na okres przedchrześcijański, wg niektórych badaczy celtycki (VI-IV w. p.n.e.)^[8] oraz średniowieczny „lew romański”.

• kościół parafialny pw. św. Jakuba Apostoła w stylu barokowym z fragmentami gotyckimi wybudowany w 1739 roku. Badania archeologiczne w kościele przeprowadzone w latach 50. XX w. wykazały, że obecny kościół jest trzecim kościołem wybudowanym w tym samym miejscu. Obraz św. Jakuba w ołtarzu głównym z ok. 1770 r., w prezbiterium figury św. Augustyna i św. Norberta z ok. 1725 r., ołtarze boczne NMP, w stylu barokowym, św. Jana Nepomucena również w stylu barokowym, ołtarz ukrzyżowania z 1739 r. ambona z ok. 1650 r. w stylu manierystycznym. Przy głównym wejściu po prawej stronie znajduje się lew romański. W 1945 r. podczas zdobywania miasta kościół został spalony w następnych latach dewastowany i rozkradany. Od 1957 r. rozpoczęto odbudowę. Kościół został erygowany, oddany do użytku w listopadzie 1960 r.
  • na południowej i północnej ścianach kościoła znajduje się kilka płyt nagrobnych z XIX w. (pozostałości po cmentarzu przykościelnym).
• ratusz, z XIX w. Urząd Miasta i Gminy (budynek po dawnym hotelu)
• plebania, ul. św. Jakuba 10, z XVII/XVIII w.
  • otoczenie plebanii
• dom, ob. znajduje się tu Muzeum Ślężańskie z lapidarium, ul. św. Jakuba 18, z 1568 r., najstarszy – dawnej własności zakonu kanoników regularnych
• dom, ul. Mickiewicza 25, z połowy XIX w.
• Zespół Szkolno-Wychowawczy dla dziewcząt, ul. Słoneczna – budynek po dawnym domu rekolekcyjnym jezuitów pod wezwaniem św. Ignacego.

Sobótka-Górka

• zespół rezydencjonalny kanoników regularnych, z drugiej połowy XIX w.:
  • pałac, tzw. „zamek” z pozostałościami klasztoru i kaplicą, z połowy XIII w., czwartej ćwiartki. XIX w.; do kasaty w 1810 r., w którym obecnie znajduje się hotel
  • budynek bramny
  • oficyna
  • wozownia
  • browar, nieczynny, z połowy XIX w.
  • zespół budynków po Zespole Szkolno – Opiekuńczym, przy ul. Zamkowej z 1930 r.
  • park

Sobótka – Góra Ślęża

• kościół fil. pw. Nawiedzenia NMP, wybudowany w latach 1698–1702, odbudowany po pożarze w latach 1851–1852
• ogrodzenie z murem oporowym
• schronisko im. R. Zmorskiego, z 1908 r.

inne zabytki:

• kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa wybudowany w latach 30. XX w.
• w centrum wiele domów z drugiej poł. XIX w.
• rezerwat archeologiczny w Będkowicach.

 Zobacz też: Sobótka (stacja kolejowa) i Sobótka Zachodnia.

Dojazd z Wrocławia zapewniają autobusy linii 512 (Przełęcz Tąpadła) i 522 (Sobótka Zachodnia) z przedsiębiorstwa Polbus-PKS Wrocław. Po 22 latach przerwy 12 czerwca 2022 otwarto linię kolejową Wrocław Główny – Sobótka – Sobótka Zachodnia – Świdnica Miasto^[9].

W Sobótce znajdują się dwa publiczne przedszkola (Przedszkole nr 1 w Sobótce Centrum i Przedszkole nr 2 w Sobótce Górce) oraz dwie publiczne szkoły podstawowe: Szkoła Podstawowa nr 1 im. Janusza Korczaka (Sobótka Centrum) oraz Szkoła Podstawowa nr 2 im. Marii Skłodowskiej-Curie (Sobótka Zachodnia). Funkcjonuje Powiatowy Zespół Szkół, w ramach którego działa liceum oraz technikum. Na terenie miasta jest także Młodzieżowy Ośrodek Wychowawczy i punkt przedszkolny „Misiowa Chatka”. Działają również kluby dziecięce „Mali Odkrywcy” i „Bajkolandia”. W 2020 uruchomiono żłobek „Misie Tulisie”, należący do ogólnopolskiej sieci żłobków.

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia pw. Świętego Jakuba
  • parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa
  • Sanktuarium św. Anny Samotrzeciej
• Kościół Zielonoświątkowy:
  • Zbór w Sobótce, ul. Słoneczna 13^[10]
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Sobótka (Sala Królestwa ul. Rubinowa 2)^[11][12]

Piramida wieku mieszkańców Sobótki w 2014 roku^[13].

• Eugeniusz Cieleń (2002–2006)
• Zenon Gali (2006–2010)
• Stanisław Dobrowolski (2010–2018)
• Mirosław Jarosz (od 2018)

Miasta i gminy partnerskie:

• Berga/Elster^[14]
• Gauchy^[15]
• Sobotka^[16]
• Munster^[17]
• Nový Malín^[18]

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Sobótką (powiat wrocławski).

 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Sobótce (powiat wrocławski).

 Z tym tematem związana jest kategoria: Honorowi obywatele Sobótki.

Honorowe obywatelstwo miasta otrzymali^[19]

• ks. kardynał Henryk Gulbinowicz 24.06.2003
• Antoni Baranowski 24.06.2003
• Catherine i Cornelis van Doorn 24.06.2004
• ks. bp Józef Pazdur 26.10.2006
• Alojzy Mega 27.05.2010
• Henryk Pietrowicz 27.05.2011
• Wacław Żebrowski 28.06.2011
• Anna Krzywańska 30.09.2011
• Stanisław Dunajewski 21.10.2011
• Władysław Kabat 25.11.2011
• ks. Józef Bełch 28.12.2011
• Józef Śliz 21.01.2012
• Karol Modzelewski 06.07.2012
• Paulina Brzeźna-Bentkowska 27.09.2012
• Sławomir Chrzanowski 27.09.2012
• Marian Turowski 27.09.2012
• Zdzisław Wrona 27.09.2012
• Roman Ręgorowicz 27.09.2012
• Zdzisław Szrejter 26.02.2016
• Halina Licowa 28.12.2016
• Eugeniusz Cieleń 24.02.2022

Strzelin – Szańcowa – Gościęcice Średnie – Skrzyżowanie pod Dębem – Gromnik – Dobroszów – Kalinka – Skrzyżowanie nad Zuzanką – Źródło Cyryla – Ziębice – Lipa – Rososznica – Stolec – Cierniowa Kopa – Kolonia Bobolice – Kobyla Głowa – Karczowice – Podlesie – Ostra Góra – Starzec – Księginice Wielkie – Sienice – Łagiewniki – Oleszna – Przełęcz Słupicka – Sulistrowiczki – Ślęża – Sobótka^[20]

Sobótka – Wieżyca – Ślęża – Przełęcz Tąpadła – Świdnica

• Sobótka
• Zabytki romańskie w Polsce

• Strona Urzędu Miasta i Gminy Sobótka
• Muzeum Ślężańskie im. Stanisława Dunajewskiego w Sobótce
• Muzeum Ślężańskie – galeria zdjęć
• Sobótka, niem. Zobten am Berg, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 956 .