Roman Gineyko
 Roman Gineyko z wizytą u Haliny i Macieja Masłowskich[1], Otrębusy koło Warszawy, ok. 1943. | |
| Data i miejsce urodzenia |
11 kwietnia 1892 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
15 czerwca 1955 |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Dziedzina sztuki | |
| Odznaczenia | |
| |
Roman Gineyko (ur. 11 kwietnia 1892 w Warszawie, zm. 15 czerwca 1955 tamże) – polski artysta-malarz.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]
Urodził się 11 kwietnia 1892 w Warszawie, w zubożałej szlacheckiej rodzinie Adama i Elżbiety z Chrząszczewskich. Uczył się najpierw w gimnazjach w Warszawie i w 1912 w Rosji. Studiował początkowo w latach 1918–1922 pod kierunkiem K. Krzyżanowskiego w Warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych – wykazując równocześnie uzdolnienia muzyczne[2]. Następnie studiował w Académie Colarossi w Paryżu (1923).
W jego malarskim wykształceniu istotne były zagraniczne podróże artystyczne – w latach 1923–1925 do Francji, w 1930 i 1937 – do Włoch, Holandii i Belgii.
Powróciwszy do kraju zamieszkał w Warszawie, gdzie spędził później także okres okupacji niemieckiej. Natomiast – w końcu lat dwudziestych i w latach trzydziestych XX wieku – wyjeżdżał na plenery na Podhale do Białki Tatrzańskiej i Bukowiny Tatrzańskiej, gdzie organizował plenery malarskie, a także do Kazimierza. Pokłosiem wyjazdów plenerowych były takie jego prace, jak: „Góralka”, „Pejzaż z Bukowiny”, „Narciarze”, „Narciarze w chatce góralskiej”[3]. W tym okresie zajmował się również kolekcjonerstwem podhalańskiej sztuki ludowej[4][5][6].
Na Podhalu spotykał się Gineyko między innymi z poetą Jerzym Liebertem, który leczył się tam na gruźlicę i poświęcił Gineyce jeden ze swych wierszy[7].
Od 1934 był członkiem ZZPAP (Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków), wchodząc w latach 1932–1935 w skład jego Zarządu. Jego zasługą było utworzenie w 1934 Biblioteki ZZPAP[8].
Okres bezpośredni po powstaniu warszawskim spędził w Kurzeszynie w okolicach Rawy Mazowieckiej (u pp. Rayzacherów[9]) i w okolicach Warszawy – w Zalesiu (gdzie znajdował się domek należący do jego rodziny)[10], a także w Otrębusach, gdzie gościł u swych kuzynów Masłowskich.
W 1946 wrócił do Warszawy i później, w okresie powojennym, zamieszkiwał tam przy ul. Piusa XI 11 m.13 (od 26 marca 1949 – ul. Piękna).
W latach powojennych (1947–1951) był zatrudniony w ówczesnym Ministerstwie Kultury i Sztuki na stanowisku radcy i starszego radcy Departamentu Twórczości Artystycznej, a od 1 listopada 1948 Naczelnika Wydziału Plastyki w tym Departamencie.
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]Jego żoną była Stanisława z Godlewskich (ur. 1897, zm. 12 marca 1970)[11][12].
Umarł w Warszawie 15 czerwca 1955 bezpotomnie. Pochowany – a także jego żona – na cmentarzu Powązkowskim (kwatera Ł-3-17,18)[13].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]Uprawiał malarstwo sztalugowe – (olejne, temperowe), ilustratorstwo i karykaturę. Specjalizował się w pejzażu i portrecie. Zajmował się także rysunkiem (węgiel, pastel, kreda)[14].
Oprócz twórczości plastycznej zajmował się również publikacjami z dziedziny sztuki. Opublikował między innymi artykuły: Arystokratyzm pojęć we współczesnym malarstwie, „Pion” 1934, nr 19, Obraz i jego treść malarska, „Wiadomości Literackie” 1934, nr 25, Grafika i rysunki Rembrandta w Orangerie, „Głos Plastyków” 1938, nr 8/12. Współpracował z „Instytutem Wydawniczym Biblioteka Polska” (1939), dla którego wykonywał ilustracje książkowe i z „Wiadomościami Literackimi”, gdzie zamieszczał karykatury.
Jego debiutem było wystawienie w warszawskim TZSP, w 1909 obrazu Moje okienko.
Większość jego twórczości została zniszczona podczas II wojny światowej i powstania warszawskiego. Przykładami prac, które ocalały z wojennej pożogi mogą być obrazy wymienione w powojennym wydawnictwie Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP[15], mianowicie zatytułowane: „Dziewczyna z dzbankiem”, „Chłopiec z jarzynami”, „Pejzaż z Kazimierza”, „Portret pani Szczyglińskiej”, „Po pracy”, trzy karykatury w Muzeum E. Zegadłowicza („Dwór Emila Zegadłowicza”) w Gorzeniu Górnym (1975), a także obrazy w zbiorach rodziny pod nazwami: „Kwiaty”, „W trolejbusie” (tusz sygn. 1952), „Więzień” (tempera, sprzed 1929), „Krajobraz z Bolkowa” (ol.), „Szachiści” (ol., 3 wersje), „Pejzaż” (ol.), „Własny pokój” (akw., 3 wersje), rysunki z Rawy Mazowieckiej i z Kurzeszyna, „Kazimierz Dolny” (ol.), „Sąd pięciu komunistów” (węgiel) – u siostrzenicy artysty, Zofii Lothowej, żony lekarza Felicjana Lotha i jej brata Olgierda Guttakowskiego; szkice piórkiem – (groteska): „Spowiedź”, szkice z klasztoru w Kartuzach (trzy karykatury) – u Macieja Masłowskiego[16]
Mieczysław Wallis (1929) scharakteryzował twórczość Romana Gineyki w następujący sposób[17]:
Roman Gineyko widzi świat inaczej, niejako odwrotnie, niż większość ludzi. Pod pozorami wesela dostrzega smutek. Odkrywa domieszkę śmieszności w rzeczach poważnych.
Dziewczynki szyją lalki. Szycie lalek to na pozór coś wesołego. Tymczasem dziewczynki te wcale nie są wesołe. Zabawki, które one robią masami, mechanicznie – nie są dla nich. I smutna jest ta „fabryka lalek”.
Jakiś człowieczek radośnie wymachuje balonikiem. Ale człowieczek ten jest – karzełkiem.
To smutek pod pozorami wesela.
A teraz rysy zabawne, karykaturalne, groteskowe w rzeczach poważnych. Trzy pogrzeby ciągną pod górę, ale za jednym z nich wlecze się na ostatku pies. Ludzie modlą się na cmentarzu w Dzień Zaduszny, lecz wśród tych modlących się są takie komiczne stare babska.
W góralach podhalańskich widziano dotąd przeważnie siłę, krzepkość, zdrowie fizyczne i psychiczne. Gineyko w twarzach starych górali czyta sceptycyzm, smutek istnienia, melancholię.
Niekiedy Gineyko daje „czystą groteskę”, np. w golącym się jegomościu, którego opasła fizjonomia odbija się nieskończoną ilość razy w dwóch wiszących na przeciw siebie lustrach.
W polskim malarstwie współczesnym pierwiastek ironii, parodii, groteski jest niemal nieobecny.
I z tego chociażby względu, twórczość Romana Gineyki powinna wywołać żywe zainteresowanie.
Wystawy indywidualne[18]
[edytuj | edytuj kod]Twórczość Gineyki najszerzej została eksponowana na dwu wystawach indywidualnych w latach 1929 i 1932.
- 1929 – w Salonie Garlińskiego, w Warszawie[19] – 40 obrazów zwykle małego formatu malowanych w większości temperą; były to przedstawienia rodzajowe, jak Góralka, Zabawa dzieci, Kobiety przy studni i krajobrazy Z Krościenka, St.Tropez, Pejzaż z Bukowiny oraz kompozycje alegoryczne i symboliczne: Nagość przed sądem, Smutek istnienia, Furiat, Le Penseur, Sobowtór nawiązujące do kubizmu przy pomocy formy, bardziej rysunkowej niż malarskiej, o charakterystycznych skrótach płaszczyznowych i deformacji modela
- 1932 – w Salonie „Niezależnych” w Warszawie eksponowano studia górali, chłopów, pejzaże o wysubtelnionym „wyczuciu barwy”[20].
Wystawy zbiorowe[18]
[edytuj | edytuj kod]- 1932 – Międzynarodowa Wystawa Karykatury, Wiedeń,
- 1932, 1933 i 1934 – wystawy Kazimierz Dolny w Sztuce w Sekcji Plastycznej Towarzystwa Przyjaciół Kazimierza nad Wisłą
- 1932, 1934, 1935, 1936 i 1938 – wystawy w salonach IPS – Warszawa
- 1933 – Wystawa w Sekcji Plastycznej Towarzystwa Przyjaciół Kazimierza nad Wisłą – Warszawa i Kazimierz nad Wisłą,
- 1936 i 1938 – Salon Plastyków ZZPAP (Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków),
- 1939 – wystawa prac artysty w Lublinie,
- 1953, 1954 i 1955 – wystawy twórczości plastycznej Okręgu Warszawskiego ZPAP.
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Srebrny Krzyż Zasługi (11 lipca 1955)[21]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Roman Gineyko był skoligacony z rodziną Masłowskich poprzez swą matkę Elżbietę z Chrząszczewskich i matkę Macieja Anielę z Ponikowskich, W okresie okupacji niemieckiej Masłowscy zamieszkiwali w Otrębusach w „Osadzie Wierzbówek” (należącej wówczas do rodziny Wierzbowskich, po wojnie w stanie narastającego skrajnego zaniedbania), położonej przy drodze od przystanku ówczesnej kolejki EKD w kierunku Nadarzyna po prawej za skrzyżowaniem z ul. Piaseckiego.
- ↑ Kuzyn Romana Gineyki historyk sztuki, Maciej Masłowski zapisał w swych notatkach wspomnieniowych: „Gineykę znałem bez przesady, od urodzenia. – Ściślej mówiąc od chwili kiedy się rozróżnia ludzi otaczających. – Wtedy byłem wożony w wózku, a on jako początkujący sztubak towarzyszył mojej matce, bawiąc ją rozmową na spacerze w Parku Ujazdowskim. Pamiętam go potem w czasach sprzed „tamtej” wojny – na tle wielkiego staroświeckiego, ciemnawego mieszkania w Alejach Jerozolimskich, jak odrzucając niesforną czuprynę i kiwając się całą figurą wyciągał na skrzypcach smętne pieśni Czajkowskiego. A później po dłuższej przerwie, kiedy zniknął mi z oczu w okresie wojny i rewolucji październikowej, spotkaliśmy się znowu po raz pierwszy jako dorośli w bramie domu na Hożej – on szedł na niedzielną wizytę do znajomych – ja podobne przyjęcie opuszczałem – on był początkującym malarzem w pracowni Krzyżaka w czarnym [jeden wyraz nieczyt.] kapeluszu i malowniczo zwisającym czarnym krawacie – ja początkującym studentem historii sztuki w niezgrabnej biało-czerwonej rogatywce zwanej jaśkiem pani Pałczewskiej. – Spotkanie było krótkie, ale wystarczające aby widywaliśmy się coraz częściej. Pierwsze próby malarskie Gineyki sięgały jeszcze czasów sprzed 1914-go roku. Wahał się wtedy między smyczkiem i pędzlem – ale, o ile mnie pamięć nie myli, chodził już wówczas do tzw. Szkoły Gersona. Były to jednak raczej lata młodzieńczego anarchizmu wywołane zbytkiem bogactw naturalnych – niż nauką na serio. <Wystawiał nawet wówczas w Zachęcie jakiś niewielki><olejny obrazek.> Nawet wystawił w Zachęcie wcale niezły olejny obrazek – studium wnętrza przy lampie naftowej, która oświetlała siedzącą przy stoliczku i cerującą kobietę Francuzkę [jeden nieczyt.wyraz]. Dopiero po kilkuletnim antrakcie wojennym wraca do malarstwa [z] brawurą. Zaczyna na nowo u Krzyżanowskiego, malarza z wielkim talentem, a nade wszystko z temperamentem, ale niebezpiecznego jako pedagog, podobnie jak Stanisławski. Bo brawura prowadziła do łatwizny.[...]” – zob.: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Memories,_manuscript_about_Roman_Gineyko_by_Maciej_Maslowski,_ca_1960_(page_1)_tvjq9P.jpg i dalej: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Memories,_manuscript_about_Roman_Gineyko_by_Maciej_Maslowski,_ca_1960_(page_2)_4TOV4e.jpg.
- ↑ Zob: https://z-ne.pl/t,haslo,1409,gineyko_roman.html (dostęp: 2017-09-10).
- ↑ Zob.: https://www.zakopane.eu/assets/zakopaneEu/media/files/f585a7cc-3a09-4853-98fb-4838d0d922a8/tatrzanski-szlak-na-powazkach.pdf.
- ↑ Hasło: Gineyko Roman (oprac. I. Żera) w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających – malarze, rzeźbiarze, graficy, tom II, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, 1975, Ossolineum, s. 347.
- ↑ „Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP”, wyd. Okręg Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków, Warszawa, 1972, s. 149.
- ↑ Jerzy Liebert: „Koguty Rzężąc, z brodą u kolan, bryła mięsa ciepła, Niezgrabnie, niedołężnie wypływam na jawę – Odcięta głowa wolno z tułowiem się zrasta I w blaskach snem ocieka na pledy jaskrawe... Wyratowany, śpiewem zawrotnym znaglony, Żebrom moim i biodrom ufnie wracam siebie. Powieki opuchnięte z trudem się unoszą – Widzę, topielec były – KOGUTA NA NIEBIE! Płynie, ścigany z dołu kogucimi wrzaski. Wyższy nad kurze grzędy – pąsowe redliły! W obłoki odlatuje, w naręcza jarzębin. On, kur na wysokościach! Śpiewajcie, koguty!... Wrzesień 1928” – Zob.: https://www.zakopane.pl/assets/zakopane25/media/files/f585a7cc-3a09-4853-98fb-4838d0d922a8/tatrzanski-szlak-na-powazkach.pdf [dostęp 24 lutego 2024].
- ↑ „Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP”, op.cit., s. 149.
- ↑ Zob.: https://spkurzeszyn.pl/cms/102421/patron)[dostęp: pon, 22 sty 2024, 20:43:36].
- ↑ W Zalesiu Dolnym k. Piaseczna przy ul. Granicznej 5 (wówczas tę osadę zwano „Borówka” – zob. linki zewn.: https://www.zalesie-dolne.pl/drewniany-domek-przy-ul-granicznej-5/ [dostęp 2020-07-23] i https://zalesie.b-cdn.net/wp-content/uploads/2019/11/Graniczna_5-zima-scaled.jpg [dostęp 2020-07-23]).
- ↑ Spis zmarłych. Nazwiska z zakresu Gh-Giń » Lista zmarłych « www.nekrologi-baza.pl [online] [dostęp 2023-11-16] (pol.).
- ↑ W okresie powojennym zamieszkiwał w Warszawie przy ul. Piusa XI 11 m.13 (od 26 marca 1949 ul. Piękna), a także w Zalesiu Dolnym k. Piaseczna przy ul. Granicznej 5 (wówczas tę osadę zwano „Borówka” – zob. linki zewn.: https://www.zalesie-dolne.pl/drewniany-domek-przy-ul-granicznej-5/ [dostęp 2020-07-23] i https://zalesie.b-cdn.net/wp-content/uploads/2019/11/Graniczna_5-zima-scaled.jpg [dostęp 2020-07-23]). Był spokrewniony przez swoją matkę z Jadwigą z Chrząszczewskich Trzeciakową – pedagog, pisarką dla dzieci i młodzieży (ur. ok. 1870, zm. 28 lutego 1935) – w rodzinie zwaną „Ciocią Jadzią”. Był też spowinowacony przez swoją siostrę Irenę („Renię”) i siostrzenicę Zofię z Guttakowskich (zwaną w rodzinie: „Nini”) – z jej mężem Felicjanem Lothem zasłużonym lekarzem, w okresie okupacji więźniem obozu na Pawiaku, a po wojnie – lekarzem kliniki dziecięcej „Omega” w Al. Jerozolimskich 57 w Warszawie.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: CHRZĄSZCZEWSCY I GINEYKOWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2023-11-16].
- ↑ Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP..., op.cit. s. 159.
- ↑ „Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP”, op.cit., s. 149.
- ↑ Słownik artystów polskich i obcych..., op.cit., s. 348.
- ↑ „Wystawa prac Romana Gineyki, kwiecień-maj 1929, Salon Sztuki Czesława Garlińskiego, Warszawa, Mazowiecka 16" – Katalog – słowo wstępne.
- ↑ a b „Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP”, ibidem.
- ↑ Niektóre reprodukowane w katalogu prace. Źródło: Katalog wystawy prac Romana Gineyki, Salon Garlińskiego, 1929.
- ↑ Hasło: Gineyko Roman (oprac. I. Żera) w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających – malarze, rzeźbiarze, graficy, tom II, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, 1975, Ossolineum, s. 347–348.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mieczysław Wallis: Krótki rys twórczości – R. Gineyko, 1929.
- Mieczysław Wallis: W związku z wystawą w Salonie Sztuki Cz. Garlińskiego, „Robotnik”, 1929, 13 czerwca
- Maciej Masłowski: Gineyko, „Wiadomości Literackie”, 1929, VI, nr 22, s. 4.
- Jan Emil Skiwski: Z pracowni artysty. U Romana Gineyki, „Tęcza”, 1929, z.11, s. 7–8
- Wystawa prac Romana Gineyki, Salon Sztuki Cz. Garlińskiego, Warszawa 1929.
- Tygodnik Illustrowany, 1929, półr. I, s. 419, 1932, półr. I, s. 347.
- Wystawa prac Romana Gineyki, Salon Sztuki Cz. Garlińskiego, Warszawa 1932.
- Sztuki Piękne, VIII, 1932, s. 208, 255, 274, IX 1933, s. 330,, X 1934, s. 351.
- A. Peretiatkowicz, M. Sobeski: Współczesna kultura polska, Poznań 1932.
- III Salon Zimowy IPS, Warszawa 1933.
- IV Salon Zimowy IPS Warszawa 1934.
- Katalog wystawy Kazimierz Dolny w Malarstwie, IPS, Warszawa 1933
- „Pion” 1935, nr 3.
- Maciej Masłowski: W laboratorium Romana Gineyki, „Pion” 1935 nr 26, s. 4.
- V Salon zimowy IPS, Warszawa 1935.
- Salon Plastyków ZZPAP, IPS, Warszawa 1936
- X Salon Malarstwo-Rzeźba-Grafika, IPS, Warszawa 1838.
- Wystawa Malarstwa Rzeźby i Grafiki Polskich Artystów Plastyków Okręgu Warszawskiego, CBWA, Warszawa 1953
- Janina Wiercińska: Katalog prac wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, w latach 1860–1914, Wrocław 1969.
- „Tęcza” 1935, nr 3.
- Hasło: Gineyko Roman (oprac. I. Żera) w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających – malarze, rzeźbiarze, graficy, tom II, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, 1975, Ossolineum, s. 347–348.
- Artyści Plastycy Okręgu Warszawskiego ZPAP, wyd. Okręg Warszawski Związku Polskich Artystów Plastyków, Warszawa, 1972.
- Zofia i Witold Paryscy: Internetowa Wielka Encyklopedia Tatrzańska – hasło „Gineyko Roman” – https://z-ne.pl/t,haslo,1409,gineyko_roman.html (dostęp: 2017-09-10).
- Materiały nieopublikowane: Hanna Garlińska-Zembrzuska: „Salon Sztuki Cz. Garlińskiego”, 1962, maszynopis u autorki; H.Górska, E.Lipiński:: „Karykaturzyści polscy”, rękopis u E.Lipińskiego, Warszawa, Zarząd Główny ZPAP, dział ewidencji, ankieta personalna; Ministerstwo Kultury i Sztuki, dział osobowy, archiwum poz.40.[1]
- ↑ Hasło: Gineyko Roman (oprac. I. Żera) w: Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających – malarze, rzeźbiarze, graficy, tom II, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk, 1975, Ossolineum, s. 348.
_tvjq9P.jpg){kind=link}
_4TOV4e.jpg){kind=link}
